Irenka Rzepińska
„Konfiskata mienia”
Wstęp
Kara konfiskaty dóbr, majątku, mienia (chronologicznie) w obecnym kodeksie karnym nie występuje. Istniała w projektach z 1995r. i dotyczyła przestępstw fałszowania pieniędzy, wymuszania okupu, handlu bronią, narkotykami.
Konfiskata mienia to bezwzględne pozbawienie sprawcy przestępstwa całego (będącego jego własnością) majątku (mienia). Przepadek następuje na rzecz Skarbu Państwa, ale Irenka uważa, że to niesprawiedliwe, bo nie zawsze cały majątek sprawcy pochodzi z przestępstwa. W Polsce, konfiskata mienia, została uchylona Ustawą z 23.02.1990r., istnieje natomiast pozbawienie korzyści pochodzących z przestępstwa.
Rozdział 1: Od dawnego prawa polskiego po KK z 1932.
a) Zabór majątku jako sankcja karna w dawnym prawie polskim.
- plemiona słowiańskie - zabór majątku był częścią składową kary (obok wydalenia, zniszczenia domu), obok oddania w niewolę był jadną z najcięższych kar,
- wczesne średniowiecze - konfiskata mienia stniałą jako złupienie (rozgrabienie dobytku i spalenie chaty),
- Śląsk, Wielkopolska, Małopolska, Polska Pn.:
*w XII/XIII w. - istniały kary osobiste (np. cielesne), rzeczowe (np. konfiskata) i mieszane (np. infamia); najgorszą było ubezprawnienie (czyli wygnanie+konfiskata); sama konfiskata istniała jako kara dodatkowa i samoistna, a następowała najczęściej na rzecz władcy (ewentualnie z ochłapami dla poszkodowanego); skutkami konfiskaty była utrata pozycji społecznej i politycznej skazanego oraz jego rodziny,
*XIV/XV w. - wprowadzono pewne ograniczenia w stosowaniu tej kary (m.in. prawa żony do majątku),
*XV/XVI w. - karą konfiskaty majątku karano przestępstwa wojskowe
*XVI/XVII w. - na karę tą skazywano osoby, które popełniły ciężką zbrodnię polityczną (np. zdrada)
b) Reforma prawa karnego i systemu kar w dobie Oświecenia w Polsce.
Europa - połowa XVIII w. idee humanistyczne (likwidacja arbitralności, równość wobec prawa, odpowiedzialność indywidualna, prawo jasne i zrozumiałe)
Beccaria - cel kary = przeszkodzenie winnemu w popełnianiu nowych szkód, powstrzymywanie innych; najpierw zapobiegać - później szybko i sprawnie karać; był przeciwny konfiskacie majątku
Polska:
*1772 r. - pierwsze tłumaczenie Beccari,
*1776 r. - kodyfikacja i unifikacja prawa (A. Zamoyski) zawierająca karę konfiskaty mienia (projekt odrzucony w 1780 r.)
*1791 r. - Sejm Wielki - dwa projekty zmiany prawa: koronny i litewski (w obu nie uwzględniano konfiskaty); niestety rozbiory nie pozwoliły wprowadzić tych reform
c) Czas szczególny - system kar w prawie karnym Powstania kościuszkowskiego.
*24.03.1794 r. - Akt Powstania Narodu
*3.03.1794 r. - Kodeks Powstańczy (zawierający konfiskatę majątku w całości/części, przejęcie majątku ruchomego i nieruchomego)
Konfiskaty orzekane bardzo często (ze względu na brak kasy na Powstanie).
Takim pluskiem było zabezpieczanie rodziny osoby skazanej na konfiskatę mienia.
d) Konfiskata majątku w ustawodawstwie karnym państw zaborczych.
Na ziemiach polskich, rozdzielonych - obowiązywały prawa zaborców.
*Księstwo Warszawskie - posługiwano się dawnym prawem karnym polskim i pruskim Landrechtem z 1794 r. (z pierwszeństwem kar łagodniejszych); karę konfiskaty mienia zniesiono do 1809 r., po 1810 kara ta powróciła
Przełom wieku XVIII/XIX przyniósł ze sobą kodyfikację prawa. I tak powstają:
*Powszechne Prawo Kryminalne dla Państw Pruskich - 1794 (kara konfiskaty majątku dotyczyła zdrady stanu); 11.03.1850 zniesiono karę konfiskaty w Prusach, co zostało potwierdzone później w Kodeksach z 1851 i 1871 r.
