Rozdział 1
Strach potrzebny i niepotrzebny
Strach zwykle trwa przez wiele lat a czasami przez całe życie.=>
-dlatego lęk i jego konsekwencje: depresje, obsesje, natrętne zachowania, bóle głowy, zaburzenia seksualne i wiele innych są źródłem cierpienia dużej części ludzkiej populacji
Wolpe przekonał się do psychoanalizy, kiedy psychoanalityk poprawnie zinterpretował powtarzający się sen, dziewczyny chorej na tzw. taniec św. Wita, okazało się wtedy że jej choroba była związana z „fiksacją” na postać ojca.
Kiedyś najczęstszą terapią była narkoanaliza- podanie dożylnego „serum prawdy”, a następnie pacjent zachęcany był do mówienia o swych doświadczeniach wojennych , które doprowadziły do nerwicy(zakładano, że przywołanie wspomnień do świadomości pacjenta powinno być dla niego korzystne- założenie psychoanalityczne)- brak skuteczności tej terapii spowodował że Wolpe zwątpił w psychoanalizie choć to przecież nie była forma psychoanalizy.
Niepotrzebny strach i zjawiska neurotyczne mogą być w istocie reakcjami wyuczonymi.
Nerwice eksperymentalne- trwałe nawyki lękowe u zwierząt, metoda przy pomocy której udało mu się je usunąć u zwierząt była punktem wyjścia do klinicznych metod leczenia ludzi.
Różne oblicza strachu
Różne sytuacje wywołują zróżnicowane uczucia, które opisujemy używając różnych słów, a które w istocie są odmianami tego samego uczucia, czyli strachu(czuć się winnym, martwić się, itp.)
Wspólna cechą tych doznań jest ich związek z zespołem reakcji fizjologicznych w naszym organizmie, polegających na:
-przyspieszonym pulsie
-zimnych spoconych dłoniach
-szybkim oddechu
-podwyższonym ciśnieniu krwi
-zwiększonym napięciu mięśni
strach= niepokój, gdyż odnoszą się do tego samego zespołu reakcji fizjologicznych
Pochodzenie lęku
Strach był pierwotnie powodowany bólem=> fizjologiczne reakcje, które go wywołują, zostały uwarunkowane na widok -na przykład groźnego gestu
Fizjologiczne reakcje wywołane bólem nie maja charakteru wyuczonego
-zależą one od wrodzonych czynników pojawiających się w trakcie fizycznego rozwoju układu nerwowego i „wbudowanych” w ten układ
Ból i strach przed nieznanym są pierwotnymi źródłami każdego lęku.
-wszystko co ma miejsce w sytuacji związanej ze strachem: przedmioty, ludzie, słowa, dźwięki, wszystko co widzimy, słyszymy, czujemy, wszystko co ma jakikolwiek wpływ na człowieka, może dołączyć do zespołu bodźców powodujących „strach wyuczony”
Strach wyuczony jest wynikiem uczenia się emocjonalnego
Czego można się bać?
Niemal wszystko może być czynnikiem wyzwalającym strach.(ktoś bał się nawet zachodzącego słońca- bo o zachodzącym słońcu często rozmawiał z kochanka o rozstaniu).
Jak odróżnić strach pożądany od niepożądanego?
1.Strach jest pożądany wtedy, gdy występuje w sytuacji rzeczywistego zagrożenia; natomiast strach niepożądany pojawia się wtedy, gdy zagrożenie nie występuje, czyli przerażenie się małej myszki jest nie adekwatne do sytuacji.
Większość lęków „wyuczonych” można określić jako użytecznego, gdyż skłaniają nas do podjęcia odpowiedniego działania.
Strach pożądany działa głównie jako mechanizm sygnalizujący zagrożenie, z którym musimy się zmierzyć.
Strach niepożądany to ten który zamiast pomagać, przeszkadza np. lęk przed niezaspokojeniem partnerki może zniszczyć życie seksualne mężczyzny.
W niektórych sytuacjach nie sama obecność strachu lecz jego intensywność decyduje o tym czy jest on właściwy czy nie. Np. intensywny strach na wojnie przed dostaniem kuli może uniemożliwić obronę.
Strach w przebraniu
Oprócz dyskomfortu, jaki powoduje niepożądany strach, i ewentualnych szkód, jakie może wywołać w życiu zawodowym, towarzyskim może on także mieć inne następstwa, które przesłonią samo uczucie strachu. Pośród takich następstw znajdziemy:
-obsesyjne myślenie
-natrętne mycie się
-astmę
-bóle głowy o podłożu nerwowym
-jąkanie
-depresję
-nerwicę egzystencjalną- niepewność co do swojego miejsca w życiu
Reakcje te mogą zdominować życie człowieka, chociaż on sam nie będzie świadomy ich związku z lękiem. Np. ktoś ma ataki migreny w sytuacjach stresujących.
