Zespół napięcia przedmiesiączkowego
artykuł lek. med. Joanny Pabich
Nerwowość, czasami agresywność, stany depresyjne, brak chęci do pracy, zmęczenie, drażliwość są często przyczynami konfliktów w rodzinie czy w miejscu pracy.
Wiele kobiet kilka dni przed miesiączką odczuwa zmęczenie, napięcie emocjonalne i fizyczne, wzmożoną drażliwość, chwiejność nastrojów, nerwowość. Mogą to być objawy tzw. zespołu napięcia przedmiesiączkowego.
Wśród lekarzy trwają spory o to, czy zespół napięcia przedmiesiączkowego należy traktować jako nasilenie fizjologicznych zmian w organizmie kobiety podczas prawidłowego cyklu miesiączkowego, czy jako proces patologiczny. Niemniej jednak jest on uznawany za jednostkę chorobową, której omówienie znajduje się w każdym współczesnym podręczniku ginekologii i jego istnienia nikt nie neguje.
Winne zaburzenia
Przyczyny występowania zespołu nie są do końca wyjaśnione. Przypuszcza się, że powodują go czynniki psychiczne i zaburzenia neurologiczno-hormonalne.
Na zespół ten składają się oprócz dolegliwości natury psychicznej (występują zawsze) również dolegliwości fizyczne. Objawy pojawiają się w drugiej fazie cyklu płciowego kobiety - tzn. do 14 dni przed początkiem krwawienia miesiączkowego (najczęściej od 4 do 10 dni) - i ustępują z chwilą jego pojawienia się.
Dolegliwości fizyczne
Ważną rolę w występowaniu zespołu napięcia przedmiesiączkowego lekarze przypisują względnemu lub bezwzględnemu hiperestrogenizmowi, czyli nadmiernej aktywności lub produkcji estrogenów, i towarzyszącemu mu niedoborowi progestagenów w drugiej fazie cyklu.
Wymienione substancje są to kobiece hormony płciowe wydzielane przez jajniki. Estrogeny m.in. pobudzają wydzielanie wazopresyny i aldosteronu - substancji odpowiedzialnych za zatrzymywanie wody w organizmie. Prowadzi to do uogólnionych obrzęków. Obrzęk jelit objawia się wzdęciem, uczuciem pełności i rozpierania brzucha, biegunkami lub zaparciami.
Uczucie ciężaru w podbrzuszu oraz bóle okolicy krzyżowej są następstwem zatrzymania płynów w macicy i zastoju żylnego w miednicy mniejszej. Pojawia się również tzw. mastodynia, czyli napięcie i bolesność piersi oraz nadwrażliwość brodawek sutkowych. Opuchnięte ręce, nogi, tkanka podskórna wraz ze świądem i wykwitami skórnymi są także wynikiem wymienionych procesów.
Obrzęk komórek ośrodkowego układu nerwowego jest przyczyną bólów i zawrotów głowy, nudności, napięcia psychicznego, bezsenności, lęku, skłonności do depresji, wzmożonego apetytu. Pacjentki często mają wtedy szczególną ochotę na słodycze lub inne określone potrawy, wykazują zmniejszoną tolerancję na alkohol.
Wzrost wagi ciała o 2 do 4 kilogramów nie jest dużym problemem, gdyż zwykle ustępuje w pierwszych dniach miesiączki, podobnie jak wszystkie objawy.
Zespołowi napięcia przedmiesiączkowego towarzyszy często zaostrzenie objawów chorób alergicznych, takich jak astma oskrzelowa, katar sienny, alergiczne zmiany skórne, oraz chorób przewlekłych przewodu pokarmowego lub układu nerwowego (np. padaczki).
To nie "dopust Boży"
Zespół napięcia przedmiesiączkowego występuje z mniejszym lub większym nasileniem u około 30-60% dojrzałych płciowo kobiet, szczególnie często u 30-40-letnich. Tylko 10-15% kobiet zgłasza się do lekarza ginekologa z powodu dokuczliwych objawów. Bardzo często zdarza się, że kobiety traktują je jako "dopust Boży", do którego one i ich otoczenie powinno się przyzwyczaić.
Oczywiście nie należy ani demonizować, ani bagatelizować tego problemu, który ma większe znaczenie socjalne niż medyczne. Nerwowość, czasami agresywność, stany depresyjne, brak chęci do pracy, zmęczenie, drażliwość są często przyczynami konfliktów w rodzinie czy w miejscu pracy.
Objawy somatyczne sprawiają, że kobiety czują się mniej atrakcyjne fizycznie. Mają skłonność do wyolbrzymiania problemów, co sprzyja nasileniu przygnębienia i lęku, niemożności zapanowania nad atakami złego humoru.
Najbardziej dotkliwe dla kobiety są jednak dolegliwości psychiczne, które łatwo mogą być poczytane za uciążliwe, ale jednak "normalne", konstytucjonalne cechy charakteru, więc zasadnicze pytanie pojawia się samo:
Czy zespół należy leczyć?
