Polityka i zabezpieczenie społeczne -
Stopy % składek
-ubezpieczenie emerytalne - 19,52 % (18,52% - tyle płaci sam ubezpieczony)
-rentowe 13%
-chorobowe - 2,45% (w całości opłacają sami ubezpieczeni)
-wypadkowe - min. 0,4%, max - 8,12% (w całości jest opłacane przez płatników składek, wysokość zależna od stopnia ryzyka wystąpienia wypadku)
Podstawowy wymiar składki, co do zasady finansowany jest na ubezpieczenie emerytalne i rentowe.
Ubezpieczenie emerytalne - jest zróżnicowane od daty urodzenia
PODZIAŁ UBEZPIECZONYCH:
1) Przed 1.01.1949
2) Po 31.12.1948
-osoby urodzone w latach 1949-68- osoby te uzyskują możliwość przystąpienia do Otwartego Funduszu Emerytalnego - fakultatywnie
-osoby urodzone po 1968 roku- osoby te zostają włączone obligatoryjnie do systemu finansowania z dwóch źródeł- z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i Otwartego Funduszu Emerytalnego.
3) Osoby mające 50 lat w dniu wejścia ustaw, pozostały w starym systemie emerytalnym i obowiązują ich zasady przed 1.01.99 r
Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych przewiduje, że zostanie stworzony fundusz rezerw demograficznych - utworzony na potrzeby zaspokajania przyszłych funduszy z przyczyn demograficznych. Jest on finansowany ze składki emerytalnej i w 2006 roku wynosi 0,25% podstawy wymiaru składki.
3 grupy wyjątków:
1. Składki w całości są finansowane ze środków samych ubezpieczonych:
-osoby prowadzące pozarolniczą działalność,
-osoby podlegające dobrowolnemu ubezpieczeniu,
2. System w którym składki w całości są finansowane przez płatników składek:
-żołnierze służby czynnej,
-osoby współpracujące (mogą pomagać osoby z najbliższej rodziny),
-osoby prowadzące pozarolniczą działalność - te osoby opłacają w całości składki,
-osoby, które rezygnują z zatrudnienia w celu sprawowania opieki nad członkiem rodziny - tu ośrodek pomocy społecznej finansuje świadczenia.
-osoby pobierające świadczenia pielęgnacyjne; wójt, B, P miasta w całości;
-osoby przebywające na urlopach wychowawczych albo pobierające zasiłek macierzyński (za te osoby, składki finansuje ZUS w całości ze środków budżetowych,
-bezrobotni - w całości finansuje ich fundusz pracy,
Duchowni - 20% składki opłaca sam ubezpieczony, 80% - opłaca specjalny Fundusz Kościelny.
Podstawa wymiaru składki - zgodnie z tą zasadą podstawę wymiary składki na te wszystkie 4 stanowi przychód w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Dwie grupy wyjątków od tej zasady:
System w którym ubezpieczony jest uprawniony do zadeklarowania podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne:
A - osoby dobrowolnie ubezpieczone
B- osoby wykonujące umowy cywilnoprawne - w odniesieniu do tych osób składka nie może być niższa
C- osoby prowadzące pozarolniczą działalność - podstawa nie może być niższa niż 60% przeciętnego, miesięcznego wynagrodzenia
D- w szczególnych sytuacjach są ubezpieczeni, którzy rozpoczęli działalność gospodarczą - przez pierwsze 24 miesiące prowadzili działalność - podstawa wymiaru składki jest równa zadeklarowanej kwocie nie niższe niż 30% minimalnego wynagrodzenia
Dwa ograniczenia:
Dotyczy osób, które w okresie 60 m-cy prowadziły pozarolniczą działalność
Osoby, które podjęły tzw. samozatrudnienie
Sztywne, określone podstawy wymiaru składki:
A) Kwota minimalna wynagrodzenia 899,10- do żołnierzy w służbie czynnej, w odniesieniu do duchownych.
