PODSTAWY METODYCZNE W ANALIZIE EKONOMICZNEJ

ISTOTA ANALIZY I JEJ MIEJSCE W SYSTEMIE ANALIZ

ISTOTA ANALIZY

Analiza to metoda poznania obiektów i zjawisk złożonych przez ich podział na elementy proste i zbadanie relacji między nimi (związki przyczynowo-skutkowe).

analiza ekonomiczna - analiza stanów i procesów ekonomicznych w przedsiębiorstwie. Jest instrumentem służącym poznaniu rzeczywistości gospodarczej (dyscyplina naukowa dotycząca zespołu metod umożliwiających stawianie diagnoz gospodarczych w jednostkach organizacyjnych). Wykorzystuje dorobek statystyki, ekonometrii i matematyki, ekonomiki przedsiębiorstw, finansów, rachunkowości i marketingu.

Przez analizę rozumie się też opracowanie diagnostyczne (dokument) lub czynności zmierzające do postawienia diagnozy gospodarczej.

Nie należy utożsamiać a.e. z rachunkowością. Różnica między mini dotyczy podejmowania decyzji. Księgowy dostarcza danych nt przeszłych, obecnych i przyszłych zdarzeń gospodarczych, które przetworzone w komórce analizy ekonomicznej wraz z materiałami uzupełniającymi, służą do podejmowania decyzji.

Cechą charakterystyczną a.e. w gospodarce rynkowej jest bezpośrednie wykorzystanie jej w procesie zarządzania (planowanie, organizowanie, motywowanie i kontrola). A.e to spójnik między funkcjami planowania i kontroli. Istota kontroli gospodarczej polega na porównaniu dwóch stanów tych samych zjawisk gospodarczych - stanu faktycznego ze stanem pożądanym - w celu ustalenia odchyleń oraz wyjaśnienia przyczyn i skutków występujących różnic.

Wyniki a.e. stanowią podstawę do weryfikacji słuszności decyzji podjętych w przeszłości oraz ustalenia punktu wyjścia zamierzeń bieżących i przyszłych. W bieżącej działalności przedsiębiorstwa dostarcza informacji o zakłóceniach w tej działalności w stosunku do standardów, norm, planów. W fazie oceny okresów przeszłych jest źródłem informacji o efektywności gospodarowania oraz pozycji przedsiębiorstwa w branży i na rynku. Pozwala dobrze przygotować strategię rozwoju przedsiębiorstwa, w oparciu o którą będzie realizowana przyszła działalność firmy.

MIEJSCE ANALIZY W SYSTEMIE

Analiza działalności przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej powinna obejmować:

analizę otoczenia p.,

analizę ekonomiczną.

analiza otoczenia dotyczy bieżących i przyszłych warunków funkcjonowania p. Ma na celu rozpoznanie szans i zagrożeń wynikających z otoczenia oraz określenie na tej podstawie silnych i słabych jego punktów. W jej skład wchodzą:

a. rynku,

a. konkurencji,

ocena warunków społecznych i prawnych.

Analiza rynku to:

badanie popytu na dobra, sposób ich dostaw na rynek, dystrybucja produktów,

ocena segmentacji rynku (charakterystyka demograficzna, geograficzna, psychologiczna),

określenie wymagań rynku, przewidywanych trendów i zmian w rozmiarach popytu, dystrybucji, tworzenia nowych segmentów,

prognozy w zakresie cen, sposobów sprzedaży, kanałów dystrybucji, promocji wyrobów i usług.

Analiza konkurencji :

identyfikacja głównych konkurentów (rozmiary ich sprzedaży, wskaźniki wzrostu, stopień integracji, silne i słabe strony),

ustalenie, w jakich grupach klientów konkurent ma lepsze, gorsze lub jednakowe powodzenie i dlaczego,

reakcje konkurentów na wprowadzenie nowego wyrobu na rynek, zmiany cen i środków reklamy.

analiza ekonomiczna to zasadnicza część analizy działalności p. Obejmuje dwa działy: a. finansową , stanowiącą punkt wyjścia podstawowy zakres analizy, która zajmuje się:

wstępną i rozwiniętą analizą bilansu, rachunku zysków i strat,

określeniem źródeł przychodów i kierunków rozchodów,

analizą wyniku finansowego i czynników go kształtujących,

analizą sytuacji finansowej badanej jednostki.

Analiza techniczno - ekonomiczna koncentruje się na ocenie poszczególnych odcinków dg przedsiębiorstwa:

ilości i asortymencie produkcji, metodach jej wytwarzania,

wyposażeniu technicznym,

zaopatrzeniu materiałowym i stopniu wykorzystania materiałów,

zatrudnieniu,

płacach,

wydajności pracy.

Ocenę stopnia wykorzystania poszczególnych czynników produkcji przeprowadza się z punktu widzenia ich wpływu na wyniki ekonomiczno-finansowe p.

A. finansowa i ekonomiczna są ze sobą powiązane. Zadaniem a. f jest ocena finansowej strony działalności p. w stosunku do okresów ubiegłych, założeń planowych i wielkości osiągniętych przez inne firmy oraz na wytyczenie kierunków dalszych badań w zakresie czynników kształtujących wyniki finansowe p. Wartość praktyczna analizy zależy od wyników uzyskanych w a. techniczno-ekonomicznej.

ZAKRES ANALIZY EKONOMICZNEJ W PRZEDSIĘBIORSTWIE

RODZAJE ANALIZ SPORZĄDZANYCH W PRZEDSIĘBIORSTWIE

KLASYFIKACJA ANALIZ EKONOMICZNYCH W PRZEDSIĘBIORSTWIE

Do kryteriów wyodrębnienia analiz zalicza się:

Przeznaczenie analiz

a. zewnętrzna,

Określana jako sprawozdanie roczne. Przeznaczona dla akcjonariuszy, inwestorów, udziałowców, banków, kooperantów, klientów. Właściwą funkcją sprawozdania jest informowanie o pozycji i rozwoju p. w minionym okresie (najczęściej roku). Prezentuje ono całe p., jego wielkość, cele, politykę i osoby nim kierujące. Informuje o oferowanych dobrach, systemie sprzedaży, filiach i inn. Raport roczny obejmuje bilans i sprawozdanie o stanie p. (funkcjonowanie, stan majątkowy, stan finansów i dochodów). Niektóre p. wykorzystują sprawozdania do kreowania wizerunku firmy.

a. wewnętrzna

Uwzględnia potrzeby decyzyjne kierownictwa i innych szczebli zarządzania. Jest określana jako ”system sterownia wynikiem” lub „ substytut systemu zarządzania”. Zawiera a. podstawowych sprawozdań finansowych, ocenę kondycji finansowej i jej determinantów. Szczególne znaczenie ma a. wyniku w aspekcie efektywności gospodarowania.

