Upadłość. Dochodzenie wierzytelności w drodze egzekucji jest uzasadnione i celowe w sytuacji, w której wartość majątku dłużnika wystarcza na zaspokojenie wszystkich należności. Problemy powstają wówczas, gdy długi przewyższają wartość majątku dłużnika, a jednocześnie stanowią sumę wierzytelności kilku wierzycieli. W takiej sytuacji egzekucja może doprowadzić do pokrzywdzenia niektórych wierzycieli. Wynika to z różnych okoliczności, zwłaszcza z faktu, że wierzyciel, który pierwszy uzyskał tytuł wykonawcy może wcześniej od pozostałych wierzycieli wszcząć egzekucję i zaspokoić swe należności w pełnej wysokości.
Pozostali wierzyciele w tym wierzyciele, którzy nie mają tytułu wykonawczego lub których wierzytelność nie jest jeszcze wymagalna, mogą już wcale nie uzyskać zaspokojenia swych należności wobec braku majątku dłużnika albo uzyskać niewielką kwotę wobec niewielkiej wartości majątku pozostałego po pierwszej egzekucji.
Egzekucji nie mogą wszcząć wierzyciele, których wierzytelność nie jest wymagalna. Na przykład pożyczka udzielona z 2-letnim terminem spłaty w zasadzie nie może być dochłodzona przed upływem terminu spłaty poszczególnych rat. Gdyby zatem jedynym sposobem zaspokojenia wierzycieli była egzekucja sądowa z poszczególnych składników majątkowych dłużnika, wówczas istniałoby niebezpieczeństwo że wierzytelności wymagalne dopiero w przyszłości nie zostaną w ogóle zapłacone w wypadku bankructwa dłużnika.
Tym i podobnym niebezpieczeństwom ma zapobiec postępowanie upadłościowe. Aktualnie jest ono uregulowane w rozporządzeniu Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe (jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512), zamieszczone pod poz. 1 niniejszego zbioru.
Postępowanie upadłościowe może być wszczęte wyłącznie w stosunku do dłużnika będącego podmiotem gospodarczym. Istota postępowania upadłościowego - w pewnym uproszczeniu - sprowadza się do tego, że w wyniku ogłoszenia upadłości następuje objęcie całego majątku dłużnika w zarząd przez syndyka ustanowionego przez sąd, a następnie sprzedaż tej majątkowej masy upadłościowej. W wyniku sprzedaży jest dokonywany równomierny podział uzyskanej kwoty wśród wszystkich wierzycieli, którzy zgłosili swe wierzytelności do tego postępowania. Postępowanie upadłościowe prowadzi zatem także do egzekucji, nazywanej egzekucją u n i w e r s a 1 n ą albowiem odmiennie niż egzekucja sądowa jest skierowana zawsze do całego majątku dłużnika.
Bankructwo. Uwzględniając powyższą zasadę dość powszechnie utożsamia się upadłość z bankructwem. Nie jest to w pełni ścisłe. Ogłoszenie upadłości nie jest bowiem jedyną drogą do bankructwa. Jeżeli bowiem przez bankructwo rozumiemy niewypłacalność dłużnika, to upadłość jest tylko jedną z konsekwencji bankructwa. Dłużnik może okazać się niewypłacalnym już w czasie zwykłej egzekucji (sądowej lub administracyjnej). Nawet bez wszczęcia takiej egzekucji może okazać się, że zarówno wszczęcie takiej egzekucji, jak i ogłoszenie upadłości jest niecelowe albowiem brak majątku przez dłużnika nie pozwala zaspokoić nawet kosztów postępowania. Dlatego stosownie do art. 13 Prawa upadłościowego sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek dłużnika o c z y w i ś c i e nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego. W takiej sytuacji zbankrutowany podmiot gospodarczy - gdy jest osobą prawną - ulega likwidacji w trybie przewidzianym w przepisach ustrojowych danego rodzaju osoby prawnej: spółka handlowa - w przepisach Kodeksu handlowego, przedsiębiorstwo państwowe - w przepisach ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, spółdzielnia - w przepisach Prawa spółdzielczego, bank - w Prawie bankowym, przedsiębiorstwo ubezpieczeniowe - w ustawie o działalności ubezpieczeniowej. Jeżeli podmiotem gospodarczym jest osoba fizyczna likwidacja polega na trwałym zaniechaniu prowadzenia działalności gospodarczej. W takiej sytuacji wierzycielom nie pozostaje w zasadzie nic innego jak spisać swe wierzytelności w ciężar strat chyba że może ona być dochłodzona od innych osób, np. od członków zarządu spółki kapitałowej ze względu na działania lub zaniechania godzące w interes wierzycieli spółki, od poręczycieli itd.