*Zbiór Ustaw o Karach dla Galicji Zachodniej - 17.06.1796 - nie zniósł kary konfiskaty majątku; dopiero kodeksy karne z 1803 i 1852 zmieniają tą sytuację i likwidują tą karę
*Ustawa Konstytucyjna Królestwa Polskiego - 27.11.1815 - zniosła karę konfiskaty mienia i dopiero po powstaniu listopadowym Statut Organiczny wydany w 1832 do niej powrócił i utrzymał do 1860 r.; nowy kodeks karny, wydany w 1866, uwzględniał karę konfiskaty majątku za wyszczególnione przestępstwa (oraz dodatkowo za tzw. przestępstwo Powstania styczniowego)
*Królestwo Polskie - kodeks karny rosyjski z 1903 r. nie uwzględniał kary konfiskaty mienia
e) Po odzyskaniu niepodległości.
*1920 - Ustawa o zwalczaniu lichwy wojennej (wprowadza karę konfiskaty majątku np. za pędzenie bimbru, przestępstwa uderzające w Skarb Państwa)
*1932 - w/w Ustawa traci moc
*23.06.1939 - kara przepadku majątku wprowadzona za zbiegostwo do wroga
Rozdział 2: Powrót do kary konfiskaty mienia - jej szczególna funkcja w ustawodawstwie karnym Polski powojennej i praktyce jej stosowania.
a) Polityka legislacyjna i karna stosowania kary konfiskaty mienia.
1) Etap pierwszy: lata 1944 - 1958
Kara konfiskaty mienia stała się narzędziem politycznym w rękach ówczesnej władzy.
Wprowadzały ją:
*Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) - 31.08.1944
*Kodeks Karny Wojska Polskiego - 23.09.1944 - obligatoryjnie do kary śmierci
*Dekret o ochronie Państwa - 30.10.1944
*Dekret o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa - 16.11.1945
*Nowy Dekret - 16.06.1946 - Mały KK - przepadek mienia, jako kara dodatkowa przy karze śmierci/dożywocia; obok przepadku majątku skazanego, mógł być zastosowany przepadek majątku jego rodziny
*4 Dekrety z 1953
Od 1949 r. zaczęto zbierać dane dotyczące osób skazanych. I tak sądy powszechne wydały 1044 wyroki o konfiskatę mienia, sądy wojskowe natomiast - 1538, a sama kara - najczęściej orzekana była za działalność w nielegalnej organizacji.
2) Etap drugi: lata 1959 - 1969
*zaostrzenia stosowania kary konfiskaty mienia
*Ustawa z 21.01.1958 o wzmożeniu ochrony mienia społecznego postuluje o obligatoryjne stosowanie kary przepadku majątku w razie przestępstw `z chęci zysku' (>50 000 zł.)
*18.06.1959 - Ustawa o odpowiedzialności karnej za przestępstwa przeciw własności społecznej (no i oczywiście wszystkie dekrety z Etapu 1)
*karę konfiskaty wymierzano coraz więcej razy jako karę dodatkową przy skazaniach za przestępstwa przeciwko mieniu
3) Etap trzeci: lata 1970 - 1984
*19.04.1969 - nowy KK - kara przepadku majątku, jako kara konfiskaty mienia w katalogu kar dodatkowych (za przestępstwa m.in. przeciw interesom PRL, zdradzie, spisku, szpiegostwu); istniało zagarnięcie mienia w całości lub części
*9.10.1982 - O zmianie Ustawy o zwalczaniu spekulacji - kara konfiskaty mienia wymierzana w całości lub części za spekulację, sprzedaż towarów własnych jako stałe źródło dochodu
*do 1980r. konfiskata stosowana często, `po' już rzadziej (najczęściej za zagarnięcie mienia społecznego znacznej wartości, paserstwo)
4) Etap czwarty: lata 1985 - 1990
*kara konfiskaty stosowana bardzo intensywnie,
*Ustawa z dn. 10.05.1985 - doprecyzowuje i dodaje nowe przestępstwa, za które można było stosować karę konfiskaty mienia w całości lub części (m.in. zagarnięcie mienia przewoźnika, kradzież z włamaniem, łapownictwo, wyrób spirytusu),
*KC PZPR i tak uważało, że jest zbyt liberalnie, dlatego zaostrzyło kary (m.in. dorzuciło konfiskatę mienia za rozbój)
*etap kończy zniesienie kary konfiskaty mienia Ustawą z 23.02.1990 o zmianie KK i niektórych innych ustaw
b) Kara konfiskaty mienia w badaniach - doświadczenia lat 80.
I tu pozwoliłem sobie delikatnie ominąć ten rozdział w moim streszczeniu. Irenka skupia się głównie na:
1) Stosowanie kary konfiskaty mienia na podstawie KK
Badanie z 1984r - na karę konfiskaty mienia skazywani byli:
Mężczyźni w wieku 22 - 40 lat, nieposiadający sensownego majątku (do zabrania), a jedynie skromne rzeczy osobiste. Kobiet w tym okresie skazano 7 w wieku 22 - 50 lat, o średnim stanie majątkowym. Większość osób skazana w tym roku na karę konfiskaty była wyrokowana za przestępstwa ciągłe. Osobom tym nakładano wysokie kary i jako bonus dolegliwości materialne
2) Spotęgowanie represji - konfiskata mienia w tzw. Ustawie epizodycznej (lata 1985 - 1990)
Rok 1980 niesie ze sobą skazania ludzi w wieku powyżej 30 lat, bez większego (albo nawet mniejszego) majątku, głównie za kradzieże. Konfiskata była orzekana jako (kolejny) bonus do kary pozbawienia wolności i grzywny.