Czas, którego dotyczą

a. retrospektywna

Ocen wyników działań podejmowanych w przeszłości, punkt wyjścia dla zamierzeń bieżących i przyszłych.

a. bieżąca (operatywna)

Bieżąca ocena przebiegu podjętych zadań, sygnalizowanie zakłóceń w ich realizacji i negatywnych skutkach zdarzeń gospodarczych.

a. prospektywna

Ustalenie i ocena różnych wariantów rozwiązań przed podjęciem decyzji przy zastosowaniu rachunku ekonomicznego. Służy wytyczaniu celów i określaniu środków ich realizacji.

Zastosowane metody badawcze

a. funkcjonalna

polega na badaniu oddzielnych zjawisk przez osoby za nie odpowiedzialne (np. a. kosztów własnych, dochodów ze sprzedaży, topień wykorzystania maszyn i urządzeń). Wadą tak przeprowadzonych badań jest subiektywizm i tendencyjność badacza oraz brak powiązań między zjawiskami i procesami zachodzącymi w przedsiębiorstwie. Analiza mało przydatna w bieżącym zarządzaniu, istotna w ex post.

a. kompleksowa

Przeprowadzenie oceny dg i stanu ekonomicznego z punktu widzenia powiązań i zależności występujących między zj. gospodarczymi. Zawiera całościowe spojrzenie na dg. Dostarcza uporządkowanych obserwacji zjawisk wyrażonych we wskaźnikach, ze wskazaniem zależności przyczynowo-skutkowych.

a. decyzyjna

Badania wycinkowe, grupujące zjawiska gospodarcze wokół zamierzonej lub zrealizowanej decyzji. Dla określenia zależności między zjawiskami w obrębie danej decyzji tworzy się ich ciągi w układzie przyczynowo-skutkowym i chronologicznym (od uzyskanych rezultatów do przyczyn pierwotnych).

Szczegółowość opracowania badań

a. ogólna

Obejmuje całokształt działalności p. Oparta na wąskiej grupie odpowiednio dobranych wskaźników syntetycznych. Brak w niej badań wzajemnych zależności występujących między zjawiskami gospodarczymi.

a. szczegółowa

Badanie określonego odcinka działalności lub problemu. Oparte na szerokim zakresie informacji i wskaźników umożliwiających uchwycenie zależności przyczynowo-skutkowych.

KLASYFIKACJA ANALIZ EKONOMICZNYCH W PRZEDSIĘBIORSTWIE

RODZAJE ANALIZ, TECHNIKI I ETAPY ANALIZ

TECHNIKI PRAC ANALITYCZNYCH

Najczęściej wyodrębnia się dwa sposoby badania zjawisk gospodarczych: indukcję i dedukcję. W praktyce stosuje uzasadnione jest indukcyjno-dedukcyjne rozpatrywanie zjawisk. Sposób powyższy określa się mianem redukcji lub weryfikacji.

metoda to świadomie i konsekwentnie stosowany sposób postępowania dla osiągnięcia określonego celu.

technika - celowy i racjonalny sposób wykonywania prac w jakiejś dziedzinie.

1. Indukcja (scalanie)

Metoda „od szczegółu do ogółu”

(od przyczyn do skutków, od czynników do wyników, na które te czynniki oddziaływały).

Analiza rozpoczyna się od badania wykorzystania poszczególnych czynników produkcji. Następnie ustalany jest wpływ gospodarowania nimi na wyniki finansowe p. niezbędna jest tu badanie wszystkich zjawisk szczegółowych, niezależnie od ich wpływa na ostateczne wyniki dg podmiotu.

Ma zastosowanie w analizach krótko - średniookresowych, odcinkowych i problemowych, które nie koniecznie muszą kończyć się syntezą dotyczącą wyników pracy dla całego p. Ze wzgl. na pracochłonność rzadko stosowana w przygotowaniu raportów rocznych.

Zalety indukcji:

wszechstronność, dokładność i wnikliwość badań,

analityk jest obiektywny z uwagi na nieznajomość ostatecznych wyników aż do momentu poznania wszystkich zjawisk.

Schemat badania:

2. Dedukcja

Metoda „ od ogółu do szczegółu”

(od skutków do przyczyn, od wyników do czynników, które na nie wpłynęły).

W badaniach przyjmuje się odwrotny kierunek niż w indukcji. W pierwszej kolejności określa się wyniki finansowe, a dalej czynniki kształtujące ich wielkość i stopień zmian. Można analizować tylko parametry mające zasadnicze znaczenie dla końcowych rezultatów (szczególnie negatywnie wpływające).

Metoda ma zastosowanie w a. rocznych i wieloletnich. Trudniejsza niż indukcja -analityk musi na podstawie ogólnych informacji o badanym zjawisku oraz merytorycznej jego znajomości, prawidłowo sformułować syntezę dotyczącą wyników badań.

Schemat dedukcji:

Redukcja (weryfikacja)

Obejmuje trzy kroki na drodze dojścia do celu:

sformułowanie wstępnej syntezy charakteryzującej badane zjawisko,

zweryfikowanie prawidłowości tez i wniosków w toku prac analitycznych,

podsumowanie ustaleń dokonanych w części drugiej i sformułowanie syntezy.

Ma ona szerokie zastosowanie, najmniej pracochłonna, pozwala na szybkie uzyskanie wiarygodnych wyników badań.