B) Kwota kryterium dochodowego - osoby, które podlegają ubezpieczeniu (rezygnują z ubezpieczenia) w celu sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny - 504 zł
Kryterium dochodowe (świadczenie rodzinne) - osoby które korzystają z urlopu wychowawczego i osoby pobierające świadczenie pielęgnacyjne - 420 zł
3 terminy opłacania składek:
Zakłady i jednostki budżetowe, gospodarstwa pomocnicze- do 5 dnia następnego miesiąca
Osoby fizyczne - które same opłacają składki - do 10-go
Pozostali płatnicy składek - do 15-go
składki, które trafiają do FUS - 4 podstawowe fundusze (podfundusze)
Emerytalny
Rentowy
Chorobowy
Wypadkowy
Fundusze podstawowe - odróżniamy od nich fundusze rezerwowe i tworzone w ramach FUS
Fundusz rezerwowy dla ubezpieczenia rentowego i chorobowego.
Fundusz rezerwowy dla ubezpieczenia wypadkowego.
Źródłem finansowania tych funduszy są nadwyżki funduszy podstawowych pozostające na rachunkach tych funduszy na koniec roku kalendarzowego z uwzględnieniem środków niezbędnych na wypłatę świadczeń w pierwszym miesiącu następnego roku kalendarzowego.
Fundusz ubezpieczeń chorobowych - jedyny fundusz dodatni na koniec roku.
Fundusz rezerwy demograficznej- tworzony z różnych źródeł, inne niż wymienione to środki jakie pozostają na koncie Podstawowego Funduszu Emerytalnego na koniec roku kalendarzowego, pomniejszone o kwotę niezbędną na sfinansowanie świadczeń na następny miesiąc.
W ramach FUS mamy więc 4 fundusze podstawowe i 2 rezerwowe.
Dochody źródeł finansowania, źródeł rezerwy demograficznej- to źródło pochodzi z przyznania mienia państwowego.
Charakter funduszu rezerw demograficznych:
-fundusz wyposażony został w osoby prawne, Fus nie odpowiada. Role organu tego funduszu pełni ZUS.
Relacje miedzy ZUS a FUS. ZUS pełni rolę dysponenta FUS. ZUS jest instytucją FUS-u.
Środki z funduszu rezerw demograficznych przyznaje się na finansowanie funduszy emerytalnych.
Prognozy funduszu przeprowadza się na podstawie:
-płodności, umieralności, wzrost gospodarczy, stopa bezrobocia, wysokości przeciętnego wynagrodzenia, migracji, inflacji.
Od 99 r. fundusz został utworzony i gromadzi te środki , fundusz będzie mógł wykorzystywać od 2009 r.
ZUS jest państwowa jednostką organizacyjną, wyposażona w osobowość prawną, realizująca zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych.
Struktura organizacyjna - centrala ZUS i terenowe jednostki organizacyjne.
Centrala ZUS:
-prezes ZUS - samodzielny organ ZUS, powołuje go prezes RM na wniosek ministra pracy i ubezpieczeń społecznych po zaopiniowaniu przez radę nadzorczą ZUS
-Zarząd
-Rada Nadzorcza ZUS
-słabsze pozycje mają inni członkowie powoływani przez Radę Nadzorczą ZUS na wniosek Prezesa
Terenowe jednostki organizacyjne:
-oddziały
-inspektoraty
Kompetencje prezesa ZUS-u:
-bieżące zadania ZUS,
-pozostali członkowie, to co nie zostało zastrzeżone dla prezesa ZUS,
Rada Nadzorcza - składa się z przedstawicieli administracji rządowej, organizacji pracodawców, organizacji związkowych i organizacji emerytów i rencistów,
-członków powołuje prezes RM na wniosek ministra pracy i polityki społecznej - 4 członków,
-organizacji pracodawców - 4 członków
-reprezentatywnych organizacji związkowych - 3 osoby
-1 osoba na wniosek emerytów i rencistów
Organy rentowe - rola organów rentowych jest podobna do roli organów podatkowych.
Inspektoraty i oddziały- maja prawo pobierania odsetek za niepłacenie składek.
-możliwość nałożenia dodatkowych opłat w wysokości 100% od nieopłaconych składek,
-ZUS może wystąpić z wnioskiem o założenie księgi wieczystej celem zabezpieczenia należności składkowych,
-ustanowienie hipoteki przymusowej,
-ustawowe prawo zastawu,
-ma kompetencje umorzenia składek w razie całkowitej nieściągalności składek,
-może odroczyć termin płatności składek albo rozłożyć płatność na raty.
