ŚRODOWISKO
a) ŚRODOWISKO - krąg osób, rzeczy i stosunków otaczających człowieka w jego życiu indywidualnym i zbiorowym
- nie wszystkie składniki środowiska oddziałują na nas w sposób jednakowy
- siła oddziaływania poszczególnych składników środowiska nie zależy od tego, czy kontakty z nim są trwałe czy przelotne
b) typologia środowisk:
- oparta na rodzaju bodźców środowiskowych:
· środowisko naturalne - rozumiemy układ geograficzny, obejmuje ono te elementy naszego otoczenia, które są dziełem samej natury, których istnienie nie wymagało interwencji człowieka, często określamy je mianem środowiska fizycznego, środowisko naturalne zatem — to Ziemia wraz z jej zasobami i ukształtowaniem powierzchni, klimat, flora, fauna
· środowisko społeczne - określamy ludzi i stosunki społeczne otaczające osobnika, pedagogikę interesuje empiryczny obraz środowiska społecznego —funkcjonujące środowisko i jego wychowawcze oddziaływanie. Z tego punktu widzenia możemy wyróżnić następujące elementy środowiska społecznego: l) rozmieszczenie ludności i gęstość zaludnienia, od których uzależniona jest częstotliwość i różnorodność kontaktów społecznych; 2) struktura zawodowa ludności, świadcząca o stopie jej życia, ekonomicznym zróżnicowaniu, a pośrednio i o poziomie kulturalnym; 3) relacja poszczególnych grup wieku, wskazująca na biologiczny dynamizm ludności; 4) poziom i struktura wykształcenia ludności
· środowisko kulturowe - to oddziałujące na osobnika elementy dorobku historycznej działalności człowieka. To określenie środowiska kulturowego opiera się na pojęciu kultury jako sumy zobiektywizowanych elementów historycznego dorobku człowieka. Dorobek ten jest co najmniej dwojakiego rodzaju. Obejmuje wytwory działalności człowieka lub sposoby ich przeżywania (reakcje). W pierwszym wypadku mówimy o dobrach kultury, w drugim — o reakcjach człowieka na te dobra
· Trzy wyróżnione wyżej kategorie środowisk: środowisko naturalne, społeczne i kulturowe nie istnieją w izolacji. Są ze sobą ściśle sprzężone. Środowisko naturalne stanowi niezbędny warunek życia społecznego, a więc i tworzenia dóbr kultury. Wyznacza ono kierunek i zasięg ekonomicznej aktywności człowieka. Naturalne wyposażenie terenu, zasoby i możliwości ich wykorzystania warunkują rodzaj aktywności gospodarczej, specjalizację zawodową. Jednocześnie w sposób niewątpliwy oddziałują na formy i kierunki ogólnej aktywności społecznej i znajdują odbicie w wytworach kultury
- oparta na rozróżnieniu cech terytorialnych środowisk:
· Podział środowisk oparty na właściwościach typowych skupisk ludności - wsie i miasta. W obrębie tych dwu typów osiedli stosuje się dodatkowe rozróżnienia: ilościowe, przyjmujące za podstawę liczbę ludności, lub jakościowe, uwzględniające zróżnicowane cechy wsi i miast. Wyróżnia się więc miasta i wsie małe oraz duże, stosując. Na podstawie cech jakościowych wyodrębnia się wsie oparte na gospodarce indywidualnej i spółdzielczej, składające się z gospodarstw małych lub wielkich; podobnie wyodrębnia się miasta o strukturze przemysłowej, handlowej, administracyjnej
c) wpływ środowiska na rozwój człowieka:
- różne koncepcje
J. B. L a m. a r c k - wpływ środowiska ma decydujące znaczenie dla „kształtowania się" całej różnorodności świata organicznego.
