Estetyka

spotkanie 6 - wzniosłość

1. Pseudo-Longinos (połowa I w. n. e.) - pierwsza wzmianka o wzniosłości

1. wzniosłość jako cecha stylu retorycznego, przeciwstawiana płaskości i pompatyczności

2. „Górność jest czymś szczytowym i najwyższym w mowie i właśnie nie z innego powodu, tylko dzięki niej, najwięksi prozaicy stanęli na czele literatury i swoją sławą napełnili wieli. Bo górność nie przekonywa słuchaczy, tylko ich zachwyca, a to, co zdumiewa ze wstrząsająca siłą, zawsze bierze górę nad tym, co przekonywa i podoba się, jako że zdolność przekonywania jest przeważnie w naszej mocy, górność zaś niesie ze sobą taką władność i przemoc nieodpartą, że podbija każdego słuchacza.”

3. „rzeczywiście górne jest to, co ostoi się przy długim przemyśleniu i przeciwko czemu opór jest trudny, a raczej niemożliwy, i czego pamięć jest silna i nieodparta. W ogóle za piękną i prawdziwą górność uważaj to, co zawsze wszystkim się podoba.”

4. źródła wzniosłości wg Longinosa: zdolność do wzniosłego sposobu myślenia, żarliwy i natchniony patos, sztuka tworzenia figur, dobór słów i tropów, ozdób stylistycznych, pełen godności i polotu układ wyrazów i zdań

5. problemy

• związek wzniosłości z pojęciem entuzjazmu u Shaftesbury'ego

• opis uczuć towarzyszących wzniosłości (Burke)

• warunki możliwości czystego sądu o wzniosłości (I. Kant)

2. Dalsze dzieje kategorii wzniosłości (Joseph Addison, John Baillie, Edmund Burke - pierwsza połowa XVIII w. - wzniosłość odnajdowana jest w przyrodzie.

3. Teoria wzniosłości Immanuela Kanta.

1. różnica pomiędzy wzniosłością i pięknem

2. warunki czystego sądu o wzniosłości (surowa przyroda, pozbawiona powabu, zawierająca w sobie wielkość),

3. przeciwstawienie wzniosłości matematycznej (wzniosłe jest to, co nieskończenie wielkie) i dynamicznej (wzniosła jest potęga nie mająca nad nami przemocy),

4. prymat estetycznej oceny wielkości przedmiotu w stosunku do oceny matematycznej,

5. wzniosłość a uczucie moralne,

6. sąd o wzniosłości dynamicznej jako najczystszy sąd estetyczny

literatura

źródłowa:

Pseudo-Longinos, O górności W: Trzy poetyki klasyczne, przeł. T. Sinko,

Immanuel Kant, Krytyka władzy sądzenia, przeł. J. Gałecki, wyd. różne, §§ 23-29.

pomocnicza

Mirosław Żelazny, Źródłowy sens pojęcia `estetyka', Toruń 1994.

Adam Grzeliński, Rozwój kategorii wzniosłości w osiemnastowiecznej estetyce brytyjskiej. Od recepcji dzieła Pseudo-Longinosa do rozprawy Burke'a, „Terminus” 2001, nr ½

---