Utożsamianie upadłości z bankructwem nie jest też w pełni adekwatne ze skutkami ogłoszenia upadłości. Wprawdzie regułą jest, że postępowanie upadłościowe prowadzi do likwidacji majątku masy upadłościowej, to jednak do tej reguły istnieje istotny wyjątek. Zgodnie z art. 171 Prawa upadłościowego upadły może w tym postępowaniu zawrzeć układ z wierzycielami nie uprzywilejowanymi. Zawarcie układu i jego zatwierdzenie oznacza, że postępowanie upadłościowe osiągnęło swój cel. Realizacja celu postępowania upadłościowego poprzez układ nie wymaga, likwidacji podmiotu gospodarczego i sprzedaży majątku masy upadłościowej.
Gdy mowa o bankructwie trzeba również zwrócić uwagę na jego szczególnie groźną dla prawidłowego kształtowania się stosunków gospodarczych postać, a mianowicie umyślne doprowadzenie do bankructwa celem pokrzywdzenia wierzycieli. Aktualnie przepisy naszego prawa karnego nie przewidują tego rodzaju odrębnej kategorii przestępstwa. Przewidywał ją natomiast dawniej nasz Kodeks karny z 1932 r. w art. 274: "Kto w celu pokrzywdzenia wierzycieli doprowadza do tego, że nastąpiła jego niewypłacalność lub ogłoszono jego upadłość - podlega karze więzienia do lat 5". Wobec braku obecnie takiej normy prawnej takie działanie podmiotu gospodarczego i jego organów można by obecnie kwalifikować jedynie jako przestępstwo oszustwa (art. 205 obowiązującego Kodeksu karnego). Przepis ten brzmi: "Kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat".
Postępowanie upadłościowe. Postępowanie dotyczące upadłości składa się z dwóch ściśle ze sobą powiązanych faz: pierwsza to postępowanie o ogłoszeniu upadłości, druga - postępowanie upadłościowe w ścisłym tego słowa znaczeniu. Postępowanie wszczyna się w sądzie rejonowym - sądzie gospodarczym, w którego okręgu znajduje się zakład główny przedsiębiorstwa dłużnika. W przedmiocie ogłoszenia upadłości sąd orzeka w składzie trzech sędziów zawodowych.
Wszczęcie postępowania o ogłoszenie upadłości może nastąpić wyłącznie na wniosek uprawnionego podmiotu. W żadnej sytuacji sąd nie jest uprawniony do wszczęcia tego postępowania z urzędu. Do złożenia takiego wniosku są uprawnieni w. pierwszej kolejności wierzyciel i dłużnik. Złożenie takiego wniosku jest prawem wierzyciela i obowiązkiem dłużnika. Na mocy art. 5 Prawa upadłościowego podmiot gospodarczy jako dłużnik jest zobowiązany, nie później niż w ciągu dwóch tygodni od zaprzestania płacenia długów, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości, chyba że wniósł podanie o otwarcie postępowania układowego. Jeżeli dłużnikiem jest podmiot gospodarczy, którego działalność jest oparta wyłącznie o wkład kapitałowy, ma on obowiązek w tym samym terminie i z tym samym wyjątkiem zgłosić taki wniosek także wówczas, gdy jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów.