Schemat ilustrujący postępowanie w metodzie redukcji:

ETAPY ANALIZY

W praktyce badania analityczne dzieli się na cztery etapy. Są to:

1. Analiza wstępna

Sprowadza się do określenia przedmiotu, zakresu i celu badań. Ustalane są rodzaje i źródła informacji, metody badań i podstawy porównań, formy ilustracji wyników analizy. Określa się odbiorców wyników. Zajmuje ona ok. 10% czasu przeznaczonego na analizę.

Ogólna poznanie przedmiotu badań

Wymaga zebrania, usystematyzowania i zweryfikowania materiałów o badanym zjawisku. Pozwalają na postawienie wstępnej diagnozy. Przygotowanie tych materiałów zajmuje 40% ogółu czasu.

Badania szczegółowe

Rozłożenie przedmiotu badań na elementy składowe i przeprowadzeniu ich badań w czasie i przestrzeni. Zbierane są informacje o czynnikach wpływających na badane zjawisko, ich kierunku i sile oddziaływania. Ponadto bada się wpływ i skutki oddziaływania danego zjawiska na pozostałe. Zajmuje ok. 30% czasu.

Ostateczna diagnoza zjawiska i sformułowanie wniosków

Służą one przygotowaniu projektu decyzji w zakresie usprawnienia funkcjonowania p. Pochłania ok. 20% czasu.

RODZAJE PORÓWNAŃ

Wartościowanie zjawisk gospodarczych, ocena kierunków ich zmian wymaga przyjęcia określonej bazy porównań. Pozwala to ustalić odchylenia stanowiące podstawę do oceny pozytywnej lub negatywnej. W metodzie porównań ocenia się przynajmniej dwie wielkości ekonomiczne. Jedna jest wielkością ocenianą (rzeczywiście osiągniętą), druga- stanowi podstawę porównań, tzw. bazę odniesienia.

Porównujemy wielkości wyrażające tę samą treść lub o różnej treści, ale powiązane ze sobą i od siebie zależne. Porównując większą zbiorowość, za wynik przyjmuje się średnią arytmetyczną, medianę lub dominantę.

W sytuacji, gdy nie można doprowadzić do bezpośredniego porównania danych, należy wyeliminować w ich obrębie zmiany:

1. Metodologiczne

Wynikają z różnic w treści i sposobie liczenia różnych wielkości ekonomicznych.

2. Finansowe

Powstają w wyniku zmian cen sprzedaży wyrobów, robót i usług lub cen zakupu surowców, materiałów i usług. W celu doprowadzenia do porównywalności danych z tytułu zmian cen, stawek, taryf i opłat, należy dane roku poprzedniego przeliczyć wg cen roku bieżącego. W przeliczeniach można posłużyć się średnimi wzrostami cen w roku badanym w relacji do roku poprzedniego.

3. Organizacyjne

Są wynikiem restrukturyzacji p., ich podziału, tworzenia nowych pg., wyłączania z p. spółek usługowych. Porównywalność w tym przypadku polega na przeliczeniu danych okresu ubiegłego na warunki organizacyjne występujące w końcu okresu bieżącego.

4. Przedmiotowe

Dotyczą przedmiotu działalności jednostki gospodarczej zmieniającej się w czasie ze względu na dopasowanie do potrzeb rynku, doskonalenia procesu wytwarzania, zmian konstrukcyjnych i technologicznych. Im dłuższy upływ czasu, tym trudniej porównywać asortyment. Zmiany w przedmiocie działalności traktuje się jako czynniki kształtujące badane wielkości ekonomiczne.

Poprawność wyników w metodzie porównań zapewnia przyjęcie odpowiedniej bazy odniesienia tych wielkości. Porównania można podzielić na:

Wewnętrzne

W ich obrębie porównuje się wielkości analizowane z postulowanymi oraz z wielkościami roku poprzedniego. Wielkości postulowane to dane w planach, wstępnych kalkulacjach, kosztorysach, warunkach umów z klientami.

Porównania w czasie służą ocenie dynamiki zjawisk, rozmiarów i tempa tych zmian w badanym okresie, w relacji do okresów ubiegłych lub okresu przyszłego. W ramach porównań w czasie można wyróżnić:

p. przy wykorzystaniu stałej bazy odniesienia (wielkości z tego samego okresu) - ustalenie wskaźników dynamiki zjawiska i określenie jego tendencji rozwojowej,

p. przy wykorzystaniu podstawy zmiennej (porównania łańcuchowe) - odniesienie wielkości osiągniętych każdorazowo z wielkościami okresu poprzedniego.

Zewnętrzne

Dostarczają informacji o pozycji ocenianego podmiotu w stosunku do innych jednostek gospodarczych. Nie zastępują one porównań wewnętrznych, ale stanowią ich uzupełnienie.

Porównania między podmiotami należy ograniczyć do relacji ekonomicznej (rentowność sprzedaży) lub do poszczególnych odcinków działalności gospodarczej . Prawidłowe przeprowadzenie porównań wymaga:

porównywalności danych liczbowych,

metodycznej porównywalności przedmiotu porównań.

Ważne jest uwzględnienie takiego samego okresu. Porównania przeprowadza się w układzie branżowym. Dane badanego podmiotu można porównać z:

wielkościami firmy najbardziej zbliżonej wielkością (rozmiar, asortyment, technologia wytwarzania),

wielkościami kilku p. w branży - porównywanie z wartościami ekstremalnymi,

wielkościami średniobranżowymi opracowanymi przez firmy auditingowe.

W gospodarce rynkowej podstawą porównań są także standardy (wielkości wskaźnika płynności finansowej, zadłużenia, itp.). Analizy porównawcze powinny obejmować swym zakresem od 3 do 5, a nawet 10 lat.

Porównanie wielkości ekonomicznej z bazą odniesienia pozwala ustalić odchylenia . Wyróżnia się:

1. Odchylenia bezwzględne

Stanowią różnice między cechami tych samych zjawisk, ustalonych przez porównanie z wzorcami, w czasie lub przestrzeni.

Δ S = S₁ - S₀

S₁ - badane zjawisko w okresie sprawozdawczym,

S₀ - badane zjawisko wg bazy odniesienia.

2. Odchylenia względne

To różnice występujące przy porównaniu cech dwóch różnych zjawisk. tempo rozwoju jednego z nich określa tempo drugiego.