Leczenie z takich lęków jest możliwe, kiedy znajdzie się co leży u ich podstaw.
RozdziałII
Jak powstaje niepożądany strach?
Niepotrzebny strach może zrodzić się w jednej chwili, w wyniku jednego zdarzenia, albo powstawać przez dłuższy czas, w wyniku całego szeregu wydarzeń.
Strach zostaje skojarzony z sytuacja gdy jest ona źródłem lęku; może on być wynikiem dostarczenia błędnych informacji.
Lęki powstają najszybciej u osób, które można zaliczyć do jednej z dwóch grup:
-nadpobudliwych emocjonalnie(w sytuacjach zagrożenia reagują silniejszym niepokojem)
-ludzie którzy już wcześniej mieli doznania lękowe
Znaczące zdarzenia dla człowieka, mogą się wydarzyć w każdym wieku, nie tylko we wczesnym dzieciństwie.
Podatność na odczuwanie strachu nie ma związku z inteligencją, siła fizyczną czy zdolnościami danej osoby.
Lęki wywoływane pojedynczymi zdarzeniami.
Nawyk niepożądanego strachu powstaje często na bazie pojedynczego, intensywnego doznania lękowego np. przeżycia wojennego.
Strach będzie powracał przy każdym kontakcie z dana sytuacją, a także jej słownym lub obrazowym przedstawieniem, np. jeżeli odgłos karabinu był dominujący w krytycznym zdarzeniu, to nawet zbliżone do niego dźwięki poprzez generalizacje będą wywoływać niepokój.
Wszystko co towarzyszy nam w sytuacji lękowej i co znajduje się w centrum naszej uwagi, będzie ściśle i nierozerwalnie kojarzone z uczuciem strachu, tak jak w powyższym przykładzie odgłos karabinu.
Agrofobia- strach przed przebywaniem z dala od domu.
Lęki powstałe na skutek szeregu zdarzeń
Równie często niepotrzebny strach nabiera mocy na skutek wielokrotnego wywoływania go przez szereg zdarzeń zasadniczo podobnych do siebie.
Wczesne uwrażliwianie- czyli pierwotne doznania lękowe, które czyni jednostkę bardziej wrażliwa na późniejsze, podobne doznania lękowe nie musi dokonywać się we wczesnym dzieciństwie.
Wiele lęków związanych z życiem w społeczeństwie, takich jak obawa przed krytyka, brakiem akceptacji lub popełnianiem błędów, kształtuje się poprzez długą serię przykrych dla osoby wydarzeń. Częstym powodem jest powtarzająca się krytyka ze strony zbyt wymagających rodziców.
Z reguły trudne relacje z rodzicami leżą u podstaw nieśmiałości, bojaźliwości i braku pewności siebie.
Lęki powstałe w wyniku konfrontacji z trudnym problemem
Wiele napięcia powodują długotrwałe stresy i decyzje, których skutki poważnie wpływają na resztę życia, np. wybór zawodu.( możemy nie podjąć decyzji kiedy motywy kierujące nami są sprzeczne i na tyle silne ze się równoważą.)=>
Najczęstszym przykładem tego typu konfliktu są kobiety trwające w związkach, których nie chcą.
Lęki spowodowane błędną informacją
Lęki rodzące się z błędnego poinformowania mogą być przekazywane innym osobom w sposób werbalny i niewerbalny.
rodzice mówią dzieciom, że ludzie są źli i trzeba na nich uważać(dziecko będzie się bało ludzi, będzie ich unikało)
ojciec pewnej dziewczynki miał w zwyczaju podejmować nieoczekiwane działania, bez jej wiedzy i uprzedniego poinformowania np. uśpij jej psa, nic o tym wcześniej nie mówiąc, ona jako kobieta dorosła nie ufała ludziom i nie mogła osiągnąć orgazmu
Strach i pamięć
W 75% przypadków ludzie pamiętają wydarzenia wywołujące uczucia strachu, w większości z tych przypadków strach został wywołany przez pojedyncze zdarzenie.
