DOKUMENT I PARABOLA JAKO RÓŻNE SPOSOBY MÓWIENIA O WSPÓŁCZESNOŚCI

1. Literatura dokumentalna, literatura faktu, gatunki paraliterackie.

a) wywiad przetworzony w powieść psychologiczną - Kazimierz Moczarski "Rozmowy z katem":
- oparcie utworu wyłącznie na faktach zasłyszanych podczas rozmów z Jürgenem Stroopem w celi więziennej i sprawdzonych później w archiwach;
- takie kierowanie rozmowami przez Moczarskiego, by Stroop zdobył się na szczerość, chętnie odpowiadał na pytania i wyjaśniał problemy, którymi pisarz się zaintersował;
- fabularne walory opowieści o życiu, karierze przeciętnego Niemca, który stał się esesmanem i ludobójcą;
- walory psychologiczne utworu, którego autor tłumaczy jak w systemie faszystowskim zdobywano ludzi i jak nimi kierowano;

b) cechy literackie i dokumentalne opowiadań Tadeusza Borowskiego:
- oparcie opowiadań na przeżyciach autora, co potwierdza obdarzenie narratora cechami autobiograficznymi;
- posługiwanie się takimi formami jak sprawozdanie, list, pamiętnik;
- zastosowanie behawiorystycznej metody narracji rejestrującej fakty, czyny, zachowania bez analizy psychologicznej, ocen i refleksji;
- artystyczna kreacja narratora, człowieka zlagrowanego, będącego prowokacją artystyczną i oskarżeniem systemu;
- komentarze narratora, będące oskarżeniem całej ludzkiej cywilizacji i zakwestionowaniem jej zdobyczy;

c) cechy dramatu i kreacja artystyczna w "Medalionach" Zofii Nałkowskiej:
- zapis relacji świadków, uczestników, ofiar zbrodni hitlerowskich w formie reportażu, sprawozdania, protokołu;
- zachowanie autentycznego języka relacji, często nieudolnego, nieporadnego, z błędami i potknięciami;
- świadoma ingerencja pisarki polegająca na doborze, selekcji materiału , wydobycia tego co najważniejsze;
- podwójna perspektywa opisu świata: narratora i świadka, obiektywnego badacza-dokumentalisty i emocjonalnie zaangażowanego uczestnika;


2. Literackie parabole.

a) dżuma jako metafora zła w powieści A. Camusa:
- obraz walki z epidemią szalejącą w Oranie - powierzchowna warstwa powieści, pretekst do rozważań na tematy szersze - brak konkretnej daty (194. r) i specyficznych cech mieszkańców Oranu;
- metaforyczne znaczenie dżumy: śmierć, zło, wojna, sytuacje ekstremalne, zgrożenie;
- metaforyczne przesłanie powieści: pisarz ukazuje różne postawy ludzkie w sytuacji zagrożenia - od dzielnego dr Rieux, którego postawa jest wyrazem buntu, niezgody, walki z wszelkimi przejawami zła na świecie; poprzez jego pomocnika i przyjaciela Tarrou, ks. Panelaux do przestępcy Cottarda, który cieszył się z panującego wokół zła;
- "Dżuma" jako powieść egzystencjalna - świat, w którym istnieją: zło, zarazy, wojny jest absurdalny, niepojęty, człowiek skazany jest na przeżywanie trosk i trwogi; cechą istnienia jest kruchość, zagrożenie zniszczeniem, w świecie nie ma nic trwałego - ani Boga, ani wartości. Człowiek pozostawiony sam sobie skazany jest na trudne wybory: może wybrać bierność, bunt lub odpowiedzialność za innych.

---