Δ S' = S₁ - (S₀ * B)

lub

Δ S' = S₀ * (A - B)

A - wskaźnik dynamiki (wykonania planu ) zjawiska badanego,

B - wskaźnik dynamiki (wykonania planu ) zjawiska podstawowego.

METODY RACHUNKOWE W ANALIZACH

Metody rachunkowe stosowane w analizach stanowią techniczne sposoby rozliczania wpływu kilku czynników na pewną wielkość, w warunkach zależności przyczynowo-skutkowych zachodzących między nimi. Wykorzystywane są w badaniach retrospektywnych i bieżących. stosowane dotychczas metody pozwalają odpowiedzieć na pytanie , co jest przyczyną odchyleń badanego zjawiska od przyjętego wzorca oraz jaki jest kierunek i sił oddziaływania poszczególnych czynników na to zjawisko. Do metod rachunkowych należą:

Podstawień łańcuchowych.

Reszty.

Różnic cząstkowych.

Wskaźnikowa.

Funkcyjna.

Podstawień krzyżowych.

Dotychczas nie opracowano metody pozwalającej na całkowicie dokładne odchyleń cząstkowych od bazy odniesienia. Obliczone odchylenia nie stanowią przesłanki do podejmowania decyzji, nie niosą skutków finansowych dla p. Wyrażają różnice spowodowane przyczynami wtórnymi, które powinny stanowić punkt wyjścia do wytyczania badań szczegółowych.

FORMY PREZENTACJI WYNIKÓW

Wyniki badań analitycznych mogą być zestawione w formie:

Liczbowej

Znajduje ona zastosowanie w odniesieniu do zjawisk w pełni mierzalnych (charakterystyka , określenie wzajemnych związków i zależności za pomocą liczb). Liczby prezentuje się w postaci szeregów czasowych i tablic.

Graficznej

Zmiany w badanym zjawisku i wzajemne zależności różnych zjawisk przedstawiane za pomocą wykresów. Dobór rodzaju wykresu zależy od charakteru prezentowanych danych. Forma graficzna jest bardzo czytelna. Umożliwia syntetyczne przedstawienie tendencji rozwojowej kilku badanych zjawisk gospodarczych.

Opisowej

Stanowi uzupełnienie powyższych form. Służy:

prezentacji danych nieliczbowych,

wyrażaniu ocen i opinii o zjawiskach zilustrowanych danymi liczbowymi,

sformułowania diagnoz, wniosków i propozycji dotyczących decyzji usprawniających badane zjawisko.

Powinna się odznaczać zwięzłością sformułowań, udokumentowaniem, konkretnością stwierdzeń, ocen, wniosków i propozycji wraz z określeniem ich skutków dla działalności i wyników finansowych podmiotu.

PODSTAWOWE SPRAWOZDANIA FINANSOWE

ŹRÓDŁA INFORMACJI

Przygotowanie i przetworzenie informacji o działalności, wynikach i sytuacji ekonomiczno-finansowej p., stanowiących podstawę podejmowania decyzji to cel analizy finansowej. o wynikach a.f. decydują materiały źródłowe. Można je podzielić na grupy:

Materiały wewnętrzne, zawierające dane o p.

Dane o p. mogą mieć charakter:

ewidencyjny

dane te wynikają z prowadzonej w p. ewidencji (księgowość, kalkulacja, sprawozdawczość finansowa i rzeczowa, poprzednie analizy ekonomiczne, plany, dokumentacja konstrukcyjno-technologiczna),

pozaewidencyjny

Zalicza się do nich: protokoły z zebrań w p., sprawozdania z posiedzeń zarządu i rady nadzorczej, protokoły pokontrolne.

Podstawowym źródłem informacji są : bilanse, rchunki zysków i strat, rachunki przepływów pieniężnych. Sporządzane w formie standardowej, uregulowanej przepisami prawnymi (wyjątek -cash flow).

B. i RZS umożliwiają statyczną i dynamiczną ocenę stanu i wyników finansowych p. Na ich podstawie sporządzany jest CF. Daje on obraz przepływu środków pieniężnych w p. oraz kierunkach ich zagospodarowania.

Poza sprawozdaniami przygotowanymi wg wzorów, podmioty publikują w prospektach emisyjnych B. i RZS w formie uproszczonej. Zawierają one dane za okres 3 lat, co ułatwia ocenę sytuacji majątkowej i finansowej partnerów współpracujących z podmiotem.

Istotne znaczenie mają noty uzupełniające dotyczące kształtowania się ważniejszych pozycji bilansu i rach. zis. Wyjaśniają bliżej ich treść za pomocą liczb i opisowo. Noty do B. mogą dotyczyć:

środków trwałych , ich struktury, stopnia umorzenia, przyrostu, likwidacji w okresie sprawozdawczym, wartości księgowej,

zapasów i ich struktury w układzie rzeczowym i czasowym,

należności u ważniejszych dłużników, wielkości należności przeterminowanych,

zobowiązań długoterminowych, struktury zadłużenia, struktury czasowej zobowiązań, średniej wielkości oprocentowania,

zobowiązań krótkoterminowych wobec instytucji finansowych, dostawców.

W notach do RZS zawarte są informacje o:

sprzedaży, z uwzględnieniem rynków i rodzajów produktów,

kosztach w układzie rodzajowym,

kosztach osobowych,

zysku i jego strukturze.

Dodatkowe źródło danych do analiz stanowią raport audytorów będące orzeczeniami biegłych księgowych.

Materiały zewnętrzne, informujące o otoczeniu p.

Dane dotyczące najważniejszych konkurentów, branż, regionów. Umożliwiają porównywanie pozycji finansowej danego p. z otoczeniem. Informacje te są publikowane przez same podmioty lub wyspecjalizowane firmy.

BILANS I JEGO WSTĘPNA ANALIZA

TREŚĆ BILANSU

B. to podstawowe sprawozdanie prezentujące stan majątku i źródła jego finansowania na dany moment (obraz statyczny).

Aktywa - ogół składników majątkowych w ujęciu wartościowym. Są środkami gospodarczymi będącymi własnością podmiotu, wykorzystywanymi przy realizacji operacji gospodarczych związanych z jego działalnością. Mogą mieć charakter majątku trwałego lub obrotowego. Część A. występuje w formie rzeczowej (środki trwałe, materiały, wyroby gotowe), część tylko wartościowo (gotówka, należności, papiery wartościowe).