· J o h n L o c k e - decydujący wpływ doświadczenia zewnętrznego na proces kształtowania się „zasobu umysłowego" i cech psychicznych człowieka
· Stanley Hall - w naturalnym wyposażeniu człowieka kryje się doświadczenie całego historycznego rozwoju ludzkości, toteż podstawowym zadaniem wychowania miało być stwarzanie najbardziej sprzyjających warunków dla naturalnego rozwoju osobnika, świadoma działalność wychowawcza, i wpływy środowiskowe miały być temu celowi podporządkowane.
· Alfred Adler - upatrywał podstawowego źródła przeżyć psychicznych człowieka i rozwoju psychiki w środowisku społecznym, głównie zaś w .najbliższym środowisku życia — rodzinie
- teorie istoty nadrzędnej funkcji środowiska w procesie wychowania:
· organicystyczna teoria społeczeństwa - procesy społeczne są procesami biologicznymi podporządkowanymi ogólnym prawom rozwoju ( Herbart Spencer - dostrzega podstawową analogię między społeczeństwem, a żywym organizmem i z poznania procesów zachodzących w żywym organizmie usiłuje, wysnuć wnioski o istocie i strukturze procesów społecznych. Cechy wspólne upodabniające społeczeństwo do organizmu są następujące: wzrost, zwiększająca się złożoność budowy, postępujące różnicowanie się czynności, podział pracy i współzależność funkcji poszczególnych elementów. Podobnie jak żywy organizm składa się z komórek, społeczeństwo składa się z jednostek — ludzi, organicznie ze sobą związanych)
· antropologiczna teoria rozwoju - traktująca kulturę, wychowanie, życie społeczne jako funkcję cech biopsychicznych właściwych danej grupie etnicznej
· geograficzna teoria rozwoju - upatruje w środowisku geograficznym czynników determinujących rozwój społeczeństwa ( środowisko geograficzne kształtuje nie tylko człowieka, ale także wytwory jego działalności, kulturę, obyczaje, wychowanie)
d) rozwój techniki a środowisko:
- wychowywanie dzieci w czystych środowiskach wiejskich
- zagrożenia spowodowane rozwojem techniki to brak ruchu i wysiłku fizycznego, zanieczyszczenie środowiska
e) badanie środowiska:
- badania pedagogiczne:
· obejmują poznawanie i analizę sytuacji wychowawczych
· ograniczają się do dzieci i młodzieży
· w centrum badań znajdują się sytuacje typowe i jednostkowe
- rodzaje metod:
· charakterystyki indywidualne
· obserwacja uczestnicząca
- techniki badań:
· obserwacja - ustalenie szczegółowych relacji między wpływami środowiska a reakcjami i postawami jednostek
· wywiad - rozszerzona obserwacja, dotyczy wyraźnie określonego terenu i badający kontaktuje się z wybranymi rozmówcami
· badanie dokumentów - statystyki centralne, lokalne
· ankieta - zbieranie materiałów przy pomocy kwestionariusza
f) środowiska pozaszkolne:
- typologie:
· Ferdynant Tonnies - typy:
o jednostki oparte na stosunkach pokrewieństwa więziach spontanicznych (rodzina, naród, wspólnota językowa)
o zbiorowości celowe powstałe ze świadomego dążenia ( miasto, wieś)
· R. M a c I v e r :
o wspólnotę community - rozumie „koło osób", które żyją razem, łączą się ze sobą w ten sposób, że uczestniczą nie tylko w rozwiązywaniu specjalnej sprawy, ale określonego całokształtu
o stowarzyszenie — association, powstałe jako wyraz wspólnego interesu, świadomej organizacji realizującej określone cele
· A. K a miński, opierając się na podanej wyżej definicji stowarzyszenia charakteryzuje je:
o Stowarzyszenie jest grupą zorganizowaną
o Cechuje je dążenie do osiągnięcia określonych wspólnych celów lub interesów
o Posiada własną- strukturę organizacyjną i własnych członków.