Inne kompetencje w relacjach z ubezpieczonymi:
-prowadzenie kont ubezpieczonych,
-konta płatników składek,
-rejestry ubezpieczonych płatników składek,
-członków OFE,
-rejestr osób otrzymujących emerytury z zakładów emerytalnych,
Ustawa nakłada obowiązki rejestracyjne
-zgłoszenie ubezpieczonego do ubezpieczenia - 7 dni od dnia powstania ubezpieczenia.
Inne obowiązki rejestracyjne nakładane na płatnika składek:
-comiesięczne składanie raportów z rozliczenia składek dla ZUS,
-pewne obowiązki nakłada ustawa na samych płatników składek, np. obowiązek zawarcia umowy z jednym, funkcjonującym na rynku OFE w terminie 7 dni od powstania obowiązku ubezpieczeniowego, jeśli to nie zostanie wykonane, wówczas ZUS wzywa do zawarcia umowy w terminie 10.01 lub 10.07 danego roku kalendarzowego.
Jak nie to ostatniego stycznia lub lipca organizowane jest losowanie (ten OFE, który osiąga wyższą stopę zwrotu niż średnia ważona).
Ustawa o emeryturach i rentach z FUS
Dwa modele: ubezpieczenie repartycyjne i kapitałowe.
Ubezpieczenie repartycyjne - realizuje ZUS, składki osób aktualnie podlegających ubezpieczeniu nie są gromadzone lecz są równocześnie wydatkowane na świadczenia dla osób aktualnie pobierających emerytury (na koncie nie są środki gromadzone ale są ewidencjonowane)
Ubezpieczenia kapitałowe - składki nie są jedynie ewidencjonowane ale są gromadzone przez instytucje ubezpieczeniową. Środki zgromadzone w funduszach emerytalnych są jednocześnie inwestowane w celu pomnożenia ich wartości, np. ubezpieczenia realizowane przez OFE.
17.12.1998- ustawa o emeryturach i rentach z FUS
1.01.2007 - tekst ujednolicony (zajrzeć na egzamin).
Przesłanki nabycia prawa do emerytury dla osób przed 1.01.1949 (Art. 27) - tzw. powszechnej emerytury:
-osiągnięcie wieku emerytalnego - 60 l K, 65 l M
-od przesłanki stażu ubezpieczeniowego - tu liczba tzw. lat składkowych i nieskładkowych osiągniętych przez ubezpieczonego - 20 l. K, 25 l. M,
Ryzyko, osiągnięcie wieku emerytalnego, wysługa lat i domniemanie niezdolności do pracy - dotyczy osób przed 49 r. Te przesłanki trzeba spełnić aby otrzymać ubezpieczenie emerytalne.
Szczególne przesłanki nabycia prawa do emerytury - wyjątki:
1) Emerytura w wieku powszechnym przy obniżonym stażu
-60l. K
-65l. M
Ale staż ubezpieczeniowy o 5 lat krótszy:
-15l. K
-20l. M
Osoby, które nie osiągnęły powszechnego stażu nie są objęte gwarancją najniższego świadczenia emerytalnego - art. 54
Emerytury wcześniejsze - przysługują ubezpieczonym w wieku niższym niż wiek powszechny.
1) Kobiety- możliwość przejścia w wieku 55 lat, jeżeli spełnią warunek stażu ubezpieczeniowego - 30 lat, albo mając staż ubezpieczeniowy 20 letni zostaną uznane za całkowicie niezdolne do pracy.
2) Mężczyźni- wiek 60 lat, staż ubezpieczeniowy 25 letni i uznany za całkowicie niezdolny do pracy.
3) Osoby uprawnione do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, którzy osiągnęli wiek emerytalny 55 lat K, pod warunkiem stażu 20-letniego, M-60 lat i 25 letni staż.
Pracownicy zatrudnieni w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - w szczególnych warunkach, to pracownicy zatrudnieni przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagające wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenie. Rodzaje prac w szczególnych warunkach określa rozporządzenie RM z 7.02.1983.