Naruszenie tego obowiązku jest zagrożone surową odpowiedzialnością odszkodowawczą, a w wypadku spółek kapitałowych (spółki z o.o. i akcyjne) także odpowiedzialnością karną. W spółkach tych obowiązek złożenia wniosku obciąża członków zarządu względnie likwidatora (zob. art. X98, 301 i 483 k.h.).
Zgodnie z art. 5 § 3 Prawa upadł. kto nie wykona obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, odpowiada za szkodę, wyrządzoną przez to wierzycielowi. Kilka osób (np. zarząd spółki) odpowiada solidarnie. Osoby te odpowiadają zawsze całym swoim majątkiem. Dotyczy to również członków zarządu spółki; choćby członkowie ci byli wspólnikami i wykonywali te funkcje bezpłatnie.
Wniosek o ogłoszenie upadłości mają prawo również zgłosić:
w stosunku do spółki jawnej - każdy ze wspólników,
w stosunku do osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych - każdy, kto ma prawo je reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami, np. gdy idzie o przedsiębiorstwa państwowe - dyrektor, o spółdzielnie - zarząd spółdzielni,
w stosunku do przedsiębiorstwa państwowego - także organ założycielski oraz organ uprawniony do reprezentowania Skarbu Państwa,
w stosunku do osoby prawnej i spółki jawnej będących w stanie likwidacji - również każdy z likwidatorów.
W świetle art. 1 Prawa upadł. podstawy ogłoszenia upadłości są zróżnicowane w zależności od tego, czy podmiot gospodarczy prowadzi działalność gospodarczą wyłącznie w oparciu o osobistą pracę (np. rzemieślnik), czy działalność ta opiera się również o stosowny kapitał, np. spółka z o.o.
Każdy podmiot gospodarczy, bez względu na to, czy opiera swą działalność o stosowny kapitał, czy własną pracę będzie uznany przez sąd za upadłego, jeżeli zaprzestał płacenia długów i ma to charakter trwały. Nie jest bowiem podstawą ogłoszenia upadłości krótkotrwałe wstrzymanie płacenia długów wskutek przejściowych trudności. Takie trudności powinny być oceniane w kontekście aktualnej sytuacji gospodarczej. Jeżeli trudności płatnicze wynikają np. z braku zapłaty za towar ze strony kontrahentów dłużnika, to okoliczność ta może być uznana za trudność przejściową wówczas, gdy wstrzymanie się kontrahenta z zapłatą za towar jest krótkotrwałe. Nie jest więc przeszkodą w ogłoszeniu upadłości fakt, że kontrahenci zaprzestali płacić za towar ze względu na własną trudną sytuację finansową powodującą, że znajdują się na krawędzi bankructwa i nie ma szans uzyskania w rozsądnym dla normalnej działalności gospodarczej terminie tych wierzytelności.
Dodatkową przesłanką ogłoszenia upadłości przewiduje prawo Upadłościowe w stosunku do przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, spółki z o.o., spółki akcyjnej, innej osoby prawnej będącej podmiotem gospodarczym oraz spółki jawnej będącej w likwidacji, a więc w zasadzie osób prawnych których działalność gospodarcza jest oparta o wkład kapitałowy (w całości lub części). W stosunku do tych podmiotów upadłość jest ogłaszana także wówczas, gdy ich majątek nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich długów. Podstawy ogłoszenia upadłości tych podmiotów gospodarczych są więc znacznie szersze. Ma to zapobiec sytuacji, w której dłużnik wprawdzie jeszcze płaci długi, jednak nie jest w stanie spłacić ich w całości albowiem przewyższają aktywa.
Szczególne regulacje prawne dot. upadłości. Przepisy regulujące ustrój niektórych kategorii podmiotów gospodarczych będących osobami prawnymi, przewidują obowiązek podejmowania przez ich organy stosownych działań celem zapobieżenia upadłości.
