ROZWÓJ UZALEŻNIENIA wg. Johnsona

FAZA EKSPERYMENTOWANIA

Odkrycie sposobu na zmianę samopoczucia

• pierwsze eksperymenty ze środkiem psychoaktywnym (z ciekawości, dla sprawdzenia),

• środek psychoaktywny staje się dostępnym i pewnym źródłem przyjemności,

• zmniejsza się atrakcyjność i dostępność innych, poza chemicznych, źródeł zadowolenia i przyjemności.

FAZA PICIA TOWARZYSKIEGO I NADUŻYWANIA

Świadome planowanie zmiany nastroju

• pojawia się pokusa częstego i szybkiego poprawiania stanu uczuć za pomocą alkoholu czy narkotyku,

• utrwala się nauka sztucznego regulowania życia emocjonalnego (ile trzeba wypić, zażyć dla uzyskania określonego efektu),

• środek staje się źródłem silnych doznań emocjonalnych, chęć powtarzania tych doznań prowadzi do nadużycia,

• w nadużyciu zostaje upośledzona zdolność do cieszenia się życiem na trzeźwo, słabnie umiejętność konstruktywnego radzenia sobie z trudnymi emocjami.

MECHANIZM NAŁOGOWEJ REGULACJI EMOCJI cz.1

wyjaśnia pojawianie się i ogromną siłę przymusowych pragnień zażywania substancji psychoaktywnej u osób uzależnionych, odpowiada na pytanie dlaczego uzależniony sięga po narkotyk mimo, że go to niszczy, że rodzi to jego cierpienia i problemy

FAZA UZALEŻNIENIA

Utrata kontroli nad zażywaniem substancji psychoaktywnej

• alkohol, narkotyk staje się źródłem stanów przykrych (w wyniku nadużywania pojawiają się rozmaite konsekwencje zdrowotne i społeczne, rodzi się poczucie winy, wstydu, lęku itp.). Stany te jednak nie odstręczają od picia. Można je za pomocą alkoholu czy narkotyku zamienić na ulgę (przyjemność),

• dążenie do szybkiego złagodzenia czy uśmierzenia przykrych stanów emocjonalnych przy pomocy alkoholu czy narkotyków staje się dominującym motywem,

• substancja psychoaktywna staje się głównym, a potem jedynym źródłem uczuć (euforii, gdy działa i emocjonalnego cierpienia gdy nie działa),

• różnorodne stany i reakcje emocjonalne, niezależnie od ich rzeczywistych źródeł, są doświadczane przez osobę uzależnioną jako pragnienie substancji psychoaktywnej,

• biegunowe doznania emocjonalne (cierpienia i przyjemności) powodują zubożenie emocjonalne, poza silnymi bodźcami emocjonalnymi osoba uzależniona nie rejestruje innych stanów emocjonalnych, kiedy nie doświadcza krańcowo silnych emocji ma wrażenie, że nic nie czuje, że nie żyje, zmniejsza się tolerancja na monotonię emocjonalną,

• alkohol/narkotyk jest podstawowym środkiem uśmierzającym stany przykre, staje się więc niezbędny ponieważ pozwala mniej cierpieć,

• obniża się odporność na cierpienie, która i tak u uzależnionych jest niższa niż u ogółu ludzi na skutek biochemicznych skutków nadużywania substancji psychoaktywnych,

• w chwilach nasilania się cierpienia i lęku zaczyna się rozwijać proces panicznego poszukiwania ulgi, który nadaje pragnieniu alkoholu czy narkotyku charakter wewnętrznego przymusu i konieczności picia, brania,

• lęk towarzyszący stanowi cierpienia jest silniejszy niż strach przed konsekwencjami picia, zażywania,

• perspektywa abstynencji nie znajduje poparcia w sferze uczuć - silne staje się przekonanie: „picie, branie jest konieczne”.

MECHANIZM NAŁOGOWEJ REGULACJI EMOCJI cz.2

wyjaśnia pojawianie się i ogromną siłę przymusowych pragnień zażywania substancji psychoaktywnej u osób uzależnionych, odpowiada na pytanie dlaczego uzależniony sięga po narkotyk mimo, że go to niszczy, że rodzi to jej cierpienia i problemy.

FAZA UZALEŻNIENIA

Utrata kontroli nad zażywaniem substancji psychoaktywnej

• utrwala się nastawienie na bezpośrednie i trwałe manipulowanie swoimi uczuciami,

• rozwija się silna tendencja do reagowania na stres poczuciem zagrożenia, któremu towarzyszą lęk, złość, smutek i ból oraz gotowość do radzenia sobie ze stresem przy pomocy łagodzenia przykrych emocji zamiast próby zmiany okoliczności tworzących stres,

• silne pragnienie alkoholu, narkotyku u osoby uzależnionej wpływa w istotny sposób na zniekształcenia poznawcze. Dążenie do złagodzenia cierpienia zawęża świadomość i koncentruje ją wokół substancji psychoaktywnej jako środka uśmierzającego oraz neutralizuje sygnały utrudniające dostęp do środka. Pokusa i nadzieja na szybką przyjemność sprzyja tworzeniu pozytywnych złudzeń,

• utrwala się zjawisko rozluźnienia, a często nawet zerwania związków emocjonalnych z rzeczywistością, co wpływa na osłabienie możliwości zewnętrznego wpływu na funkcjonowanie osoby uzależnionej.