Zasada jest, że pracownik zatrudniony w szczególnych warunkach nabywa prawa do emerytury gdy:
-osiągnął wiek emerytalny 55l- K, 60l - M
-powszechny staż emerytalny- 20l K, 25l M- w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach,
Podobne przesłanki zatrudnienia osób pracujących w szczególnym charakterze:
-dziennikarze,
-pracownicy organów kontroli państwowej,
-organów administracji celnej,
-twórcy i artyści,
-nauczyciele,
-żołnierze zawodowi oraz funkcjonariusze służb mundurowych,
Emerytura bez względu na wiek:
-Nauczyciele (art. 88 Karty N) - 30 lat ogólnego stażu ubezpieczeniowego, w tym co najmniej 20 lat pracy w charakterze nauczyciela, lub 25 lat staż ogólny oraz w tym 20 lat pracy w szkolnictwie specjalnym.
Ostatnia kategoria - osoby urodzone przed 1.01.1949
Kolejarze- emerytury kolejowe
-wiek emerytalny:
-55l. K
-60l. M
Staż ogólny:
-20l. K
-25l. M
I co najmniej 15 letni okres zatrudnienia na kolei
Zasady obliczania emerytur - art. 53
Dla osób urodzonych przed 1.01.1949r.
-24% kwoty bazowej - tzw. składnik stały emerytury
-1,3% podstawy wymiaru świadczenia
X - lata składkowe
-0,7& - podstawa wymiaru świadczenia
X - lata nie składkowe
Kwota bazowa- kwota przeciętnego wynagrodzenia (art. 19) pomniejszona o potrącenie od ubezpieczonych składki na ubezpieczenie społeczne w poprzednim roku kalendarzowym.
W tym roku wynosi - 1977,20 zł i powstaje z składników indywidualnych (zmienne) emerytury.
Podstawy wymiaru świadczenia - art. 16
-każdy ubezpieczony wybiera 10 kolejnych lat kalendarzowych z ostatnich 20 lat podlegania ubezpieczeniu (wyjątek- może ustalić 20 lat z całego okresu)
Etap ustalenia wysokości podstawy wymiaru świadczenia:
-zsumujemy miesięczne wynagrodzenia w poszczególnie wybranych latach kalendarzowych,
-w każdym z tych lat obliczamy relacje pomiędzy wynagrodzeniem osiągniętym przez ubezpieczonego a pomiędzy roczną sumą przeciętnego wynagrodzenia w tych latach,
-dalej sumujemy wszystkie roczne wskaźniki a następnie dzielimy tę sumę przez liczbę lat wybranych przez ubezpieczonego - i otrzymamy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru świadczenia,
-podstawa wymiaru świadczenia musi być określona w liczbach nominalnych,
WW podstawy wymiaru świadczenia x kwota bazowa = podstawa wymiaru świadczenia
Czynniki o zastosowaniu tego wskaźnika - to mechanizm rewaloryzacji
Lata składkowe i nie składkowe - art. 6 i 7 (nie trzeba znać wszystkich)
Lata składkowe - zasada, te okresy w których ubezpieczony opłacał składkę na ubezpieczenie społeczne wlicza się też w pewne inne okresy.
Lata nie składkowe - te okresy w których nie opłacał składki, ale które ze względów społecznych zostały uznane przez ustawodawcę za zasługujące na uwzględnienie w wymiarze emerytury, np. okres studiów.
Ograniczenie - liczba lat nie składkowych nie może przekraczać 1/3 lat składkowych,
-max wysokość wskaźnika wymiaru świadczenia nie może przekraczać 250% przeciętnego wynagrodzenia,
-max wysokość podstawy wymiaru składki w skali roku wynosi 30- krotność przeciętnego wynagrodzenia (1.01.99 r.) zaplanowanego na dany rok kalendarzowy przez ustawę budżetową, to odpowiada kwocie 250% wynagrodzenia w skali miesiąca.
Emerytura stanowi sumę składnika stałego i dwóch składników zmiennych.
Przesłanki nabycia prawa do emerytury - art. 24
-wiek 60l. K, 65 l. M
Osiągnięcie wieku emerytalnego decyduje o tym, że osoba nabywa prawa do świadczenia. W nowym systemie emerytalnym staż może wpływać do wysokości emerytury.
