1.BUDOWA I RODZAJE STAWÓW: Stawy łączą poszczególne elementy kostne ze sobą i umożliwiają przemieszczanie się ich względem siebie w określonej płaszczyźnie oraz zakresie ruchu. Połączenia ścisłe (nieruchowe): KOŚCIOZROSTY-zrośnięćie się kośći biodrowej, łonowej i kulszowej w kość miedniczą, CHRZĄSTOZROSTY- w łukach żebrowych zrośnięciu ulegają chrząstki żeber WIĘZOZROSTY- szwy kości czaszki

Połączenia wolne (ruchowe)- budowa stawu -JAMA STAWOWA -CHRZĄSTKA STAWOWA -WIĄZADŁO-TOREBKA STAWOWA warstwa włóknista-TOREBKA STAWOWA warstwa mazista-POWIERZCHNIA STAWU KOŚCI

Chrząstka stawowa- cienka warstwa lastycznej i odpornej tkanki pokrywającej końce kości

Błona maziowa- warstwa gładkiej i błyszczącej tkanki, która wyściela jamę stawową

RODZAJE STAWÓW:

1.ze względu na ilość kości biorących udział w budowie stawu:

-stawy proste- udział biorą dwie kości

-stawy złożone więcej niż dwie kości

2.ze względu na kształt powierzchni:

-staw kulisty wolny i panewkowy (ramienny i biodrowy)

-staw eliptyczny (promieniowo-nadgarstkowy)

-staw zawiasowy (międzypaliczkowy)

-obrotowy (promieniowo-łokciowy)

-śrubowy (szczytowo obrotowy)

-siodełkowy (nadgarstkowo-śródręczny)

-płąski ( krzyżowo-biodrowy)

2.TKANKI

TKANKA CHRZĘSTNA:

*składa się z podłoża i komórek chrzęstnych *podłoże stanowi żel zawierający białka połączone z węglowodanami *między komórkami chrzęstnymi jest substancja międzykomórkowa składająca się z włókien kolagenowych tworzących gęstą sieć

Rodzaje 1.Chrząstka szklista - w okresie płodowym stanowi związki większej części szkieletu, a u dorosłych występuje w chrząstce nosa, tchawicy, oskrzeli, żeber oraz pokrywa pow. kości. 2.Chrząstka włóknista- wyst w krążkach międzykręgowych. 3.Chrząstka sprężysta wyst w drobnych chrząstkach krtani, małżowin usznych w trąbce słuchowej

Tkanka KOSTNA *tworzy szkielet - pełni funkcję:* podpora dla organizmu-tworzy szkielet *osłania narządy wewnętrzne* bierze udział w gospodarce mineralnej organizmu* bierze udział w wytwarzaniu krwinek czerwonych, białych oraz płytek krwi* nadaje kształt kości

Tkanka PŁYNNA: osocze - składnik płynny, stanowi około 55-60% zawartości krwi.

-elementy morfotyczne - stanowią około 45% objętości (zobacz też: hematokryt).

-krwinki czerwone (erytrocyty) - norma: 4,5-5,5 mln/mm³. Jako jedyne kom org czł nie posiadają jądra komórkowego.

-krwinki białe (leukocyty) - norma: 4-9 tys/mm³.

-płytki krwi (trombocyty) - norma: 150-350 tys/mm³. Są to fragmenty ich komórkowych prekursorów czyli megakriocytów.

Funkcje krwi:

-rozprowadza po organizmie tlen, a odprowadza do płuc CO₂ -rozprowadza po organizmie subst odżywcze oraz witaminy i hormony

-odprowadza do narządów wydalniczych (nerki, gruczoły potowe) i wątroby subst zbędne bądź szkodliwe -transportuje kom krwi z miejsc hemocytogenezy (szpiku kostnego, gruczołów limfatycznych) do centralnego ukł krwionośnego

-zapewnia możliwość regulacji termicznej

-zapewnia możliwość regulacji ciśnienia wew org -bierze udział w procesach krzepnięcia

-stanowi ważny czynnik w utrzymaniu homeostazy:

-bierze udział w obronie org

Tk. MIĘŚNIOWA:

-wykonywanie wszystkich ruchów,

-lokomocja, -realizacja podst funkcji życiowych (oddychanie, trawienie, wydalanie),

-utrzymanie postawy ciała,

-wytwarzanie ciepła, -kształtowanie sylwetki,

-ochrona dla tkanek znajdujących się pod nią,

-ochrona dla naczyń i nerwów

3)PODZIAŁY KOM, CYKL ŻYCIA KOMÓRKI: Komórka jest najmniejszym, potencjalnie samowytwarzającym się ukł biologicznym, zdolnym do podziału i obejmujących zespól powiązanych ze sobą reakcji biochemicznych katalizowanych przez specjalne katalizatory (enzymy) będące produktem tego układu.Cykl komórkowy to ciąg uporządkowanych zdarzeń zachodzących w określonej kolejności podczas życia kom. Na cykl kom składają się podział komórki i interfaza - okres między podziałami. Podział komórki - proces zachodzący u wszystkich żywych organizmów, w którym kom macierzysta dzieli się na 2 lub więcej kom potomnych. Najpierw następuje podział jądra komórkowego poprzez mitozę, mejozę lub amitozę. Po podziale jądra dzieli się cytoplazma - cytokineza. Podział komórkowy jest jedną z faz cyklu komórkowego. Podziału komórki: a)najpierw następuje podział jądra komórkowego- z podziałem i rozdziałem chromosomów przekazujących zakodowaną w DNA informację genetyczną (mitoza i mejoza) b)później zachodzi podział cytoplazmy (cytokineza) c)liczba podziałów komórek tkankowych jest ograniczona d)komórki wysoko zróżnicowane, np. komórki nerwowe nie dzielą się Cykl komórkowy można podzielić na: interfazę-okres pomięzy podziałem komórki;-okres podziału mitotycznego 4)Mitoza - proces podziału, któremu towarzyszy precyzyjne rozdzielenie chromosomów do dwóch kom potomnych. W jego wyniku powstają komórki, które dysponują materiałem genetycznie identycznym z komórką rodzicielską. Jest to najważniejsza z różnic między mitozą a mejozą. Podziały mitotyczne zachodzą w diploidalnych komórkach somatycznych i w ich rezultacie powstają inne diploidalne komórki somatyczne oraz w haploidalnych komórkach w wyniku czego powstają inne komórki haploidalne. Podziały mitotyczne są procesem nieustannie zachodzącym w organizmie, prowadzącym do jego wzrostu i regeneracji. Główne etapy, czyli fazy mitozy w komórkach: -Profaza a. następuje kondensacja chromatyny b. chromosomy zaczynają być widoczne c. ujawnia się struktura chromosomu d. chromatydy ulegają pogrubieniu, widać miejsce ich złączenia (centromer) e. formuje się wrzeciono podziałowe f. zanik jąderka -Metafaza a. rozpad błony jądrowej ( w tym momencie rozpoczyna się Metafaza) b. następuje przyczepienie wrzeciona podziałowego do centromerów c. chromosomy ustawiają się w płaszczyźnie równikowej komórki, tworząc płytkę metafazową.- Anafaza a. następuje rozdzielenie chromatyd siostrzanych, powstają chromosomy potomne (jest to właściwym początkiem Anafazy) b. chromosomy potomne wędrują do przeciwległych biegunów komórki c. podział organelli na równe zespoły-Telofaza a. wokół skupisk chromosomów powstaje błona jądrowa b. wyodrębniają się jądra potomne identyczne z jądrem rodzicielskim c. chromosomy ulegają despiralizacji do chromatyny d. dochodzi do cytokinezy ( czasami proces ten dokonuje się już w anafazie)

5)CZYNNIKI EGZOGENNE:

-Środowisko zew wpływa na rozwój człowieka. Czynniki endogenne i egzogenne wzajemnie przeplatają się i uzupełniają w kształtowaniu rozwoju ontogenetycznego organizmu

