Przekraczanie granic odwołania przez sąd odwoławczy
Granice oskarżania wyznaczają obszar orzeczenie, którego dotyczy środek odwoławczy. Są to, zatem elementy orzeczenia zaskarżone w środku odwoławczym, tworzące zakres zaskarżenia.
Zakres zaskarżania może być:
a)pełny, gdy środek odwoławczy dotyczy całego orzeczenia (art.447§1) stwierdza w związku z tym oczywistość: apelację, co do winy uważa się za zwróconą przeciwko całości wyroku, a także apelację, co do kary uważa się za zwróconą przeciwko całości rozstrzygnięcia o karze i środkach karnych (art. 447§2)
b)niepełny, który może wyrażać się w ograniczeniach podmiotowych, przedmiotowych lub podmiotowo- przedmiotowych: niepełny zakres zaskarżenia znaczy, że w części nie zaskarżonej orzeczenie staje się prawomocne i podlega z tą chwilą wykonaniu
Granice przedmiotowe zaskarżenia określa skarżący wskazując, jakie rozstrzygnięcia zawarte w orzeczeniu lub ustalenia zawarte w uzasadnieniu poddaje kontroli organu odwoławczego, gdyż naruszają one jego prawa lub szkodzą jego interesom.
Granice podmiotowe występują jedynie w procesach wieloosobowych, przy czym wieloosobowy należy rozumieć też postępowanie, w którym występuje wprawdzie jeden oskarżony, ale obok niego także osoba odpowiedzialna posiłkowo lub zobowiązana do zwrotu korzyści skarbowi Państwa w procesie powszechnym. Chodzi, zatem o takie postępowanie gdzie orzeczenia zawiera rozstrzygnięcia dotyczące więcej niż jednej osoby. Granice podmiotowe zaskarżenia wyznaczone są, zatem przez osobę, której środek ten dotyczy.
Konwalidacja i konwersja w procesie karnym
Konwalidacja to usunięcie z mocą wsteczną wady, która dotknięta jest czynność, zespół czynności lub całe dotychczasowe postępowanie. Wywołuje taki stan, jakby wady w ogóle nie było. Może być ona dokonana:
1)z mocy prawa - zmiana ustawy, zmiana sytuacji procesowej skutkiem upływu czasu lub działania innych czynników np. uchylania ubezwłasnowolnienia, w stosunku do oskarżyciela prywatnego, który wniósł akt oskarżenia również z obrazą art. 51§2
2)z inicjatywy organów procesowych i stron. Może przybierać formę powtórzenia wadliwie wykonanej czynności procesowej lub korektury uzupełniającej wadliwą czynność procesową.
Konwalidacja jest wyłączona w dwóch przypadkach
a)gdy popełniono uchybienie powodujące nieważność z mocy samego prawa, która działa ex func.
b)gdy powstał stan nieodwracalny-nie można nic zrobić, jeśli został przesłuchany duchowny w charakterze świadka, co do faktów, o których dowiedział się ze spowiedzi.
Konwersja- jest to dokonanie przemiany czynności wadliwej w inną czynność zastępczą i osiągnięcie określonego skutku za pomocą tej czynności, (np. art. 445§2 i 524 zd.III)
Dopuszczalność odwołania decyzji procesowej przez organ
Odwoływalność ma dwojaki aspekt. Wewnętrzny i zewnętrzny.
1)Wewnętrzna (in foro interno) Możliwość nawet całkowitej zmiany decyzji procesowej, przed udostępnieniem jej osobom postronnym. Muszą być jednak spełnione dwa warunki ( zgodzi się na to wymagana większość składu orzekającego, jeśli taki skład wydaje decyzję; jej treść nie zna jeszcze nikt poza osobami biorącymi w jej wydawaniu i ewentualnie osobą, która ją przepisywała na maszynie.
