POLITYKA I ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE -

- Akty prawne (niewykraczające poza wykład)

- System ubezpieczeń społecznych - zagadnienia podstawowe

-Z. Chlusczyńska, W. Koczur- czarna seria

• Egzamin -test wielokrotnego wyboru (II termin jednokrotnego)

Pojecie prawa zabezpieczenia społecznego

1. Powstało na początku XX w. Akty obejmowały świadczenie składowe i z pomocy społecznej, ( czyli finansowanie z budżetu). Program, plan Beverigde (Lord brytyjski) zabezpieczenia społecznego wzywał państwa do działania w celu likwidacji ubóstwa dzięki zmianie dochodu narodowego. Nadwyżki wypracowane przez grupy bogatych zostałyby przeznaczone na pokrycie tej biednej grupy. I o to miało dbać państwo, obowiązek leżał na państwie.

2. Konwencja MOP (Międzynarodowa Organizacja Pracy) Nr 102 z 1952 roku w sprawie minimalnych norm zabezpieczeń społecznych. Precyzowała to pojecie w:

1. w płaszczyźnie podmiotowej: pojecie to zostało sprecyzowane poprzez określenie zabezpieczeń społecznych. Pojecie podmiotowe a ten zakres podmiotowy został określony przez kryteria:

- określa odsetek pracowników, jaki powinien określać zabezpieczenia społeczne,

- jaka grupa osób zawodowo czynnych powinna być objęta systemem zabezpieczenia społecznego,

- objecie systemem zabezpieczającym procentowo określonej grupy mieszkańców,

2. w płaszczyźnie przedmiotowej: określenie zdarzeń losowych, których zaistnienie uzasadnia pewne świadczenie z zabezpieczenia społecznego.

Zdarzenia losowe lub ryzyko socjalne

Zdarzenia losowe- to pewne zjawisko o charakterze biologicznym

Ryzyko socjalne - to konsekwencje ekonomiczne, wystąpienie pewnego zdarzenia ekonomicznego- utracie pewnych świadczeń.

- Konwencja Nr 102 wymieniała następujące zdarzenia losowe:

- chorobę: świadczenie o charakterze pieniężnym (zasiłki) i rzeczowym (pomoc leczniczą)

- macierzyństwo: świadczenie o charakterze pieniężnym (zasiłki) i rzeczowym

- inwalidztwo: renty inwalidzkie

- osiągnięcie wieku starczego (emerytalnego): emerytury

- zwiększenie kosztów, zwiększenie rodziny: świadczenia rodzinne

- wypadek przy pracy i choroba zawodowa: świadczenie o charakterze pieniężnym ( renty inwalidzkie i rodzinne) i charakter rzeczowy (pomoc lecznicza)

- ryzyko bezrobocia (pozostawanie bez pracy): zasiłek dla bezrobotnych

- Płaszczyźnie funkcjonalnej i państwa członkowskie mogą uzależnić przyznanie świadczenia od:

- realizacji zobowiązania państwa członkowskiego mogą uzależnić przyznane zabezpieczenia społeczne od odbytego stażu (okres zatrudnienia)

• Przyznanie świadczenia od okresu opłacania składek

• Przyznanie świadczenia od okresu zamieszkiwania

Zabezpieczenia społeczne

W Polsce jest to obecnie pojecie prawne. Od 1997 roku, 2 kwietnia posługuje się tym pojęciem Konstytucja RP art. 67. przepis ten składa się z dwóch ustępów, oba zapewniają prawo do zabezpieczeń społecznych na wypadek zaistnienia zdarzeń losowych.:

- obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę

- lub inwalidztwo,

- oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego

- obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i niemających innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego

Art. 68 Konstytucji natomiast zapewnia obywatelom prawo do jednakowych świadczeń zdrowotnych finansowanych z środków publicznych:

- każdy ma prawo do ochrony zdrowia.

- obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych,

- publicznych szczególności dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku,

- władze publiczne są zobowiązane do zwalczania chorób mających charakter epidemii, i zapobieganie negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska,

- władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży,

Dwa pojęcia prawa zabezpieczenia społecznego

A) Koncepcja ryzyk socjalnych (prof. Jączyk) - Pojecie zabezpieczenia społecznego wg koncepcji ryzyk socjalnych definicjuje się poprzez:

- potrzebę bezpieczeństwa społecznego,

-drugorzędne znaczenie maja mechanizmy realizacji tej pierwszorzędowej potrzeby.

B) Koncepcja technik, form zabezpieczenia społecznego ( prof. Piotrzewski)

Zabezpieczenia społeczne będziemy definiować poprzez formy, techniki tego zabezpieczenia społecznego. Jest to ogół instrumentów środków służących zabezpieczeniu, społecznie uzasadniają potrzeby obywateli, którzy doznali utraty bądź ograniczenia zdolności do pracy albo zostali nadmiernie obciążeni kosztami utrzymania rodziny.

Dzięki tej koncepcji, będziemy definiować zabezpieczenia społeczne wyróżniając następujące techniki, formy zabezpieczenia społecznego

- ubezpieczenie społeczne

- zaopatrzenie społeczne

- pomoc społeczna

Prawo socjalne- konkurent do pojęcia zabezpieczenia społecznego, wywodzi się z systemu niemieckiego, od lat 7—tych, kiedy to ustanowiono kodeks Socjalny i od tego momentu zaczęto używać pojecie „ prawo socjalne”, które oznacza również wsparcie społeczne i te normy (np. mieszkaniowe) są tez zaliczane do prawa socjalnego.

Techniki, formy zabezpieczenia społecznego

I. UBEZPIECZENIE SPOLECZNE- wiąże się z nazwiskiem Bismarka, który w latach 90-tych (XIX w.) doprowadził do uchwalenia w Niemczech trzech uchwal ubezpieczeniowych

- 1883- o ubezpieczeniu społecznym robotników na wypadek choroby

- 1884- o ubezpieczeniu od nieszczęśliwych wypadków

- 1889- o ubezpieczeniu na wypadek inwalidztwa oraz na starość (ustawa emerytalno- rentowa)

Nie ma państwa, w którym realizowany był czysty model zabezpieczenia społecznego, na podstawie ubezpieczenia społecznego

Zasadnicze cechy ubezpieczenia społecznego to:

1. Przymusowy charakter- jednostka zostaje pozbawiona prawa decydowania o przystąpieniu lub też nie przystępowaniu do ubezpieczeń społecznych. Tę decyzję za jednostkę podejmuje ustawodawca.

Na przymusowy charakter składają się dwa obowiązki

-obowiązek zgłoszenia się do ubezpieczenia

- obowiązek opłacenia składki

Współcześnie przymus ubezpieczenia jest realizowany na podstawie automatyzmu ubezpieczeniowego nawiązania stosunku ubezpieczeniowego. Niezależnie od zgłoszenia danej osoby do ubezpieczenia oraz niezależnie od opłacenia składki, ale z samego faktu podjęcia np…

2. Powszechność ubezpieczenia społecznego- cecha związana przymusem ubezpieczeniowym. Chodzi o to, aby do ubezpieczenia przyciągnąć największa liczbę osób. Drugim celem jest to, aby przyciągnąć do ubezpieczenia te osoby, którym przystąpienie to się nie opłaca (bogatym).

Powszechność większości przypadkach ubezpieczeń społecznych nie obejmuje swym zakresem wszystkich osób, ale ogół osób wykonujących pracę zarobkowa. Tylko pewne grupy społeczne np. pracujących. Tylko przynależność do tej grupy powoduje, że ta osoba objętą jest ubezpieczeniem. Są to tzw. „wspólnoty ryzyka” - na osoby te rozciąga się ryzyko wystąpienia okresowych zjawisk losowych.