-20l. K
-25l. M
-Jeśli tych lat nie ma to te osoby nie będą objęte gwarancją otrzymywania najniższego wynagrodzenia emerytalnego.
Osoba zatrudniona w szczególnych warunkach osiągnęła staż - tu ustawodawca ustanawia emeryturę pomostową.
Emerytury pomostowe- będą emeryturami okresowymi, od osiągniętego wcześniej wieku do momentu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego.
Mechanizmy ustalania wysokości emerytury - w nowym systemie od 1.01.1999r.
-podstawę wymiaru świadczenia emerytalnego będzie stanowiła suma składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowane na koncie ubezpieczonego z uwzględnieniem ich waloryzacji oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego
Art. 135-175 kapitału początkowego- polega ona na ustaleniu pewnej hipotetycznej wysokości składek opłaconych z tytułu ubezpieczenia danej osoby przed rokiem 1999.
Hipotetyczna wysokość emerytury x przeciętna długość życia osób w wieku 62 lat, K i M, określona w tabeli stanowi załącznik do ustawy o emeryturach i ubezpieczeniach społecznych. Jest ustalana przez przeciętna ilość miesięcy.
Waloryzacja - to waloryzacja okresowa dokonywana co roku od 1.06r.
Wskaźnik waloryzacji - w praktyce stosuje się dwa różne mechanizmy waloryzacji (cenowa i płacowa):
a) Rewaloryzacja cenowa - polega na pomnożeniu składek i świadczeń przez wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych, zabezpieczona ubezpieczeniem przed utrata wartości kapitału emerytalnego wskutek procesów inflacyjnych.
b) Rewaloryzacja płacowa - dokonana o wskaźnik wzrostu przeciętnego wynagrodzenia (to odpowiada wskaźnikom wzrostu płac).
Waloryzacja - ma charakter mieszany podstawowego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych w roku poprzedzającym waloryzację w stosunku do roku poprzedniego powiększony o realny wzrost sumy przypisu składek w tym okresie.
Sposoby ustalania emerytury - art. 24 ustawy
-przyszła emerytura będzie równa ilorazowi sumy składek zaewidencjonowanych na koncie oraz kapitału początkowego, oraz przeciętnej długości życia ubezpieczonych w wieku osoby przechodzącej na emeryturę (dla K i M)
Rozwiązanie przejściowe - 2009-2013 - emerytury ustalane wg zasad nowych będą jeszcze niższe. Część będzie ustanawiana wg mechanizmów w starym a część w nowym systemie.
2009r. - będzie ustalana jedna emerytura
2009 - 80% - wg mechanizmu starego rewaloryzacji + 20% wg nowego mechanizmu
2010 - 70% wg starego + 30% wg nowego
2011 - 55% wg starego + 45% wg nowego
2012 - 35% wg starego + 65% wg nowego
2013 - 20% wg starego + 80% wg nowego
Przesłanki:
-Ubezpieczeni urodzeni po 31.12.1948 r., którzy byli zatrudnieni w szczególnych warunkach, w szczególnym charakterze, którzy spełnili warunki nabycia prawa do emerytury z tytułu niezdolności do pracy (Art. 29) - twórcy i artyści, kolejarze - ci ubezpieczeni urodzeni po 31.12.1948r., którzy spełnią warunki nabycia prawa do emerytury do końca 2007r. i nie przystąpią oni do OFE, mogą skorzystać z prawa do emerytury na dotychczasowych zasadach.
Emerytury górnicze - od 1.01.07 - będą przyznawane wszystkim górnikom bez względu na datę urodzenia.
Zasady od 1.01.07r. (do teraz wg zasad rewaloryzacji)
osiągnięcie wieku emerytalnego 55 lat,
osiągnięcie okresu pracy górniczej, 20l. K, 25l. M,
szczególny staż pod ziemią- 10 lat pracy górniczej pod ziemią
-ci co osiągnęli 15- letni staż pracy pod ziemia - ich wiek emerytalny wynosi 50 lat,
prawo do emerytury bez względu na wiek przysługuje osobie, która prace górnicze wykonuje pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez minimum 25 lat,