Można odwołać decyzję pisemną rzadko zaś ustną, która to z reguły zapada w obecności stron lub innych osób
2)zewnętrzna (in foro externo ) to jest możliwość nawet całkowitej zmiany decyzji procesowej znanej już stronom. Zasadą jest, że odwoływalność orzeczeń nawet nie prawomocnych, nie jest dopuszczalna, chyba, że wyraźny przepis na to zezwala. Wyjątki np. art. 170§4, art. 253§1
Postępowania szczególne, odrębne, ponowne
Postępowaniem szczególnym jest, zatem w postępowaniu karnym taka jego odmiana, która zakłada rozstrzyganie kwestii odpowiedzialności karnej sposób istotny, różniący się w swym przebiegu od modelowego zasadniczego rodzaju procesu. Postępowania szczególne tworzone mogą być na dwóch poziomach- pierwszy stanowią tryby szczególne pierwszego stopnia, czyli takie postępowania, w których normuje się odmiennie pewne kwestie procesowe, odsyłając w pozostałym zakresie do przepisów trybu zasadniczego. - na niższym poziomie, tworzone są tryby szczególne drugiego stopnia, które zawierają odstępstwa od postępowań szczególnych stopnia pierwszego, poza tymi odrębnościami, stosuje się tu normy trybu szczególnego pierwszego stopnia, a w kwestiach nieuregulowanych przepisy trybu zasadniczego. Postępowanie szczególne dzielić można według różnych kryteriów. Mając, więc na uwadze stosunek do formalizmu postępowania zwyczajnego wyodrębnia się w doktrynie wśród postępowań szczególnych postępowania:
-ekwiwalentne
-zredukowane
-wzbogacone
Ekwiwalentne (równoważne) to takie, w których formalizm nie odbiega w zdecydowany sposób od postępowania zwyczajnego, ale formalizm trybu zastępuje tu instytucje szczególne.
Zredukowane - to tryb, w którym ograniczony jest formalizm procesu, z reguły też w odniesieniu do procesowych uprawnień stron. Wzbogacone- to takie, w którym formalizm postępowania zwyczajnego ulega poszerzeniu. Innym kryterium klasyfikowania trybów szczególnych może być czynnik powodujący wyodrębnienie danego postępowania szczególnego. Można, więc wyróżnić postępowanie wyodrębniane z uwagi na czynniki przedmiotowe i podmiotowe. Możliwe jest też uwzględnienie jako kryterium kwestii i obowiązku sięgania po dany tryb szczególny. Tryby szczególne mogą, zatem być
-obligatoryjne
-fakultatywne
Do kodeksowych postępowań szczególnych kpk zalicza:
1.Postępowanie uproszczone
2. Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego
3.Postępowanie nakazowe
4.Postępowanie w sprawach o wykroczenia
5.Postępowanie w sprawach o wykroczenia żołnierzy
Postępowaniami szczególnymi pozakodeksowymi są obecnie:
-postępowanie karne skarbowe
-postępowanie wobec nieobecnych
Postępowanie odrębne - nie dotyczy zagadnień, które rozstrzygają się w toku przebiegu procesu, ale kwestii następnych do orzeczenia o przedmiocie procesu.
Postępowanie odrębne toczące się po uprawomocnieniu się orzeczenia rozstrzygającego, co do przedmiotu procesu to:
1)podjęcie postępowania warunkowo umorzonego przez sąd (art. 66-69kk)
2)postępowanie o odszkodowanie za niesłuszne skazania, aresztowanie, zatrzymanie (art552-559 kpk)
3)postępowanie o ułaskawienie (art. 560-568 kpk)
4)postępowanie, co do wyrokowania łącznego (art. 569-577kpk)
5)postępowanie, co do kosztów procesu
Do postępowań odrębnych należy tez zaliczyć postępowanie karne w stosunkach międzynarodowych.
Sądowa kontrola oskarżenia
Kpk posługuje się określeniem „ wstępna kontrola oskarżenia”. Kontrola ma charakter : formalny i merytoryczny.
Kontrola formalna należy do Prezesa Sądu (lub przewodniczącego wydziału, bądź upoważnionego sędziego). Bada on czy akt oskarżenia odpowiada warunkom formalnym wymienionym w art. 119, 332, 333 i czy zostały spełnione warunki wymienione w artykule 334. Akt oskarżenia będzie spełniał wymogi formalne, jeśli będzie zawierać:
1)oznaczenie oskarżyciela i jego adres
2)oznaczenie sądu, do którego jest skierowany i sprawy, jakiej dotyczy.