Bardzo często pamięć o zdarzeniu zanika podczas, gdy strach pozostaje; najczęściej się tak dziej kiedy te wydarzenia miały miejsce we wczesnym stadium życia; słynny przypadek małego Alberta.=>
Nawykowe reagowanie lękiem związane jest z emocjonalnym układem nerwowym, który jest bardziej pierwotny od układu odpowiedzialnego za tworzenie nawyków myślowych (wspomnień).
To co jest niezbędne do przeprowadzenia prawidłowej terapii- to uzyskanie dokładnej i wyczerpującej wiedzy o wszystkich czynnikach, które obecnie wywołują strach, oraz o tym w jaki sposób strach zakłóca życie jednostki, bez względu na to jakie jest jego pochodzenie.
Jak rozprzestrzenia się strach?
Zakres leków może się zwiększyć poprzez dostarczenie informacji, która może dodać nowe elementy do zbioru przedmiotów, ludzi, sytuacji definiowanych przez nasz umysł jako „niebezpieczne”.
Powtarzające się okoliczności wywoływały niezmiennie te sama reakcję-strach. Innymi słowy, u osób tych ukształtował się nawyk reagowania lękiem, czyli nawyk lękowy.
Rozdział VIII
Analiza zachowania:
Dlaczego konieczna jest pomoc specjalisty
1.Skuteczne leczenie zależy od dokładnego określenia zależności pomiędzy konkretnymi zdarzeniami i reakcjami na nie danej osoby.
-wykrycie tych zależności, które jest celem analizy zachowania- najważniejszy etapem w terapii behawioralnej i wymaga najwyższych umiejętności i dokładności.
2.Informacje wykorzystane w terapii pochodzą głównie z relacji pacjenta (który jednak nie relacjonuje tego w sposób obiektywny).
Jeśli umiejętne zadawanie pytania terapeuty nie pomagają pacjentowi powiązać lęku z żadnym konkretnym zdarzeniem, to jest możliwe, iż ma on przyczynę organiczną. np. nadczyność tarczycy.
Niekiedy jednak osoba może cierpieć z powodu wyuczonego niepokoju(zbędnego lęku), który jest mniej lub bardziej trwały i nie związany z żadną określona sytuacją. Jest to tzw. lęk swobodnie przemieszczający się.
Analizę zachowania przeprowadza się, aby precyzyjne określić naturę problemu.
-podczas pierwszego wywiadu prosi się osobę, aby wskazała te problemu, które skłaniają ją do podjęcia leczenia; terapeuta śledzi je zwracając szczególna uwagę na okoliczności, które nasilają bądź osłabiają znaczenie problemu.
ze szczególną uwagą analizuje się te czynniki, które w chwili obecnej wpływają na odczuwanie strachu.
Następnie przechodzi terapeuta do historii życia osoby, aby uzyskać jej ogólny obraz, a także zdobyć kilka przykładów ilustrujących jej reakcje na różnorodne sytuacje i rodzaje kontaktów z ludźmi.
Wywiad zaczyna się od wczesnego dzieciństwa
-zadaje się pytania na temat stosunku do rodziców, szkoły, pierwszych miłości
-Miłość i emocjonalne ciepło są często bardziej znaczące od życia seksualnego jako takiego.
ostatecznie pacjent wypełnia kilka kwestionariuszy np. Kwestionariusz Willoughby'ego- umożliwia określenie zasięgu i stopnia nasilenia nerwicowych reakcji, szczególnie w sytuacjach społecznych.
Podczas wywiadu terapeuta powinien przyjąć postawę akceptującą, przeciwdziałającą niepokojom pacjenta. np. nie powinien go krytykować.
Kobietę która cierpiała, na lęk przed spojrzeniami osób, leczył systematyczną desyntezacją lęku przed spojrzeniami obcych ludzi.
Wstępna analiza lęku przed zemdleniem
Przypadek kobiety 4o letniej, której życie było zdominowane przez lęk przed zemdleniem.
-kobiecie towarzyszył dwa lęki :
*lęk przed tłumem lub, dokładniej mówiąc, lęk związany z bliskością osób spoza jej rodziny
*lęk przed wieloma symptomami, w szczególności przed zawrotami głowy, które sugerowały groźbę utraty świadomości, co samo w sobie było już dla niej niepokojące(bała się tego ze obcy ludzie mogli by ją widzieć nieprzytomną
-w leczeniu tych leków zastosowano metodę systematycznej desensyntezacji.
Niektóre złożone problemy analizy zachowania
1.W wielu przypadkach prawdziwe źródła lęku lub innych zaburzeń zachowania różnią się całkowicie od tych, które pacjent w pierwszych kontaktach z terapeuta przedstawia; lek który pojawia się w określonym kontekście