Każda pacjentka, która zauważyła u siebie nasilenie opisanych objawów, powinna skonsultować się z lekarzem. Po pierwsze, jest to konieczne do wykluczenia innych chorób, zarówno internistycznych, neurologicznych, jak i ginekologicznych, mogących dawać podobne dolegliwości. Po drugie, każdą dolegliwość, która przyczynia się do pogorszenia komfortu życia, choć nie powoduje negatywnych skutków medycznych, należy leczyć. Trzeba odróżnić typowy zespół napięcia przedmiesiączkowego od dolegliwości okołomiesiączkowych, których pierwotną przyczyną, a nie skutkiem, jest stres, lęk, depresja, zaburzenia emocjonalne, problemy rodzinne, zawodowe. Z "kręgu podejrzanych" powinno się wyłączyć kobiety z bolesnym miesiączkowaniem, w którym przeważają dolegliwości miejscowe pojawiające się dopiero na początku krwawienia miesiączkowego i utrzymujące się w czasie jego trwania, z towarzyszącymi nieprawidłowościami cyklu płciowego.
Aby mieć pewność, że mamy do czynienia z omawianym zespołem, niezbędne jest badanie internistyczne i ginekologiczne. Ma ono na celu znalezienie ewentualnych zmian organicznych, które mogą być odpowiedzialne za dolegliwości i jednocześnie mogą powodować groźne następstwa dla zdrowia. Często podobny dyskomfort odczuwają kobiety po przebytych operacjach ginekologicznych, po porodach lub poronieniach, cierpiące na inne organiczne schorzenia narządu rodnego.
W zespole napięcia przedmiesiączkowego podczas badania ginekologicznego lekarz nie znajduje żadnych uchwytnych zmian patologicznych w narządzie rodnym. Niekiedy wskazane i pomocne w dalszym postępowaniu jest określenie czynności hormonalnej jajników. Najprostszą metodą jest pomiar podstawowej temperatury ciała wykonywany codziennie, zaraz po przebudzeniu przez cały cykl miesiączkowy. Lekarz może również zlecić wykonanie tzw. rozmazu cytohormonalnego pobranego z pochwy, testu krystalizacji śluzu szyjkowego czy, w uzasadnionych przypadkach, określenie poziomu hormonów płciowych - jajnikowych i przysadkowych - w surowicy krwi.
Jak sobie pomóc?
Sposobów radzenia sobie z problemem jest wiele, a wynika to z istnienia wielu teorii na temat przyczyn powstawania tego schorzenia i różnorodności objawów.
Niezbędna jest akceptacja i chęć pomocy ze strony najbliższych. Żadne medykamenty nie zastąpią czułości, życzliwości i tolerancji. Również samo uświadomienie sobie fizjologicznych zmian towarzyszących cyklowi płciowemu kobiety i zaakceptowanie ich zmniejsza uciążliwość objawów. Należy unikać nadmiernego wysiłku fizycznego i umysłowego, stresujących i konfliktowych sytuacji. Trudne sprawy lepiej załatwić w czasie przypadającym na pierwszą fazę cyklu.
Fizykoterapia, leczenie sanatoryjne, ogólnie zdrowy tryb życia i odpowiednia dieta również pomagają w leczeniu zespołu napięcia przedmiesiączkowego.
Warto też docenić sposoby domowe. Zmęczenie i napięcie nerwowe likwiduje odprężająca, ulubiona muzyka, inhalacje z olejków eterycznych (mięta pieprzowa, rozmaryn, lawenda), ciepła kąpiel z dodatkiem morskich soli.
W drugiej fazie cyklu płciowego należy ograniczyć przyjmowanie płynów, soli i cukrów. Alkohol i inne używki również nie są wskazane.
Ruch na powietrzu pomaga pozbyć się nadmiaru płynów z organizmu i poprawia nastrój. Magnez oraz witaminy: A, z grupy B (szczególnie witamina B6), D, E, C, ułatwiają funkcjonowanie narządów wewnętrznych, m.in. wątroby, w której rozkładane są estrogeny, oraz układu nerwowego.
W przypadku znacznego zwiększenia masy ciała i dużych obrzęków można stosować leki moczopędne. Ze względu na wiele działań ubocznych należy przyjmować je pod kontrolą lekarza internisty.
Hormony pomagają
Przyczyn rozdrażnienia emocjonalnego, dolegliwości psychicznych upatruje się również we wzajemnym wpływie różnych substancji i hormonów wydzielanych przez układ nerwowy. Wymienia się tu noradrenalinę, dopaminę, serotoninę i prolaktynę.
Jeden ze sposobów leczenia polega więc na podawaniu na kilka dni przed spodziewaną miesiączką progestagenów w postaci czopków doodbytniczych, dopochwowych lub środków doustnych. Niekiedy ustąpienie dolegliwości uzyskuje się po zastosowaniu odpowiednich pod względem składu hormonalnego doustnych środków antykoncepcyjnych. Leki hamujące wydzielanie prolaktyny przynoszą ulgę w nasilonych objawach mastodynii. W tym przypadku również są pomocne żele używane miejscowo, zawierające progesteron.
Intensywność dolegliwości psychicznych można złagodzić przez stosowanie środków uspokajających, relaksujących, przeciwlękowych lub nawet antydepresyjnych. Odnotowuje się również udane próby zastosowania niekonwencjonalnych technik medycznych - akupunktury i akupresury.