3.Dane osobowe oskarżonego
4)tzw. Konkluzje, czyli dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca i sposobu okoliczności jego popełnienia i skutków a zwłaszcza wysokości powstałej szkody
5)wskazanie, że czyn został popełniony recydywą
6)kwalifikacja czynu.
7)wskazanie sądu właściwego rozpoznania sprawy i trybu postępowania
8)uzasadnieniem, w którym należy przytoczyć fakty i dowody, na których oskarżyciel się opiera a w miarę potrzeby wyjaśnić podstawę prawną oskarżenia i omówić okoliczności, na które powołuje się oskarżony w obronie
9)listę osób z adresami, których wezwania żąda oskarżyciel.
10)wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel.
11) datę i podpis sporządzającego akt oskarżenia.
12)inne artykuły dotyczące aktu oskarżenia to : art. 334§1, 333§3, 337§1 i 2 i 3.
Kontrola merytoryczna - pozytywny czynnik formalnej kontroli aktu oskarżenia, powinien przejść do następnego etapu w ramach, którego następuje wstępne badanie sprawy. Kontrola ma na celu zapobieżenie oskarżeniu oczywiście bezzasadnemu, ochronę oskarżonego przed procesem sądowym w sytuacji, gdy z góry można spodziewać się unieważnienia lub umorzenia procesu, nie dopuszczeniu do zaangażowania innych uczestników procesu w czynności od początku bezcelowe. Znaczenie ma czynnik negatywny kontroli, zamyka on oskarżeniu drogę rozprawy sądowej, gdyż nie zostało ono w tak wysokim stopniu uprawdopodobnione, aby mogło być podstawą do jej przeprowadzenia. Według art. 339§2 Prezes Sądu kieruje sprawę na posiedzenie, jeśli akt oskarżenia wniósł oskarżyciel posiłkowy w celu zbadania, czy nie zachodzi potrzeba wydania orzeczenia o umorzenie postanowienia z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia, a także potrzeba wydania postanowienia o ograniczeniu liczby oskarżycieli posiłkowych. Ponadto Prezes sądu ma obowiązek skierować sprawę na posiedzenie także wtedy, gdy zachodzi potrzeba innego rozstrzygnięcia przekraczającego jego uprawnienia a zwłaszcza:
!)Umorzenie postępowania z powodu negatywnej porażki procesowej
2)umorzenie postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia.
3)wydanie postanowienia o niewłaściwości sądu lub o zmianie wskazanego w akcie oskarżenia trybu postępowania.
4)zwrot sprawy prokuratorowi w celu usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego.
5)Wydanie postanowienia o zawieszeniu postępowania.
6)wydanie postanowienia w przedmiocie tymczasowe aresztowania lub innego środka przymusu.
7)wydanie nakazu karnego
Prezes Sądu kieruje sprawę na posiedzenie, ponadto, gdy zachodzi potrzeba rozważenia możliwości przekazania jej do postępowania mediacyjnego.
Pozostawienie powództwa cywilnego bez rozpoznania
Postępowanie adhezyjne czyli postępowanie toczące się w ramach procesu karnego na podstawie powództwa cywilnego wniesionego przez pokrzywdzonego lub inną uprawnioną osobę. Postępowanie adhezyjne podlega trzem ograniczeniom. Jednym z nich jest możliwość pozostawienia przez sąd powództwa cywilnego bez rozpoznania jeżeli po rozpoczęciu przewodu sądowego ujawni się jedna z następujących okoliczności : powództwo cywilne jest z mocy przepisów szczególnych niedopuszczalne, roszczenie nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia, powództwo zostało wniesione przez osobę nieuprawnioną, to samo roszczenie jest przedmiotem innego postępowania lub o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono, po stronie pozwanego zachodzi współuczestnictwo konieczne z instytucją państwowo-samorządową lub społeczną albo z osobą która nie wystąpi w charakterze oskarżonego.