W razie gdy bilans sporządzony przez zarząd wykaże stratę przewyższającą sumę kapitałów zapasowego i rezerwowego oraz połowę kapitału zakładowego, kodeks handlowy zobowiązuje zarządy spółek z o.o. i akcyjnych do niezwłocznego zwołania zgromadzenia wspólników celem powzięcia uchwał co do dalszego istnienia spółki. Przez "bilans" powinno się rozumieć nie tylko bilans roczny, ale także bilanse robocze powszechnie sporządzane okresowo właśnie w razie zagrożenia wypłacalności spółki. Zgromadzenie wspólników maże podjąć uchwałę o rozwiązaniu takiej spółki, co pociąga za sobą likwidację spółki, a następnie wykreślenie jej z rejestru handlowego.
Bardziej zaostrzone są te obowiązki w spółkach bankowych. W myśl art. 104 Prawa bankowego zarząd banku ma obowiązek zawiadomić Prezesa NBP i wszcząć postępowanie uzdrawiające niezwłocznie, z chwilą stwierdzenia powstania straty bądź groźby jej nastąpienia albo powstania niebezpieczeństwa niewypłacalności. Przepisy te również modyfikują postępowanie upadłościowe w stosunku do banków.
Nowa ustawa o działalności ubezpieczeniowej (dotyczy ubezpieczeń osobowych i majątkowych) przewiduje przed wszczęciem postępowania upadłościowego przymusową likwidację zarządzaną przez Ministra Finansów. Może to nastąpić m.in. gdy ubezpieczycie nie realizuje w terminie zatwierdzonego krótkoterminowego planu wypłacalności, a wysokość kapitału gwarancyjnego jest mniejsza niż wymagany minimalny kapitał gwarancyjny.
Również Prawo spółdzielcze przewiduje specyficzne zasady związane z niebezpieczeństwem bankructwa spółdzielni. Zgodnie z art. 130 tego prawa jeżeli według bilansu spółdzielni ogólna wartość jej aktywów nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich zobowiązań, zarząd spółdzielni powinien niezwłocznie zwołać walne zgromadzenie, na którego porządku obrad zamieszcza się sprawę dalszego istnienia spółdzielni. Walne zgromadzenie może podjąć uchwałę o dalszym istnieniu spółdzielni mimo jej niewypłacalności jedynie pod warunkiem wskazania środków umożliwiających wyjście jej ze stanu niewypłacalności. Jednak na wniosek wierzyciela, który zgłosił wniosek o ogłoszenie upadłości sąd może zarządzić postawienie spółdzielni w stan upadłości pomimo podjęcia przez walne zgromadzenie uchwały o dalszym istnieniu spółdzielni.
Znacznie bardziej rozbudowane są przepisy ustawy o przedsiębiorstwach państwowych dotyczące zapobiegania upadłości tych przedsiębiorstw. Ustawa ta kładzie nacisk przede wszystkim na likwidację bankrutujących przedsiębiorstw, a także na postępowanie naprawcze i ustanowienia nad nimi zarządu komisarycznego. Postępowanie naprawcze zostało obecnie na nowo uregulowane na podstawie ustawy z dnia 19 lipca 1991 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. Nr 75, poz. 329). Te działania podejmowane przez organy przedsiębiorstwa i organ założycielski, a także Ministra Przekształceń Własnościowych nie uchylają przepisów Prawa upadłościowego. Jeżeli zatem zachodzą podstawy ogłoszenia upadłości, o których była mowa, każdy wierzyciel może wystąpić do sądu ze stosownym wnioskiem. Podkreśla to również ustawa o przedsiębiorstwach państwowych. W myśl art. 24 tej ustawy przedsiębiorstwo państwowe może być postawione w stan upadłości - na zasadach i w trybie określonym w Prawie upadłościowym. Wyjątek dotyczy przedsiębiorstw wymienionych w art. 3 Prawa upadłościowego.
Skutki ogłoszenia upadłości firmy. Z powyższego przeglądu przepisów ustrojowych podmiotów gospodarczych wynika, iż żadne postępowanie zapobiegające upadłości nie może wstrzymywać. postępowania upadłościowego, jeżeli wierzyciele nie wyrażą na to zgody. Wynika to z omówionego już celu tego postępowania, jak i skutków ogłoszenia upadłości.