Rozdział 3: Kara konfiskaty mienia w systemach obcych.
a) Kara konfiskaty mienia (majątku) w systemie prawa socjalistycznego.
*w Rosji kara ta w zasadzie nigdy nie została uchylona, zawsze stanowiła istotną rolę w systemie karania,
*w części krajów postkomunistycznych obowiązuje nadal (Czechy, Ukraina, Rosja, Bułgaria)
1) Kara konfiskaty mienia w systemie karnym Rosji Radzieckiej
*Rosja przedrewolucyjna -była (wg Irenki) dziwnym okresem. Kodeks Karny z 1903 nie został wprowadzony w całości w życie, a kara konfiskaty majątku była orzekana za przestępstwa stanu,
*po rewolucji październikowej - prawo ustne stało nad pisemnym (zabraniano używać prawa carskiego, chociaż nie było jeszcze innego); kara stała się środkiem przymusu i pełniła rolę podrzędną rewolucji,
*1919 - Przewodnie zasady prawa karnego (kara staje się środkiem ochrony społecznej),
*kara konfiskaty mienia (majątku) - pozbawienie majątku klasowych przeciwników sowieckiej władzy, określana jako zasadnicza lub dodatkowa, najczęściej orzekana za spekulacje
*31.10.1924 - Kodeks Karny ZSRR - przewidywał karę konfiskaty (zupełną lub częściową) za przestępstwa przeciw państwu, paserstwo, rozbój, oszustwo i lichwę,
*1926 - kara konfiskaty ściśle doprecyzowana w art. 39 KK ZSRR
*1958 - ograniczenie stosowania kary konfiskaty (jedynie za przestępstwa przeciw państwu, ciężkie przestępstwa dla korzyści majątkowej)
*1972 - ponownie rozszerzono stosowanie kary konfiskaty
*1982 - KK ZSRR wprowadza katalog kar, w którym kara konfiskaty majątku jest orzekana za przestępstwa przeciw państwu, fałszerstwo, a także naruszenie zasad wyborów
2) Kara konfiskaty mienia w prawie karnym krajów realnego socjalizmu
*Bułgaria, Rumunia, NRD, PRL, Węgry, Czechosłowacja - przepadek mienia, w części lub całości, za przestępstwa przeciw państwu; orzekana jako kara dodatkowa,
*istnieje w katalogu kar dodatkowych na Kubie z 1987,
Kara konfiskaty mienia = zemsta, symbol potępienia w krajach socjalistycznych
b) Demokracje zachodnie - zanik kary konfiskaty majątku.
*Anglia - zniesiono w 1870r.
*państwa pruskie - zniesiono w 1850 (ale nastąpił powrót do tej kary w okresie państwa hitlerowskiego od 1933)
*Austria - zniesiona najwcześniej, bo w 1803
*Francja - totalnie zniesiona dopiero w 1992
*w konstytucjach Turcji, Belgii, Norwegii i Grecji zaznaczone są wyraźne artykuły o zakazie stosowania tej kary (plus poza Europa - w USA)
Rozdział 4: Konfiskata mienia jako kara kryminalna.
Treścią kary majątkowej jest nakaz przekazania Skarbowi Państwa całego bądź w określonej części majątku skazanego, niezależnie czy pochodzi on z działalności przestępczej czy nie.
Pozbawienie majątku jest kara odwetową, w której cel kompensacyjny kary jest realizowany na rzecz Skarbu Państwa, a nie pokrzywdzonego.
Rozdział 5: Zagadnienia karnego pozbawienia korzyści pochodzących z przestępstwa.
*Konwencja Rady Europy dotycząca prania, poszukiwania, zajęcia i konfiskaty dochodów pochodzących z przestępstwa (8.11.1990) - konfiskata ekonomicznych korzyści pochodzących z przestępstwa prania brudnych pieniędzy
*Konwencja Narodów Zjednoczonych o zwalczaniu nielegalnego obrotu środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi (Wiedeń, 20.12.1988; Polska podpisała 20.04.1994)
*Anglia i Walia - 1986 - Drug Trafficking Offences Act + 1988 Criminal Justice Act
*Niemcy - 1992 tzw. Nowa kara pieniężna (zapłacenie określonej kwoty pieniężnej z kasy uzyskanej w drodze przestępstwa)
*Austria - 1987 pozbawienie uzyskanego w wyniku przestępstwa majątku
*USA - 1970, 1984 kara przepadku korzyści pochodzących z przestępstwa