Pasywa - źródła finansowania majątku. Mają tylko postać wartościową.

aktywa p. muszą znajdować odzwierciedlenie w pasywach, stąd globalne sumy aktywów i pasywów muszą być równe.

Cechą charakterystyczną B. jest fakt, iż stan końcowy to równocześnie stan początkowy w bilansie otwarcia następnego okresu obrachunkowego.

B. to rachunek statyczny, stąd nie wykazuje strumieni wartości towarzyszących prowadzonym przez podmiot operacjom, ale ujmuje ich skutki, widoczne w zmienionych wartościach A i P.

UKŁAD BILANSU

W Polsce uregulowany jest rozporządzeniem Ministra Finansów. Umożliwia to jednoznaczną ocenę jego prawidłowości. Pozwala na porównanie danych bilansowych różnych firm ze względu na jednorodną pod względem ekonomicznym treść poszczególnych pozycji A i P.

A. i P. ujęte są w określonej, logicznej kolejności, łączone w grupy o zbliżonej treści ekonomicznej.

Po stronie A. składniki majątkowe uszeregowane są wg zwiększającego się stopnia płynności, tzn. łatwości zamiany na gotówkę (uwzględniając cykliczność operacji)- majątek trwały- cykl dłuższy niż rok, majątek obrotowy- od zapasów, przez należności do gotówki.

W urzędowym wzorze bilansu pozycje A. ujęte są w cztery grupy od A do D:

A - aktywa zmniejszające kapitały własne

Stanowią zadeklarowane, a nie wniesione do spółki, kapitały własne. Występują, gdy przy emisji akcji gotówkowych ograniczono się do częściowego zainkasowania kwot subskrybowanych przez akcjonariuszy. Nie jest możliwe takie rozwiązanie w przypadku sp. z o.o.. Nie wniesione kapitały pomniejszają kapitały własne, jakimi p. dysponuje, stąd w rachunku rentowności bierze się pod uwagę kapitał faktyczny, nie zadeklarowany.

B - stan majątku trwałego

Wykazuje stan majątku wg wartości netto. Obejmuje:

majątek rzeczowy:

nabyte grunty i tereny,

budynki i budowle,

maszyny i urządzenia,

środki transportu, których wartość przekracza 10 mln PNL, a okres użytkowania -1 rok,

wyposażenie,

inwestycje w toku,

wartości niematerialne i prawne (podlegające amortyzacji):

nabyte prawa majątkowe, szczególnie: wynalazki, patenty, znaki towarowe, prawa autorskie, wzory, modele, know-how,

wniesiona przez wspólników skapitalizowana równowartość najmu lub dzierżawy środków trwałych pozostawionych do dyspozycji sp,

nabyte oprogramowanie komputerów,

wartość firmy, koszty organizacji i zgromadzenia kapitału założycielskiego,

finansowe składniki majątku:

pożyczki,

papiery wartościowe gwarantujące ich nabywcom wyłącznie dochody za korzystanie z zainwestowanego kapitału.

C - majątek obrotowy

Majątek uszeregowany wg rosnącej płynności finansowej. W skład MO wchodzą:

zapasy:

wartość surowców i materiałów w magazynach,

wartość produkcji w toku,

wartość zapasów wyrobów gotowych,

wartość zapasów towarów w magazynach,

wartość zapłaconych zaliczek na poczet przyszłych dostaw materiałów i towarów nie rozliczonych do końca roku bilansowego,

należności krajowe i zagraniczne z tytułu:

dostaw, robót i usług,

opłat oraz innych rozrachunków publiczno-prawnych,

wynagrodzeń za pracę,

od pracowników, os. fizycznych, prawnych, instytucji, organizacji,

roszczenia sporne, wykazane wg wartości w chwili ich powstania,

środki pieniężne:

gotówka w kasie i na rachunkach bankowych,

wartość weksli i czeków obcych,

środki pieniężne w drodze,

krótkoterminowe papiery wartościowe zakupione w celu odsprzedaży; mogą być substytutami środków pieniężnych,

nie rozliczone zaliczki na poczet dostaw zapasów w przyszłych okresach.

D - inne aktywa

środki wydzielone podległym jednostkom,

nieobligatoryjne odpisy z wyniku finansowego.

Po stronie P. wykazuje się pozycje wg stopnia pilności ich zwrotu. W pierwszej kolejności podaje się kapitały własne, dalej zobowiązania długoterminowe (kredyty i pożyczki) z terminem płatności przekraczającym rok, następnie zobowiązania krótkoterminowe.

Strona P zawiera 5 grup źródeł finansowania:

A - Kapitały własne

Obejmują:

k. pierwotne powstające z wkładów właściciela, wspólników, wpłat udziałów, wpłat dokonanych przez akcjonariuszy,

k. powstałe na podstawie przepisów zobowiązujących do ich utworzenia,

tworzone przez jg z zysku po opodatkowaniu rezerwy lub fundusze celowe,

zyski nie rozliczone w latach poprzednich i zatrzymane z roku bieżącego.

W zależności od formy organizacyjno-prawnej KW są:

fundusz założycielski, f. p. oraz f. specjalne w p.p.,

k: zakładowy, zapasowy, rezerwowe w spółkach kapitałowych,

fundusze: udziałowy, zasobowy i specjalne w spółdzielniach.

W spółce z o.o. kapitał zakładowy dzieli się na udziały. Podczas trwania sp. nie wolno zwracać udziałów wspólnikom. W sp. akcyjnej kapitał zakładowy dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej. KW w sp.a. obejmuje:

k. akcyjny uprzywilejowany,

k akcyjny zwykły,

zakumulowane zyski, które powstają , gdy p. nie wypłaca w formie dywidend dla akcjonariuszy osiągniętego w poszczególnych latach zysku lecz przeznacza go na uzupełnienie KW.

B - Zobowiązania z tytułu wykorzystanych kredytów bankowych i innych źródeł

P. może zaciągać kredyty i pożyczki podlegające zwrotowi w okresie przekraczającym rok (do 3 lat- średnioterminowe, powyżej- długoterminowe).