o Członków stowarzyszenia obowiązują ustalone lub usankcjonowane sposoby postępowania i zachowania się
· środowiska wychowawcze naturalne dla dzieci i młodzieży:
o rodzina
o środowisko lokalne
o grupy rówieśnicze
· środowiska wychowawcze intencjonalne (instytucje opiekuńcze):
o Instytucje opieki nad dziećmi o różnego typu upośledzeniach rozwojowych - są to zakłady specjalne dla dzieci opóźnionych w rozwoju, dla dzieci głuchoniemych i ociemniałych. W zakładach tych dzieci i młodzież dotknięte kalectwem poddawane są wszechstronnemu procesowi adaptacji społecznej i zawodowej
o Pogotowia opiekuńcze i zakłady wychowawcze sprawujące opiekę nad dziećmi i młodzieżą wykolejoną. Pogotowia opiekuńcze są ośrodkami obserwacyjnymi, natomiast zakłady wychowawcze przyjmują całkowitą opiekę nad dziećmi i młodzieżą wykolejoną.
o Instytucje opieki zdrowotnej skupiające dzieci chore lub zagrożone chorobą. Zaliczamy do nich sanatoria i prewentoria dziecięce. Są to ośrodki przede wszystkim lecznicze. Pomoc pedagoga jest w nich jednak niezbędna. W przypadkach bowiem dłuższego przebywania dziecka w zakładzie konieczne jest zorganizowanie jego życia i nauki w taki sposób, aby zapewnić mu możliwie pełny rozwój, zbliżyć warunki życia do normalnych i ułatwić powrót — po wyzdrowieniu — do normalnego życia, do szkoły.
o Instytucje opieki całkowitej - domy dziecka, rodziny opiekuńcze
· Placówki wspomagające rozwój dzieci (Instytucje wychowania pozaszkolnego ):
o Świetlice i czytelnie dziecięce i młodzieżowe - Najczęściej stanowią one zorganizowaną formę spędzania czasu wolnego oraz przygotowywania się do lekcji tych grup młodzieży, które ze względu na sytuację rodzinną wymagają
pomocy wychowawczej w godzinach pozalekcyjnych
o Tereny zabaw i gier ruchowych - ogrody jordanowskie i boiska
o Kolonie dla dzieci i młodzieży
o Poradnie różnego rodzaju
- rodzina :
· w rodzinie dokonuje się podstawowy proces wychowania
· pomost między jednostką a społeczeństwem
· funkcje rodziny:
o przygotowanie młodego pokolenia do zawodu
o uzyskanie podstawowego pojęcia o życiu
o kształtowanie światopoglądu
o kształtowanie kryteriów oceny siebie i innych
o kształtowanie motywacji
o kształtowanie adaptacji społecznej
o nosiciel kultury i obyczajów
o wprowadzenie młodzieży w życie społeczne
· warunki funkcjonowania rodziny:
o warunki bytowe - podstawowe zasoby materialne zaspokajające potrzeby dziecka
o praca
o czas wolny rodziców
o poziom rozwoju rodziców (społeczno - kulturowy)
o poziom wykształcenia
o prawidłowe pożycie rodziców
g) środowisko lokalne
- środowisko lokalne - gromada ludzi żyjących na małej przestrzeni wyznaczających wspólny sposób życia
- może obejmować: wieś, gminę, miasto, osiedle, dzielnicę
- cechy środowiska lokalnego:
· małe rozmiary społeczności
· izolacja od „dużego świata”
· samowystarczalność
· bezpośrednie osobiste kontakty członków społeczności
· jedność majątkowa, zawodowa, etniczna
· identyczność tradycji, obyczajów, wierzeń i przyzwyczajeń
· zintegrowana całość
- środowisko lokalne odgrywało ważną rolę wychowaniu młodych pokoleń:
· dostarczało wzorów zachowań młodzieży
· izolacja od wpływów otoczenia
· zacieśnianie więzi współdziałania
· budowanie poczucia odpowiedzialności za społeczne postawy
h) grupy rówieśnicze:
- grupy rówieśnicze stanowią naturalną formę życia dzieci i młodzieży
- rola wychowawcza grup rówieśniczych:
· dążenie do działania
· rozwój samodzielności