-Mechanizm: ze środowiska zew docierają do org różnego rodzaju bodźce, które wywołują określone reakcje (bodziec-reakcja) Rezultatem tego zjawiska jest reakcja przystosowawcza przebiegająca w postaci następujących procesów:

-Procesy ADIUSTACYJNE ( bodziec pochodzący ze środ trwający dłużej, powtarzający się, rodzaj reakcji org-morfologiczne,funkcjonalne zmiany odwracalne,

- Procesy PRZYSTOSOWAWCZE (długotrwały,silny bodziec,morfologiczne zmiany nieodwracalne,1 zmiany w budowie układu kostnego2 przyrost liczby komórek3 zmiana ich charakteru)

- Procesy ADAPTACYJNE: bodźce rzadko występujące, bodźce stanowiące o przeżyciu, niemożność przeżycia,zgon, 1 selekcja2 przeżycie osobnika tylko przystosowanego3 skutki pokoleniowe)

6)APARAT RUCHU:

Składa się z: UKŁADU KOSTNEGO zbudowany jest z tkanki chrzęstnej, kostnej i łącznej

UKŁADU STAWOWEGO, UKŁADU MIĘŚNIOWEGO

7)KOMÓRKA, BUDOWA: -Komórka jest najmniejszym, potencjalnie samo wytwarzającym się układem biologicznym, zdolnym do podziału i obejmujących zespól powiązanych ze sobą reakcji biochemicznych katalizowanych przez specjalne katalizatory (enzymy) będące produktem tego układu.Bł kom: błona ogranicza powierzchnię komórek, stanowi zew leżący narząd komórkowy, przez który kom kontaktuje się ze środ, zbud z fosfolipidów i białek Funkcje błony komórkowej: -oddziela cytoplazmę od płynu zewnątrzkomórkowego-bierze udział w transporcie subst;-odpowiada za utrzymanie kształtu kom;-utrzymuje odp stężenie pomiędzy środowiskiem zew,a cytoplazmą;-zapewnia komórce optymalną wartość pH. Jądro komórkowe: podst składnik kom roślinnych, zwierzęcych, odgrywającym decydującą rolę w procesach przemiany materii i dziedziczeniu. Skład: kariolimfa, siateczka, chromatyna, jąderko. Posiada kulisty kształt, oddzielone od cytoplazmy błoną komórkową, wnętrze jądra wypełnia sok jądrowy. Rola jądra komórkowego:-steruje funkcjami komórki poprzez regulację biosyntezy białek;-przechowuje informację genetyczną;-warunkuje i reguluje przemianęmaterii;-umożłiwia syntezę RNA;-bierze udział w replikacji i przekazywaniu materiału genetycznego komórkom potomnym. Mitochondria: organellum kom, wytwarzające energię na potrzeby komórki, dlatego jest określone jako kom centrum energetyczne. Przeciętna komórka zawiera od kilkudziesięciu do kilkuset mitochondriów. Mitochondria mogą się dzielić.Każde mitochondrium jest zbud z 2 błon białkowo-lipidowych- zew i wew. Błona wew tworzy charakterystyczne uwypuklenia, czyli grzebienie mitochondrialne. Błona wew jest wypełniona przez macież(matrix) mitochondrialną. Aparat Golgiego: jest utworzony z cystern ułożonych w stos i otoczoczonych licznymi pęcherzykami, Cysterny aparatu spłaszczonymi woreczkami zbudowanymi z pojedynczej błony białkowo-lipidowej