W ostatniej pozycji wykazuje się kredyty i pożyczki nie spłacone w terminie. Wielkość tej pozycji świadczy o płynności finansowej podmiotu.

C - Zobowiązania

Na stan zobowiązań składają się:

z. z tytułu dostaw, robót i usług,

z. wynikające z wydanych weksli,

z. z tytułu podatków, opłat oraz innych rozrachunków publiczno-prawnych,

z. z tytułu wynagrodzeń za pracę według wartości ustalonej przy ich powstaniu.

D - Fundusze specjalnego przeznaczenia

Bez względu na formę prawną, w B. ujmuje się wysokość pobranych przychodów, dotyczących przyszłych okresów po roku obrachunkowym i wysokość rezerw na koszty przyszłych okresów przypadające na bieżący rok sprawozdawczy.

Źródłem finansowania majątku mogą być rezerwy tworzone w ciężar strat nadzwyczajnych. Są one przeznaczone na pokrycie strat wynikających z należności od dłużników, postawionych w stan upadłości.

E - Wynik finansowy wykazany w rachunku zysków i strat

ANALIZA BILANSU

Obejmuje dwa etapy:

Wstępną analizę bilansu

Koncentruje się na badaniu:

struktury majątkowej na podstawie wskaźników struktury A.,

struktury kapitałowej, poprzez ustalenie wskaźników struktury P.,

struktury kapitałowo-majątkowej.

Analiza może być przeprowadzona w ujęciu statycznym i dynamicznym. Analiza statyczna dotyczy struktury majątku p. i źródeł jego finansowania w wybranym momencie. Ujęcie dynamiczne pozwala ocenić kierunki zmian tej struktury oraz dynamikę poszczególnych elementów A. i P. przez porównanie danych z kilku kolejnych lat. Przeprowadzenie dynamicznej wstępnej analizy wymaga wykorzystania:

wskaźników dynamiki, określających kierunek i stopień zmian poszczególnych el. B, w porównaniu do ich poziomu w B. wcześniejszych,

wskaźników struktury, wskazujących na udział poszczególnych pozycji majątku i źródeł ich finansowania w ogólnych ich wielkościach.

Wskaźnikową analizę bilansu

Stanowi rozwiniecie analizy wstępnej. Oparta na badaniu wzajemnych relacji zachodzących między poszczególnymi elementami A. i P.

STRUKTURA MAJĄTKU I KAPITAŁÓW

Struktura majątkowa informuje o sposobie zaangażowania k. podmiotu. W jej badaniu podstawowe znaczenie mają wskaźniki wyposażenia p. w określone środki gospodarcze. Najistotniejsze z nich to wskaźniki wyposażenia w środki trwałe i obrotowe. Udział trwałych składników jest bezpośrednio związany z kwotą osiąganych przez p. przychodów. Im większy udział, tym mniejsza zdolność do wypracowania przychodu.

W badaniu struktury kapitałów podstawowe znaczenie mają wskaźniki:

wyposażenia p. w KW,

obciążenia p. zobowiązaniami długoterminowymi,

wyposażenia p. w KS,

obciążenia p. kredytami krótkoterminowymi,

obciążenia p. zobowiązaniami bieżącymi.

Posługując się 1 i 2 wskaźnikiem można ustalić pionową strukturę kapitałów finansujących majątek.

STRUKTURA KAPITAŁOWO - MAJĄTKOWA

Za punkt wyjścia w tej części analizy uznaje się ustalenie udziału KW w finansowaniu majątku trwałego. Jeśli MT jest w pełni pokryty KW, to zachowana zostaje złota reguła bilansowania. Zgodnie z nią MT powinien być finansowany z KW, bo oba składniki są w dyspozycji p. przez długi okres czasu.

Przy prawidłowo prowadzonej polityce finansowej kwota KS powinna przekraczać wartość MT o bardzo niskim stopniu płynności , zapewniając pewne pokrycie tymi kapitałami środków obrotowych. W przeciwnym razie podmiot straci bieżącą zdolność regulowania zobowiązań płatniczych.

Pozostałe środki obrotowe finansowane są kapitałami krótkoterminowymi. Gdy KK w pełni pokrywa MO, to zachowana jest złota reguła bilansowa w odniesieniu di MO.

W praktyce część MO finansowana jest KS (nosi on miano kapitału obrotowego lub pracującego ). Jego zadane to zmniejszenie ryzyka wynikającego z unieruchomienia części środków obrotowych (zapasów, należności), bądź wynikającego ze strat związanych z tymi środkami (trudność ze sprzedażą wytworzonych dóbr). Ułatwia zachowanie płynności finansowej firmy.

Poziomy kapitału obrotowego

Dodatni

Dodatnia różnica między KS a MT oznacza, że część środków obrotowych jest finansowana kapitałami długoterminowymi i stąd pozostaje w ciągłej dyspozycji podmiotu. KD, stanowiący KO, może być:

w pełni KW,

sumą KW i ZD,

tylko kapitałem obcym pochodzącym z pożyczek lub kredytów.

Za korzystanie z kapitału obcego p. płaci odsetki. Angażowanie tych kapitałów w dg jest korzystne, gdy średni wskaźnik KS przekracza wysokość obowiązującej stopy procentowej.

Zerowy

Jest to przypadek teoretyczny i może występować okresowo.

Ujemny

Część środków trwałych, wiążących na długi okres środki pieniężne, finansowana jest ZK. Dotyczy to firm handlowych wydłużających terminy płatności zobowiązań za dostarczone towary, a otrzymujących na bieżąco gotówkę w momencie ich sprzedaży. Mają krótsze terminy realizacji należności niż terminy płatności zobowiązań. Powoduje to powstawanie wolnych środków pieniężnych, z których można sfinansować MT.

Badanie struktury majątkowo-kapitałowej przy wykorzystaniu KO sprowadza się do ustalenia relacji między KO a majątkiem p. ogółem lub tylko MO.

RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT

KONSTRUKCJA RZiS

Rachunek ZiS to rodzaj „filmu”, który w miarę upływu czasu i trwania działalności eksploatacyjnej rejestruje tworzenie się wyniku finansowego. Operując wielkościami strumieniowymi, grupuje:

wszystkie przychody uzyskiwane ze sprzedaży wyprodukowanych dóbr,

przychody ze sprzedaży w ramach działalności handlowej,

przychody z operacji finansowych,

odpowiadające tym rodzajom działalności koszty i straty.

przychody ze sprzedaży netto wyrażają przychody skorygowane o VAT. Przychody ze sprzedaży wyrobów, usług, towarów pomniejszone o koszty ich wytworzenia bądź wartość towarów w cenie ich nabycia pozwalają na obliczenie zysku brutto. ZB pomniejszony o koszty operacyjne (k. zarządu + k. amortyzacji + k. sprzedaży) daje zysk/stratę operacyjną. Jest to wynik na podstawowej działalności przedsiębiorstwa.

Dalsza część rachunku przedstawia dochody i koszty na pozostałej działalności.

POZIOMY TWORZENIA Rzis

W konstrukcji można wyróżnić kilka poziomów. Najważniejsze z nich to:

Eksploatacyjny

Finansowy

Nadzwyczajny

Suma wyniku finansowego z działalności eksploatacyjnej i finansowej stanowi wynik z bieżącej działalności podmiotu. Po skorygowaniu go o podatek obrotowy, dotacje przedmiotowe i inne obciążenia oraz zwiększenia przychodów ze sprzedaży otrzymuje się wynik finansowy z działalności gospodarczej. Dalsza korekta dotyczy zysków i strat nadzwyczajnych, po uwzględnieniu których uzyskuje się wynik brutto, będący podstawą opodatkowania podatkiem dochodowym.

W podmiotach, w których wynikiem finansowym jest strata, w RZiS nie występują elementy podziału wyników, a w sprawozdaniach należy przedstawić źródła pokrycia strat.

W Polsce dopuszcza się dwa warianty rachunków. Różnią się one sposobem ujęcia w nich kosztów:

Kalkulacyjny

Umożliwia wykazanie związku kosztów z celem, dla osiągnięcia którego zostały poniesione. Uwzględnia przy rozliczeniu kosztów produkcji niezakończonej oraz wydzielenie kosztów kolejnych etapów produkcji i kosztów funkcji związanych z przedmiotem działalności.

Rodzajowy

Ogólna suma kosztów zostaje skorygowana o różnicę stanu produktów i rozliczeń międzyokresowych na początek i koniec roku.

Podstawową grupę elementów składowych wyniku finansowego stanowią przychody ze sprzedaży produktów. W rachunku możliwe jest ich wyspecyfikowanie wg rodzajów wytwarzanych dóbr, geograficzno-gospodarczych kierunków sprzedaży, określonych rodzajów odbiorców.

Koszty odpowiadające przychodom ze sprzedaży (ujęte w rachunku kalkulacyjnym) obejmują:

techniczny koszt wytworzenia

materiały bezpośrednie,

płace bezpośrednie z narzutami,

koszty wydziałowe,

koszty zarządu, związane z utrzymaniem komórek organizacyjnie zaliczanych do zarządu i działających na rzecz całości,

koszty sprzedaży, obejmujące wszystkie koszty związane z realizacją tej funkcji w p.,

koszty handlowe.

Druga grupa przychodów dotyczy sprzedaży towarów. Pomniejszone o ich wartość w cenie nabycia, dają wynik na sprzedaży.

Kolejna grupa przychodów to te z operacji finansowych. Należą do nich:

przychody ze sprzedaży papierów wartościowych,

przychody z udziału w spółkach,

dywidendy i odsetki od udzielonych kredytów i pożyczek,

dyskonto uzyskane przy zakupie weksli, czeków obcych i papierów wartościowych,

dodatnie różnice kursowe.

Wynik na działalności finansowej jest różnicą między przychodami a kosztami operacji finansowych. Wśród tych drugich wyróżnia się:

wartość nabycia sprzedanych papierów wartościowych,

odsetki od obligacji,

odsetki i prowizje od kredytów i pożyczek,

dyskonto zapłacone przy sprzedaży weksli, czeków obcych i papierów wartościowych,

ujemne różnice kursowe.

Pozostałe przychody pochodzą ze sprzedaży materiałów i likwidowanego majątku. Przychodom tym odpowiadają pozostałe koszty ich uzyskania, w tym:

wartość w cenach nabycia sprzedanych materiałów,

wartość początkowa sprzedanych lub zlikwidowanych środków trwałych i wyposażenia umniejszona o ich umorzenie,

koszt nabycia sprzedanych, przekazanych nieodpłatnie lub odpisanych inwestycji rozpoczętych.

W rachunku ZiS uwzględnia się także:

Podatek obrotowy, dotacje przedmiotowe i inne o podobnym charakterze zwiększające lub zmniejszające wynik na sprzedaży.

Dotacje przedmiotowe z budżetu wyrównują przychody ze sprzedaży w p., w których koszty wytworzenia są wyższe niż ich ceny.

Straty i zyski nadzwyczajne jako pieniężne skutki zdarzeń losowych, po uwzględnieniu kosztów usuwania szkód oraz przyznanych odszkodowań i wynikające z dg podmiotu szkody, niedobory, koszty, które nie mogą być wliczone do kosztów uzyskania przychodów.

Podatek dochodowy, od wzrostu wynagrodzeń i inne obciążenia zysku.

WSTĘPNA ANALIZA Rzis

Obejmuje:

Ustalenie i ocenę zmian w wielkościach strumieni pieniężnych reprezentujących przychody ze sprzedaży, koszty, wynik finansowy i inne wielkości ekonomiczne, w kolejnych latach badanego okresu.

Badanie relacji zachodzących między poszczególnymi wielkościami ekonomicznymi w rachunku.

Zmiany wielkości ekonomicznych mogą być wyrażone w kwotach absolutnych lub w procentach w stosunku do poprzedniego okresu. To drugie podejście ułatwia sporządzanie analiz prospektywnych.

SPRAWOZDANIE Z PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH

TREŚĆ

Cash flow obrazuje wpływy i wydatki środków pieniężnych w toku dg podmiotu. Sporządzany na podstawie B i RZiS oraz informacji uzupełniających do nich. Wzory cash flow nie są ściśle określone przepisami, jedynie te zamieszczane w prospektach emisyjnych reguluje rozporządzenie RM.