Czynności sądu po rozpoczęciu rozprawy i decyzje w związku z niestawiennictwem się stron
Każdą rozprawę główną rozpoczyna wywołanie sprawy, wskazanie sygnatury akt, podanie nazwiska i imienia oskarżonego, kwalifikacji prawnej czynu. Dokonuje tej czynności przed salą rozpraw woźny sądowy lub protokolantna zarządzenie przewodniczącego. Następnie wszyscy uczestnicy wchodzą na salę rozpraw, na która udaje się skład orzekający. Wszyscy obecni wstają z miejsc i siadają, kiedy za stołem sędziowskim zasiadają sędziowie. Od tego momentu zaczyna działać zasada ciągłości procesu, może on być przerwany tylko przez zarządzenie przerwy lub poprzez odroczenie. Następnie przewodniczący sprawdza czy wszyscy wezwani stawili się, czy nie ma przeszkód w rozpoczęciu procesu. Sprawdzenie obecności osób wezwanych i zawiadomionych ma istotne znaczenie dla dalszego toku sprawy. Należy sprawdzić czy uczestnicy postępowania prawidłowo pokwitowali wezwania bądź zawiadomienia, czy należycie usprawiedliwili nieobecność. Jeżeli sąd nie będzie dysponował takimi dokumentami, ale zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że niestawiennictwo wynikło z powodu przeszkód życiowych lub innych wyjątkowych przyczyn rozprawę należy odroczyć. W razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego, którego obecność jest obowiązkowa przewodniczący zarządza jego natychmiastowe doprowadzenie lub przerywa w tym celu rozprawę albo też ją odracza. Niestawiennictwo obrońcy rodzi konieczność odroczenia rozprawy, gdyż obrona jest obowiązkowa.
Proces karny pod nieobecność oskarżonego toczy się tylko w szczególnych wypadkach
a)jeżeli oskarżony wprawił się z własnej winy w stan niezdolności do udziału w rozprawie
b)gdy oskarżony odmawia uczestnictwa w rozprawie albo uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę
c)w postępowaniu uproszczonym
d)w przedmiocie wydania wyroku łącznego
Rozprawa nie może toczyć się pod nieobecność oskarżyciela, jego udział w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego jest obowiązkowy chyba, że ustawa stanowi inaczej. Niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego lub jego pełnomocnika bez usprawiedliwionych powodów uważa się za odstąpienie od aktu oskarżenia i skutkuje to umorzeniem postępowania. W razie niestawiennictwa powoda cywilnego od chwili rozpoczęcia przewodu sądowego, sąd pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania chyba, że powód pomimo nieobecności złoży o nie wniosek. Niestawiennictwo świadka stwarza podstawę do nałożenia kary pieniężnej i przymusowego doprowadzenia. To ostatnie nie będzie konieczne, gdy strony wyrażą zgodę na odczytanie zeznań świadka. Gdy zachodzi konieczność opinii biegłych, jego nieobecność rodzi konieczność odroczenia sprawy. Nie zachodzi to, jeśli wcześniej dołączono ją do akt. Po sprawdzeniu obecności przewodniczący zarządza opuszczenie sali przez świadków, przy czym pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w rozprawie i pozostać na sali, choćby miał składać zeznania jako świadek (sąd przesłuchuje go wtedy w pierwszej kolejności). Sąd może też- uznając to za celowe- zobowiązać pokrzywdzonego do obecności na rozprawie z uwagi na potrzebę konfrontacji. Podobne zasady jak do pokrzywdzonego - obowiązują w odniesieniu do biegłych chyba, że przewodniczący zarządzi inaczej. Realizacja tych wszystkich postulatów umożliwia przejście do następnego etapu postępowania - rozpoczęcie przewodu sądowego.
Procesowe znaczenie choroby psychicznej
Art. 31§1kk . Niepoczytalność i poczytalność ograniczona.
Nie popełnia przestępstwa kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zaklócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznac jego znaczenia, lub pokierować swoim postępowaniem. §2 jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. §3 Przepisów §2 i 3 nie stosuje się gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia, powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności które przewidywał lub mógł przewidzieć