Funkcja wydzielnicza dla białek: 1) białka produkowane na rybosomach szorstkiej siateczki śródplazmatycznej są transportowane do cystern aparatu G. 2) w aparacie G. znajdują się enzymy, które zmieniają strukturę cząsteczek białka, przyłączając do nich reszty cukrowe 3)białka transportowane są do pęcherzyków transportowych 4)białka, które są wydzielone poza obszar komórki są przenoszone w pęcherzykach w stronę błony kom ATP- jeden z najważniejszych nukleotydów w komórce, pełniący funkcję uniwersalnego przenośnika energii .FUNCKJE: -Jest uniwersalnym akumulatorem i przenośnikiem energii. Jeden z wielu w organizmie związków, z którego czerpie on energię do życia i jego przejawów. Wszystkie procesy energetyczne służą, w końcowym rozrachunku, do tworzenia ATP lub jego redukcji. Związek ten nie jest magazynowany, tylko tworzony na bieżąco. -ATP bierze udział w regulacji ciśnienia krwi .Cytoplazma: to półpłynna masa wypełniająca komórkę, zawieszone są w niej wszystkie organella komórkowe. W jej skł wchodzą: woda,liczne enzymy i białka, jony, proste cząsteczki-np. aminokwasy,cukry proste, które są wykorzystywane przez komórkę do wytwarzania energii 8)TRYB ŻYCIA:Wiąże się z aktywnością i wypoczynkiem, wiąże się ze zdecydowanym wpływem na rozwój człowieka. 1)Aktywność (zużywanie energii) *pracę fizyczną*uprawiany sport *pracą umysłową *stresem 2) Wypoczynek(regeneracja sił) * sposób spędzania wolnego czasu * jakością i częstością wypoczynku * sen Tryb życia kształtowany jest: genetyczne predyspozycje wynikające z temperamentu, wrażliwości i potrzeb;-czynniki etniczno-kulturowe: zwyczaje,normy, zasady społeczne;-czynniki ekonomiczne: jaki jednostka posiada status materialny. FAZY ROZWOJU PRENATALNEGO: 1)Poczęcie zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik.człowiek z chwilą połączenia plemnika z komórką jajową rozpoczyna się rozwój osobniczy. Rozwój osobniczy może być zapoczątkowany również przez sztuczne pobudzenie dowolnego jądra komórkowego posiadającego pełny aparat genetyczny potrzebny do rozwoju osobniczego przedstawiciela danego gatunku - np. w procesie klonowania. Rozwój osobniczy wymaga odpowiedniego środowiska życiowego oraz substancji odżywczych, które zapewnia w przypadku ssaków organizm matki, aż do momentu porodu. Jest to okres życia wewnątrzmacicznego (prenatalny) w skład którego wchodzą podokresy: jaja płodowego, zarodkowy i płodowy Zygota:komórka powstała w wyniku zapłodnienia, czyli połączenia haploidalnej gamety męskiej z haploidalną gametą żeńską w procesie rozmnażania płciowego. Nowo powstała diploidalna komórka ulega dalszym podziałom dając początek organizmowi potomnemu. U protistów jednokomórkowych dwie łączące się komórki nazywają się gametami, a powstająca komórka diploidalna-komórką zygotyczną lub zygotą. Zygota jest tu krótkotrwałą formą życiową i szybko dzieli się mejotycznie, dając cztery haploidalne komórki potomne.Te zaś dojrzewają, stają się normalnymi organizmami zdolnymi do samodzielnego życia i rozmnażania bezpłciowego. Taki cykl życiowy określono jako cykl z mejozą postgamiczną, ponieważ mejoza zachodzi w nim bezpośrednio po gamii.

okresy rozwojowe. Pierwszy to okres życia wewnątrzmacicznego (prenatalny) w skład którego wchodzą podokresy: jaja płodowego, zarodkowy i płodowy. Kolejny okres to okres życia pourodzeniowego (postnatalny), składający się z okresów: noworodkowego, niemowlęcego, poniemowlęcego, okres wczesnego dzieciństwa, starszego dzieciństwa, młodzieńczy, dorosłości, dojrzałości i starości. Od okresu życia wewnątrzmacicznego do okresu młodzieńczego w organizmie dominują procesy anaboliczne (syntezy) nad katabolicznymi (rozpadu). W okresie dorosłości procesy te równoważą się. Natomiast w okresie dojrzałości i starości przeważają procesy kataboliczne. Należy pamiętać, że zmiany zachodzące w procesie ontogenezy mają charakter ciągły a nie skokowy, i że są indywidualne dla każdego osobnika.

---