Uwzględniając wniosek o ogłoszenie upadłości, sąd w postanowieniu orzeka:
a) o ogłoszeniu upadłości danego podmiotu gospodarczego,
b) wzywa wierzycieli upadłego, aby zgłosili swe wierzytelności w terminie,
c) wyznacza sędziego-komisarza oraz syndyka upadłości.
Orzeczenie takie jest doręczane zainteresowanym, a nadto wiadomości publicznej przez obwieszczenie. Zgodnie z nadal obowiązującym dekretem z dnia 12 maja 1954 r. o ogłaszaniu obwieszczeń , (Dz.U. Nr 23, poz. 83) sąd ogłasza obwieszczenie w sposób, który zależnie od okoliczności i wagi sprawy uzna za celowy, w szczególności przez zarządzenie wywieszenia obwieszczenia w budynku sądowym, w lokalu urzędu gminnego (dzielnicowego), w lokalu zakładu pracy albo opublikowania w gazecie lokalnej lub ogólnopolskiej. Ten sposób ogłaszania o upadłości niestety nie zawsze zabezpiecza interesy wierzycieli.
Ze względu na skutki prawne ogłoszenia upadłości orzeczenie takie uznać trzeba za mające charakter konstytutywny. Skutki te są uregulowane zwłaszcza w art. 20-62 Prawa upadłościowego i - jak to wynika z tych przepisów - są daleko idące. Zostały one podzielone na trzy grupy, a mianowicie skutki dotyczące:
a) osoby upadłego,
b) zarządu i rozporządzania majątkiem, oraz
c) zobowiązań upadłego.
W krótkim wprowadzeniu do problematyki prawnej upadłości trudno omówić szczegółowo te skutki. Dlatego w dalszych wywodach wskażemy jedynie na najważniejsze z nich.
W wyniku ogłoszenia upadłości upadły ma obowiązek wskazać i wydać syndykowi cały swój majątek; jak również wydać księgi handlowe, korespondencję i inne dokumenty oraz udzielić sędziemu-komisarzowi i syndykowi wszelkich potrzebnych wyjaśnień. Obowiązek ten nie obejmuje wyjawienia technicznych sposobów produkcji, stanowiących jago tajemnicę.
Upadły traci z mocy prawa zarząd oraz możliwość rozporządzania i korzystania z należącego do niego w dniu ogłoszenia upadłości majątku. Majątek ten stanowi masę upadłości. W konsekwencji tego czynności prawne upadłego dokonane po ogłoszeniu upadłości nie mają skutków prawnych w stosunku do masy upadłości. Jeżeli jednak kontrahent wykonał zawartą z upadłym umowę, może domagać się zwrotu tego, czym masa upadłości się wzbogaciła. Również wszelkie uiszczenia należności dokonane do rąk upadłego nie są skuteczne wobec masy, chyba, że równowartość została przekazana do masy lub uiszczający nie mógł wiedzieć o ogłoszeniu upadłości.
Ogłoszenie upadłości wywiera również daleko idąca skutki w sferze zobowiązań upadłego. Ogłoszenie upadłości powoduje między innymi:
a) zobowiązania pieniężne upadłego jeszcze nie wymagalne, a więc których termin płatności jeszcze nie nastąpił, stają się płatne z dniem ogłoszenia upadłości.
b) Zobowiązania majątkowe niepieniężne, zamieniają się z dniem ogłoszenia upadłości na zobowiązania pieniężne i z tym dniem stają się płatne, chociażby termin ich wykonania jeszcze nie nastąpił.
c) Odsetki od wierzytelności, przypadających od upadłego nie biegną w stosunku do masy upadłości od daty ogłoszenia upadłości. Ma to szczególnie doniosłe znaczenie przy nadal utrzymującej się wysokiej stopie procentowej. Nie dotyczy to jednak wierzytelności zabezpieczonych hipoteką, zastawem, lub prawem zatrzymania. Jednak odsetki od tak zabezpieczonych wierzytelności mogą być zaspokojone tylko z przedmiotu zabezpieczenia.
d) Potrącenia upadłego z długiem wierzyciela są dopuszczalne jedynie na warunkach określonych w art. 34-37 Prawa upadłościowego.