3.Składowa forma finansowania świadczeń

Składka ubezpieczeń - to rodzaj opłaty celowej tzn. w momencie jej opłacania ma ona określony cel. Celowy charakter składki ubezpieczeniowej odróżnia składkę od podatku

4. Relacja pomiędzy składką a świadczeniem społecznym

- ubezpieczenie społeczne charakteryzuje brak ekwiwalentności składki i świadczeń

np. cecha ubezpieczenia gospodarczego jest ekwiwalentność. Następuje analizowanie wartości ryzyka np. jak to jest przy OC samochodowym

- podstawę określenia wysokości stawki stanowi norma- zdolność zarobkowa

np. w ubezpieczeniu gospodarczym - wysokość składki decyduje o wysokości naszego świadczenia

- obowiązuje tu zasada solidaryzmu społecznego tzw. społeczne wyrównywanie ( przy ubezpieczeniach społecznych)

5. Podmiotowy charakter, prawa do świadczenia

- prawo do świadczenia jest oparte na konstrukcji roszczeniowej a roszczenie podlega ochronie na drodze sadowej. Składka jest nie tylko źródłem finansowania, świadczenia, ale tytułem do nabycia świadczenia (prawo podmiotowe do nabycia świadczenia).

6.Formalizm świadczeń ubezpieczeniowych

- oznacza, że przesłanki prawa do świadczenia są precyzyjnie określone w obowiązujących przepisach i maja charakter obiektywny, przy ocenie prawa do świadczenia nie ma miejsca na uwzględnienie indywidualnej sytuacji życiowej osoby ubiegającej się o świadczenie.

7. Schematyzm świadczeń

- oznacza, że świadczenia z ubezpieczeniem społecznym mają charakter typowy są określone w obowiązujących przepisach. Przepisy te precyzują określoną wysokość. Nie ma miejsca na świadczenie nietypowe.

8.Autonomia (samorządność)

- instytucji ubezpieczeniowej wiąże się ze składkową formą finansowania świadczeń, które są finansowane przez samych ubezpieczonych- ze składek, tak tez sami ubezpieczeni (grupa ryzyka) powinni sami administrować funduszem ubezpieczenia społecznego, reprezentować ten fundusz.

II. Rozpatrzenie społeczne- wykształciły się dwie tendencje

1. Do Upowszechniania się systemów pomocy społecznej

2. powstania w poszczególnych państwach poszczególnych państwach systemów świadczeń dla osób pełniących służbę na rzecz państwa

Fakt pełnienia tej funkcji i objęcia specjalnym systemem urzędników państwowych jest zaspokajaniem elementarnych potrzeb tych osób, aby zapewnić urzędnikom państwowym odpowiedniego poziomu życia po ukończeniu służby państwowej ( jest to przywilej). Służby mundurowe, sędziowie, prokuratorzy- są objęci zaopatrzeniem społecznym.

1.Finansowanie świadczeń z zaopatrzenia społecznego metoda budżetową czy wyodrębnienie w ogólnym planie finansowym państwa środków przeznaczonych na świadczenie zaopatrzeniowe SA one finansowane z podatków ( w odróżnieniu od ubezpieczenia społecznego).

2.Brak powszechności tej formy zabezpieczenia społecznego. Zaopatrzenie społeczne jest skierowane tylko do określonej grupy społecznej ( grup społecznych).

3.Występuje tutaj przymus podlegania takiemu świadczeniu (zaopatrzenia)

4.Podmiotowy charakter.

5. Formalizm i schematyzm świadczeń (tak jak przy ubezpieczeniu społecznym).

6. Brak autonomii i samorządności instytucji realizującej zadania z zakresu zaopatrzenia społecznego. Realizowane przez organy administracji państwa.