Przepływy środków pieniężnych to rezultat transformacji środków w MT i MO. Znajdują one odbicie w zmianach struktury A i P w roku obrachunkowym i zmianach poszczególnych pozycji RZiS.

Punktem wyjścia przy sporządzaniu CF jest ustalenie nadwyżki finansowej, jaką podmiot wygospodarował w okresie bilansowym. Składa się na nią zysk po opodatkowaniu (zysk netto), amortyzacja środków trwałych, wyposażenia oraz wartości niematerialnych i prawnych. Uwzględnienie odpisów amortyzacyjnych jest uzasadnione faktem, iż kwoty zaliczane do kosztów z tytułu amortyzacji są odzyskiwane w wyniku przychodów ze sprzedaży, ale nie wymagają w danym okresie zrównoważenia wydatkami pieniężnymi, stąd mogą być wykorzystywane na określone cele.

Innymi źródłami przychodów są:

Długoterminowe

nowe akcje lub udziały do funduszu założycielskiego, zwiększające KW,

zaciągane kredyty i pożyczki.

Krótkoterminowe

zwiększanie zobowiązań (wobec dostawców, instytucji publiczno-prawnych),

zmniejszanie stanu środków obrotowych (zapasów, należności), w których zamrożone są środki pieniężne.

RODZAJE

Wyróżnia się:

Pozwalające ustalić zmiany w stanie środków pieniężnych.

Do ustalenia zmian w stanie środków pieniężnych można wykorzystać zestawienie źródeł i zastosowań przychodów. Sprawozdanie pokazuje z jakich źródeł zgromadzono zasoby finansowe i na jakie cele zostały wykorzystane. Można więc odczytać wielkość odpływów i ich przeznaczenie. W tego rodzaju sprawozdaniu zmiany w stanie środków pieniężnych mogą być umieszczone w części dotyczącej źródeł przychodów, gdy odnotowano ich spadek lub w sposobach wykorzystania, gdy stan zwiększył się. Zmiany można wykazać w odrębnej części - są wtedy różnicą między sumą przychodów a sumą wydatków.

Cash flow podaje zbilansowane zapotrzebowanie na kapitał ze źródłami jego pozyskania.

Powalające określić zmiany w kapitale obrotowym.

Ten rodzaj sprawozdania odpowiada wersji sprawozdań zamieszczanych w prospektach emisyjnych akcji wprowadzanych do publicznego obrotu.

W pierwszej części umieszcza się źródła przychodów:

wewnętrzne - zysk netto, amortyzacja, inne przychody,

zewnętrzne - sprzedaż akcji i obligacji, kredyty i pożyczki długoterminowe.

Część druga to sposoby zagospodarowania tych przychodów. Przeznacza się je na inwestycje, spłatę kredytów i pożyczek, na dywidendy, wykup obligacji i odsetki od nich.

Różnica między łącznymi przychodami a ich wykorzystaniem obrazuje zmianę stanu KO. Składają się na nią:

zmiany MO - zapasów, należności, środków pieniężnych, krótkoterminowych papierów wartościowych,

zmiany zobowiązań bieżących - kredyty krótkoterminowe i przeterminowane(wobec banków), wobec pracowników, dostawców,

różnice stanu rozliczeń międzyokresowych.

PODSTAWOWE GRUPY MAJATKU I ŹRÓDEŁ ICH FINANSOWANIA

AKTYWA	PASYWA
Aktywa zmniejszające kapitały własne I Należne wpłaty na poczet kapitału Majątek trwały I Rzeczowe i zrównane z nimi składniki II Wartości niematerialne i prawne III Finansowe składniki majątku Majątek obrotowy I Zapasy II Należności i roszczenia III Środki pieniężne IV Krótkoterminowe papiery wartościowe V Rozliczenia międzyokresowe Inne aktywa	Kapitały własne I Kapitały II Kapitał ze sprzedaży akcji własnych powyżej nominału III Fundusze IV Zmiany kapitałów w skutek przeszacowania A lub P V Nie rozliczony wynik z lat ubiegłych VI Wieloletnie rezerwy celowe Kredyty bankowe i pożyczki I Długoterminowe II Pozostałe kredyty i pożyczki III Kredyty bankowe i pożyczki przeterminowane Zobowiązania, fundusze specjalne i rozliczenie międzyokresowe I Zobowiązania II Fundusze specjalne III Rozliczenia międzyokresowe Rezerwy i inne pasywa I Rezerwy II Inne pasywa Wyniki finansowy netto zysk (+) strata (-)
AKTYWA OGÓŁEM	PASYWA OGÓŁEM

ANALIZA

ZJAWISK

SYNTEZA

WYNIKÓW

SYNTEZA

WYNIKÓW

ANALIZA

ZJAWISK

SYNTEZA

WSTĘPNA

ANALIZA

ZJAWISK

SYNTEZA

OGÓLNA

ANALIZA EKONOMICZNA

Analiza finansowa

Analiza techniczno-ekonomiczna

1. Wstępna analiza bilansu.

2. Analiza rachunku zysków i strat.

3. Ustalenie i cena przepływów pieniężnych.

4. Analiza kondycji finansowej przedsiębiorstwa.

5. Czynnikowa analiza wyniku finansowego (przychodów ze sprzedaży i kosztów).

1. Analiza produkcji.

2. Analiza zatrudnienia, płac i wydajności.

3. Analiza wyposażenia przedsiębiorstwa w środki trwałe.

4. Analiza gospodarki materiałowej.

5. Analiza postępu technicznego i nowych uruchomień.

PRZEZNACZENIE

ANALIZ

Analiza zewnętrzna

Analiza wewnętrzna

CZAS, KTÓREGO

DOTYCZĄ ANALIZY

Analiza retrospektywna

Analiza bieżąca

Analiza prospektywna

ZASTOSOWANE

METODY

BADAWCZE

Analiza funkcjonalna

Analiza kompleksowa

Analiza decyzyjna

SZCZEGÓŁO-

WOŚĆ

OPRACOWANIA

Analiza ogólna

Analiza szczegółowa

---