e) Umowy o pracę z pracownikami upadłego nie rozwiązują się automatycznie z powodu ogłoszenia upadłości. Syndyk upadłości może je jednak rozwiązać zgodnie z przepisami ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (Dz.U. Nr 4 z 1990 r. z późn. zm.). Dotyczy to również umów o pracę zawartych na czas określony. Jednocześnie pracownikowi służy w pierwszym miesiącu od daty ogłoszenia upadłości prawo rozwiązania umowy o pracę za tygodniowym wypowiedzeniem. Dotyczy to umów zawartych zarówno na czas nieokreślony, jak i czas określony.
f) W razie upadłości jednego z małżonków majątek wspólny małżonków na leży do masy upadłości. Małżonek upadłego może żądać wyłączenia rzeczy zaliczonych do masy upadłości, jeżeli stanowią jego majątek odrębny, jak również rzeczy zaliczonych do tej masy, jeżeli stosownie do przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego istnieją podstawy do ograniczenia odpowiedzialności z majątku wspólnego.
g) Czynności prawne pod tytułem darmym (darowizny), zdziałane przez upadłego w ciągu roku przed złożeniem wniosku o ogłoszeniu upadłości. Prawo upadłościowe przewiduje szereg modyfikacji przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących umów nazwanych wiążących upadłego, m.in. umów dzierżawy i najmu, sprzedaży, zlecenia i komisu, agencji i innych. Poza wskazaną nieskutecznością darowizn Prawo upadłościowe reguluje w sposób szczególny bezskuteczność i zaskarżalność czynności upadłego zdziałanych ze szkodą wierzycieli.
Ogłoszenie upadłości wpływa również na toczące się procesy cywilne i na postępowanie egzekucyjne przeciwko upadłemu. Postępowanie dotyczące mienia wchodzącego w skład masy upadłości może być wszczęte i dalej prowadzone jedynie przez syndyka lub przeciwko niemu. Jednak mienie, toczy się sprawa będzie wyłączone z masy upadłości, jeżeli syndyk oświadczy, iż nie weźmie udziału w sprawie zamiast upadłego.
Do masy upadłości mogą być zgłoszone wierzytelności zarówno zasądzane przez sąd, jak i nie zasądzone. Z tego względu postępowanie sądowe w sprawie wszczętej przeciwko upadłemu przed ogłoszeniem upadłości o wierzytelność, która ulega zgłoszeniu do masy, może być podjęte przeciwko syndykowi jednak tylko w tym wypadku, gdy w postępowaniu upadłościowym sędzia-komisarz nie uznał wierzytelności, albo gdy na skutek sprzeciwu sąd odmówił uznania..
Postępowanie egzekucyjne przeciwko upadłemu dotyczące jego długu osobistego nie zabezpieczonego hipoteką, zastawem lub prawem zatrzymania podlega zawieszeniu z chwilą ogłoszenia upadłości i umorzeniu z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Sumy uzyskane w zawieszonym postępowaniu egzekucyjnym organ egzekucyjny (komornik sądowy, skarbowy urząd komorniczy) ma obowiązek przelać do masy upadłości.
Sędzia-komisarz · Syndyk upadłości · Zarządca · Rada wierzycieli. Datą ogłoszenia upadłości jest data postanowienia sądu wydanego w takiej sprawie. Z chwilą jego uprawomocnienia się rozpoczyna druga faza postępowania w przedmiocie upadłości. Doniosłą rolę w tym postępowaniu spełnia sędzia-komisarz i syndyk masy upadłościowej.