III. Pomoc społeczna:

Cechy kategorialne pomocy społecznej:

1. Finansowanie świadczeń metoda budżetowa - z budżetu państwa i samorządu terytorialnego (gminy)

2. Subsydiarny charakter pomocy społecznej - pomoc społeczna zapewnia świadczenia, gdy inne świadczenie, gdy inne świadczenia mogą być udzielone, wypłacane źródeł innych źródeł np. z pracy rąk własnych, obowiązek alimentacyjny członków rodziny.

3.Zapewnienie świadczeń na poziomie minimalnym (zapewnienie tylko elementarnych, podstawowych rzeczy, minimum egzystencji)

4, Badanie indywidualnej potrzeby osoby ubiegającej się o świadczenie jako warunek udzielenia świadczenia. Nie występuje cecha schematyzmu i formalizmu świadczeń.

Najpierw świadczenie rzeczowe później dopiero pieniężne.

5. Prawo do podmiotowego charakteru do pomocy

Uznaniowy charakter do pomocy społecznej

Prawo do świadczeń:

- uznaniowe - np. pomoc społeczna

- roszczeniowe

Podmiotowy charakter- renta socjalna

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych - 13 październik 1998, Dz. U. 137 poz. 887

- nie reguluje przesłanek prawa do nabycia określonego świadczenia

Gałęzie ubezpieczenia społecznego - ubezpieczenie społeczne obejmuję:

- ubezpieczenia emerytalne

- ubezpieczenia rentowe

- ubezpieczenia w razie choroby i macierzyństwa ( ubezpieczenie chorobowe)

• ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (ubezpieczenie wyp.)

Gałęzie te mają:

- 4 różne źródła finansowania,

- odrębne fundusze,

- zróżnicowany charakter podmiotowy, poszczególnych ubezpieczeń

Problem zakresu podmiotowego ubezpieczeń społecznych

1. Ubezpieczenie obowiązkowe

2. Ubezpieczenie dobrowolne (rola uzupełniająca)

1. Ubezpieczenie emerytalne i rentowe

- wspólny zakres podmiotowy, jeśli chodzi o obowiązek (ubezpieczenia)

Obowiązkowe:

- osoby wykonujące pracę zależną (pracownicy, chałupnicy, osoby wykonujące umowy cywilno prawne, zleceniobiorcy, członkowie spółdzielni rolniczych, osoby wykonujące prace jednostronnie wyznaczoną),

- osoby prowadzące pozarolniczą działalność (osoby prowadzące działalność gospodarcze, twórcy artyści, osoby będące wspólnikami spółek osobowych, jednoosobowi wspólnicy , spółki z ograniczona odpowiedzialnością,

- stypendyści sportowi,

- stypendyści krajowej szkoły Administracji Publicznej,

- służba publiczna na rzecz państwa (funkcjonowanie służby celnej, żołnierze w czynnej niezawodowej służbie wojskowej, osoby odbywające służbę zastępczą, posłów i senatorów)

- duchowni,

- osoby przebywające na urlopie wypoczynkowym oraz na urlopie macierzyńskim,

Dobrowolne:

Tzn. system ograniczonego dostępu do ubezpieczeń emerytalnych emerytalnego rentowego

Dwie formy:

a) Klasyczne ubezpieczenie o charakterze limitowanym. Mamy tu sześć kategorii osób:

1. Małżonkowie pracowników służby dyplomatycznej,

2. Osoby, które zrezygnowały z pracy albo pracy nie podjęły z konieczności sprawowania opieki nad chorą osobą rodziny uprawnionej do zasiłku pielęgnacyjnego,

3. Osoby świadczące pracę na rzecz pracodawcy zagranicznego, zagranica albo na terytorium RP, który to pracodawca zagraniczny na terytorium RP nie ma przedstawicielstwa lub siedziby.