- analiza grup rówieśniczych z punktu widzenia :
· psychologii - koncentruje się wokół zagadnień rozwoju aktywności zabawowej oraz wokół form aktywności opartych na obserwacji zachowania się otoczenia dorosłych
Formy aktywności dzieci i młodzieży w grupach rówieśniczych wiążą się z kolejnymi fazami rozwoju ich psychiki. Grupy dziecięce są grupami zabawowymi. Trwałość grup rówieśniczych wzrasta wraz z wiekiem ich uczestników
i) organizowanie środowiska:
- organizowanie środowiska - wytwarzanie bodźców wychowawczo - wartościowych oraz kompensowanie wpływów ujemnych
- trzy pojęcia analizujące środowisko i jego uwarunkowania:
· adaptacja społeczna - stan równowagi pomiędzy jednostką społecznością, w której ta jednostka uczestniczy
· profilaktyka - typ działalności związanej z neutralizowaniem wpływów czynników powodujących potencjalne zagrożenia ( czynniki te mogą mieć charakter immanentny tzn. mogą wiązać się z podłożem organicznym i wyrażać się w pewnych cechach osobowości wychowanka i mogą iść w dwóch kierunkach: hamowanie czynników stwarzających potencjalne zagrożenie lub pobudzanie aktywności w dziedzinach pożądanych
· kompensacja - wyrównywanie defektów organicznych lub zjawisk i stanów ujemnych
2. WYCHOWANIE:
a) WYCHOWANIE - system działań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych
b) rodzaje wpływów na wychowanie:
- działania podejmowane przez instytucje wychowawcze
- wpływy środowiskowe
c)istota i charakter planowej działalności wychowawczej:
- formułowanie celów pracy
- ustalenie etapów pracy wychowawczej
- dobranie środków działania (metod)
d) koncepcje wychowania:
- psychologiczna - wychowanie jako proces indywidualnego wzrostu i rozwoju opartego na podłożu biologicznym
- socjologiczna - wychowanie to proces społeczny rozwijający się na podłożu wpływów środowiskowych
- naturalistyczna - proces wychowania to naturalny rozwój psychiczny i fizyczny człowieka czynników dziedzicznych, wrodzonych
e) wychowanie równoległe:
- wychowanie równoległe - wpływy wychowawcze oddziałujące na dzieci poza szkołą
- rozwój wychowania równoległego:
· Odrodzenie - zauważono, że harmonia ducha i ciała stanowi najwyższy cel wychowania
· Zreformowanie szkoły - wprowadzenie szerokich programów pozaszkolnych (dominacja zajęć ruchowych)
· Komisja Edukacji Narodowej 1773 - Ustawa Komisji 1783 zalecała aby każdego dnia był dla dzieci czas przeznaczony na rozrywkę na powietrzu
· Przełom XIX/XX wieku - nowe wychowanie, które miło polegać na przełamaniu rygoru szkoły i stworzeniu młodzieży warunków do zaspokojenia indywidualnych potrzeb i zainteresowań (szkoły eksperymentalne)
· Pierwsza wojna światowa - organizowanie gier i zabaw ruchowych, wycieczek, pracy społecznej, wychowania artystycznego, estetycznego i technicznego
· Okres międzywojenny - domy młodzieży (pomieszczenia do ćwiczeń i rozwoju aktywności kulturalnej)
· II Rzeczpospolita - teatr młodzieżowy, świetlice, organizacja harcerska
- zadania wychowawcze:
· Uspołecznienie jednostki
· Wzmacnianie związków młodych ludzi z ich najbliższym środowiskiem
· wychowanie estetyczne - kontakty ze sztuką
· wychowanie rekreacyjne - planowe działania wychowawcze zmierzające do wyposażenie młodych ludzi w umiejętność właściwego organizowania wypoczynku
f) poradnictwo wychowawcze :
- poradnictwo wychowawcze - skuteczne rozwiązywanie problemów wychowawczych przy udziale fachowej pomocy zorientowanej na problemy młodzieży jej rozwoju i wychowania