Sędzia-komisarz. Wykonuje on - po ogłoszeniu upadłości - wszystkie czynności w postępowaniu upadłościowym w ścisłym tego słowa znaczeniu, z wyjątkiem czynności wyraźnie zastrzeżonych w Prawie upadłościowym do sądu. Do sędziego-komisarza należy w szczególności:
a) kierowanie tokiem postępowania upadłościowego,
b) nadzór nad czynnościami syndyka,
c) oznaczanie czynności, których syndykowi nie wolno wykonać beż szczególnego jego zezwolenia albo bez zgody rady wierzycieli,
d) wykonywanie innych czynności przewidzianych w Prawie upadłościowy. Sędzia-
-komisarz jest ustanawiany spośród sędziów sądu, w którym toczy się postępowanie upadłościowe. Sąd może jednak zlecić te czynności innemu sądowi gdy zachodzą okoliczności określone w art. 66 § 2. Prawa upadłościowego. Na postanowienia sędziego-komisarza służy zażalenie. Jest on wyłączony ze składu orzekającego w sprawie zażalenia.
Syndyk upadłości. Z mocy prawa syndyk obejmuje majątek upadłego, zarządza tym majątkiem i przeprowadza jego likwidację Jest osobą wyznaczaną przez sąd całkowicie niezależną od wierzycieli. Przed przystąpieniem do spełniania obowiązków składa wobec sędziego - komisarza przyrzeczenie sumiennego wykonywania obowiązków. Ta niezależność syndyka od wierzycieli i nadzór nad jego działalnością sprawowany przez sędziego-komisarza ma wyeliminować niebezpieczeństwa działań wymierzonych przeciwko wierzycielom, np. zmowę z dłużnikiem jednych faktycznych lub fikcyjnych wierzycieli przeciwko innym, faktycznym wierzycielom.
Syndykiem może być zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna. Przed wyznaczeniem syndyka upadłości przedsiębiorstwa państwowego sąd ma obowiązek wysłuchać opinii organu założycielskiego.
Prawo upadłościowe nie określa warunków, jakie powinien spełniać kandydat na syndyka upadłości. Z całokształtu zadań syndyka, jak i jego odpowiedzialności można uznać, że powinna to być osoba mająca kwalifikacje, a co najmniej umiejętności zarządzania, znająca podstawy prawne postępowania upadłościowego oraz zasad ustrojowych i działania danego podmiotu gospodarczego. Jeżeli syndyk nie pełni należycie swych obowiązków, sąd może na jego miejsce wyznaczyć innego syndyka. Jednocześnie syndyk odpowiada za szkodę wyrządzoną niesumiennym pełnieniem obowiązków.
Brak kandydatów do pełnienia funkcji syndyka upadłości jest jedną z poważnych przeszkód w sprawnym prowadzeniu postępowania upadłościowego. Przełamaniu tego wyjątkowo niekorzystnego zjawiska mogą służyć stosowne zachęty w zakresie wynagrodzenia za pełnioną funkcję. Reguluje je obecnie rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 września 1991r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia syndyka masy upadłości i zarządcy odrębnej części majątku wchodzącego w skład masy upadłości (Dz.U. Nr 83, poz. 377) zamieszczone w zbiorze pod poz. 5.
Zarządca części majątku upadłego. Sędzia-komisarz na wniosek syndyka może wyznaczyć osoby, którym zleci zarząd częścią majątku upadłego, stanowiącą odrębną całość gospodarczą (np. oddziałem spółki).
Zarządca wykonuje swe obowiązki pod nadzorem syndyka i ma obowiązek stosować się do jego poleceń. Zarządca tak, jak syndyk składa stosowne przyrzeczenie wobec sędziego-komisarza i ma prawo do wynagrodzenia określonego w wyżej już powołanym rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości zamieszczonym pod poz. 5 niniejszego zbioru.
Sędzia-komisarz może usunąć zarządcę, jeżeli nie pełni swych obowiązków. Zarządca odpowiada za szkodę wyrządzoną niesumiennym wykonywaniem obowiązków.
Rada wierzycieli. Sędzia-komisarz może ustanowić taką radę, jeżeli uzna to za potrzebne. Jeżeli jednak wniosek o ustanowienie takiej rady zgłoszą wierzyciele mający co najmniej jedną piątą część ogólnej sumy wierzytelności, ustanowienie rady jest obowiązkowe. Jej skład to 3-5 członków oraz 1-2 zastępców.