4. Studenci oraz uczestnicy studiów doktoranckich

5. Osoby, przygotowujace się do służby duchowej,

6. Osoby odbywające stan adaptacyjny do wykonywania zawodu regulowanego w celu uznania kwalifikacji,

b) Ubezpieczenie kontynuowane.

Osoby, które utraciły status osób podlegających ubezpieczeniu dobrowolnemu, bądź utraciły możliwość dobrowolnego ubezpieczenia z tytułu wykonywania pracy na rzecz pracodawcy zagranicznego.

Niepłacenie składek w terminie powoduje ustanie ubezpieczenia od 1 dnia miesiąca, za który nie została opłacona składka.

II. UBEZPIECZENIE CHOROBOWE

Obowiązkowe:

- pracownicy,

- członkowie spółdzielni,

- osoby wykonujące zastępczą służbę wojskową,

Dobrowolne:

- chałupnicy,

- osoby wykonujące umowy cywilno-prawne

- osoby wykonujące pozarolniczą działalność

- osoby świadczące pracę podczas wykonywania kary pozbawienia wolności,

- duchowni

Objecie dobrowolne ubezpieczeniami:

- emerytalnym,

- rentowym,

- chorobowym,

Następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęciu tymi ubezpieczeniami, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony: z zastrzeżeniem, iż- objecie dobrowolne ubezpieczenia chorobowym, następuje od dnia ustalonego we wniosku, tylko wówczas, gdy zgłoszenie do ubezpieczeń emerytalnego rentowego zostanie dokonane w terminie ( art. 14.1 ze znaczkiem 83) 7 dni od daty (art. 36.1.) powstania obowiązku.

Ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz chorobowe ustają:

1. Od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tych ubezpieczeń, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony.

2. Od 1-go dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie

- w przypadku osób prowadzących działalność pozarolniczą i osób z nimi współpracujących, duchownych i innych

W uzasadnionych przypadkach zakład na wniosek ubezpieczycie może uprosić zgodę na opłacenie składki po terminie.

3. Od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom. Za okres opłacenia składek uważa się taki okres pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków.

III. UBEZPIECZENIE WYPADKOWE

Obowiązek:

Zasada jest, że wszystkie osoby podlegające ubezpieczaniu emerytalnemu, rentowemu, podlegają także ubezpieczeniu wypadkowemu:

- bezrobotni,

- chałupnicy,

- żołnierze nie zawodowi

- osoby na urlopach wychowawczych macierzyńskich,

- osoby pobierające świadczenie socjalne

W ubezpieczeniach wypadkowych nie ma dobrowolnego ubezpieczenia.

Zasady ubezpieczeniowe

1. Zasada hierarchizacji tytułów ubezpieczenia. Poszczególne tytuły maja różna moc prawną. Jedne maja przed innymi pierwszeństwo. Te z pierwszeństwem uchylaja inne tytuły ubezpieczenia:

1. Stosunek pracy,

2. Wykonywanie pracy na podstawie umowy cywilno- prawnej,

3. Stosunek członkostwa w spółdzielni,

4. Stosunek służby (mundurowi też),

5. Pobieranie świadczenia szkoleniowego socjalnego,

2. Zasada pierwszeństwa w czasie. Znajduje zastosowanie do tytułów, które nie korzystają z prawa pierwszeństwa tj.:

1. Praw zakładu,

2. Umowy cywilno- prawnej,

3. Posłowie i senatorowie,

4. Status osoby duchownej,

5. Pozarolnicza działalność,

3. Zasad wyboru tj.:

1. Działalność pozarolnicza - osoba, która prowadzi kilka takich działalności, ma prawo wybrać jedna do ubezpieczenia.

4. Zasada z tytułu posiadania tytułu emerytury i renty

1. Stosunek pracy

2. Członkostwo w spółdzielni

3. Służba celna

4. Wykonywanie pracy na podstawie umów cywilno- prawnych i równoczesne pozostawanie stosunku pracy. W pozostałym przypadku art. 9 ustawy

1

---