Rada służy pomocą syndykowi, kontroluje jego czynności, bada stan funduszów masy, udziela zezwolenia na czynności określone w art. 131 Prawa upadł. oraz inne w tym Prawie wymienione oraz wydaje opinie w innych sprawach, jeżeli tego wymaga syndyk.
Zgromadzenie wierzycieli. Niezależnie od rady wierzycieli działa także zgromadzenie wierzycieli. Jest ono zwoływane przez sędziego-komisarza w następujących wypadkach:
a) gdy według Prawa upadł. wymagana jest uchwała zgromadzenia,
b) na wniosek co najmniej dwóch wierzycieli, mających łącznie nie mniej, niż trzecią część ogólnej sumy uznanych wierzytelności,
c) w sprawach, w których sędzia-komisarz uzna to za potrzebne.
Postępowanie po ogłoszeniu upadłości. W postępowaniu upadłościowym m.in. sporządza się inwentarz masy upadłości i dokonuje jej oszacowania. Inwentarz jest sporządzany przez syndyka albo na jego żądanie przez komornika lub notariusza. Na podstawie spisu inwentarza i innych dokumentów oraz oszacowania syndyk sporządza bilans lub prostuje bilans, złożony przez upadłego.
Spis inwentarza i bilans powinien być sporządzony w ciągu miesiąca od ogłoszenia upadłości i przedstawiony sędziemu-komisarzowi. Jeżeli wykonanie tego w tym terminie nie jest możliwe syndyk składa w tym terminie ogólne sprawozdanie o stanie masy upadłości i o możliwości zaspokojenia wierzycieli.
Po spisaniu inwentarza i sporządzeniu bilansu albo po złożeniu sprawozdania syndyk przeprowadza likwidację majątku masy upadłości.
Sędzia-komisarz może wstrzymać likwidację m.in. w razie wniesienia przez upadłego podania o dopuszczenie do układu. W toku bowiem postępowania upadłościowego może być zawarty układ (art. 171-201 Prawa upadłościowego).
Likwidacja następuje poprzez:
a) sprzedaż ruchomości i nieruchomości,
b) ściągnięcie wierzytelności od dłużników upadłego oraz
c) zrealizowanie innych jego praw majątkowych wchodzących w skład masy upadłości.
Przedsiębiorstwo upadłego powinno być, jeżeli to będzie możliwe, sprzedane jako całość. Przed sprzedażą przedsiębiorstwa państwowego lub jego zakładu syndyk ma obowiązek wysłuchać wniosków rady pracowniczej, organu założycielskiego i organu uprawnionego do reprezentowania Skarbu Państwa. Tryb postępowania przy sprzedaży określają przepisy Prawa upadłościowego oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 10.I.1935 r. o trybie dokonywania licytacji publicznej ruchomości w postępowaniu upadłościowym, zamieszczonym pod poz. 3 niniejszego zbioru.
Po ustaleniu przez sędziego-komisarza listy wierzytelności, dokonuje się podziału funduszów masy - jednorazowo lub kilkakrotnie w miarę likwidacji majątku masy. Kolejność zaspokojenia należności z masy określa art. 203 Prawa upadłościowego z tym że zgodnie z art. 118 Prawa upadł. zaspokojenie należności ze składników majątkowych wymienionych w § 1 tego przepisu następuje z uwzględnieniem § 2.
Mimo, iż ostatecznym celem postępowania upadłościowego jest zaspokojenie wierzycieli z masy powstałej w wyniku sprzedaży przedsiębiorstwa lub poszczególnych jego składników majątkowych, to jednak nie jest wykluczona możliwość zaspokojenia wierzycieli z dochodów, jakie przynosi przedsiębiorstwo w związku z jego prowadzeniem w czasie postępowania upadłościowego albo z czynszu w razie jego wydzierżawienia. Jednak w myśl art. 114 Prawa upadł. jeżeli ma to trwać do 3 miesięcy syndyk musi uzyskać zgodę Rady wierzycieli, a jeżeli jej nie powołano - zgodę sędziego-komisarza. Jeżeli natomiast prowadzenie przedsiębiorstwa, ma trwać dłużej niż 3 miesiące, niezbędne jest zezwolenie sądu.