MECHANIZM ILUZJI I ZAPRZECZANIA

- tłumaczy dlaczego osoba uzależniona zażywa substancje psychoaktywne mimo rozlicznych konsekwencji, które wynikają z picia czy brania, dlaczego nie widzi realistycznie skali problemu swojego uzależnienia,

- tworzy i podtrzymuje złudne przekonania o własnej mocy, kontroli oraz wartości

• w miarę zażywania narastają konsekwencje we wszystkich sferach życia osoby uzależnionej

• jednocześnie rośnie znaczenie przyjmowania substancji dla regulacji życia emocjonalnego: przeżywania ulgi (przyjemności) i unikania cierpienia,

• w sferze poznawczej powstaje mechanizm utrudniający rozpoznanie szkód i ich przyczyny, który tworzy złudne i pozytywne wizje życia z alkoholem czy narkotykami, czyli tak zmienia widzenie rzeczywistości, że dalsze picie czy branie nie wydaje się zagrażające,

• mechanizm ten działa okresowo, tematycznie i bez udziału świadomości, aktywizuje się gdy nasila się dążenie do uśmierzenia przykrych stanów emocjonalnych i pokusa doświadczenia pozytywnych skutków zażywania oraz gdy tematem procesów umysłowych stają się sprawy związane z piciem, zażywaniem,

• powoduje to powstanie całościowego i zwartego systemu przekonań, budujących subiektywną i oderwaną od rzeczywistości wizję świata, która w znacznym stopniu jest oderwana od rzeczywistości i podporządkowana pragnieniu picia czy brania.

Podstawowe rodzaje mechanizmów obronnych

• zaprzeczenia, wyparcie

• minimalizowanie

• obwinianie

• racjonalizowanie

• intelektualizowanie

• odwracanie uwagi fantazjowanie, tworzenie iluzji

• koloryzowanie wspomnień

• marzeniowe planowanie

Od czasu do czasu osoba uzależniona staje się przynajmniej częściowo świadoma obecności szkód i podejmuje decyzję o ograniczeniu czy zaprzestaniu zażywania. Powoduje to przypływ przykrych przeżyć, które nasilają pragnienie picia, brania co ponownie aktywizuje mechanizm iluzji i zaprzeczania i ogranicza zdolność do racjonalnego kierowania postępowaniem.

MECHANIZM ROZPRASZANIA I ROZDWAJANIA JA cz.1

uszkadza zdolność do kierowania postępowaniem i do podejmowania decyzji przez osobę uzależnioną

Ja = poczucie autonomii + poczucie tożsamości + kompetencji i wpływu na własne postępowanie, + poczucie własnej wartości + poczucie moralności oraz sensu życia.

• Picie alkoholu czy zażywanie narkotyków daje doświadczenie „odlotu” od samego siebie. Chcemy czuć się kimś innym, lepszym, mądrzejszym, szczęśliwszym. Jest to stan przejściowy, okazjonalny,

• Powtarzanie tych doświadczeń wytwarza gotowość do łatwego rozpraszania i rozluźniania się granic JA,

• Ekstremalność doświadczeń alkoholowych czy narkotykowych związanych z własnym JA doprowadza do utworzenia się biegunowych wersji JA, reprezentujących z jednej strony nierealistyczne (pijane) złudzenia o własnych zaletach, osiągnięciach i możliwościach a z drugiej strony negatywne sądy o własnych klęskach, grzechach i stratach,

• Biegunowe przekształcenia tożsamości osobistej związane ze wzbudzaniem albo wyobrażeń potęgi i doskonałości albo wyobrażeń bezsilności i zła osobistego dokonują się sytuacyjnie. Rozdzierają słabo zintegrowaną strukturę JA i uniemożliwiają określenie realnych granic własnego JA ze światem zewnętrznym,

• Osoba uzależniona traci stopniowo poczucie wpływu na bieg własnego życia, tym bardziej pragnie sprawować kontrolę nad własnymi emocjami za pomocą alkoholu czy narkotyku

• Uzależniony próbuje odzyskać utraconą moc i poczucie wartości osobistej:

• nasilając kontrolę nad swoim życiem emocjonalnym poprzez regulowanie go alkoholem lub innymi środkami,

• podkreślając swoją wyjątkowość

• wywyższając się nad innymi,

• odrzucając pomoc innych ludzi,

• snując fantazje o swoich możliwościach,

• stale zmagając się z alkoholem (próby ograniczenia i zaprzestania picia,

• kontrolując inne osoby, np. poprzez przemoc.

• Okresowe poddawanie się wpływowi substancji psychoaktywnej przynosi ulgę poprzez utratę świadomości, ale prowadzi do załamania wizji własnej mocy, do poczucia upadku i poniżenia. Pociąga to falę przykrych przeżyć przekształcających się w silne pragnienie substancji pasychoaktywnej

MECHANIZM ROZPRASZANIA I ROZDWAJANIA JA cz.2

uszkadza zdolność do kierowania postępowaniem i do podejmowania decyzji przez osobę uzależnioną

• W negatywnej wersji JA dominują stany emocjonalne: poczucie winy, wstydu, poczucie krzywdy, bezsilności, niższości oraz utraty sensu i znaczenia życia. Tworzą one fundamenty destrukcyjnej orientacji życiowej

• Mechanizm rozpraszania i rozdwajania JA odgrywa istotną rolę w sprawie moralnej regulacji zachowań. Osoby uzależnione mają bardzo często niewielką zdolność do przestrzegania norm i wartości osobistych. Nie znaczy to, że nie mają oni wewnętrznych standardów moralnych. Są one widoczne w momentach, gdy JA jest zdominowane przez negatywną wersję własnej osoby i ogrania ich poczucie winy. Może to stanowić dodatkowe źródło przykrych przeżyć przekształconych w pragnienie picia..

• Istotną przyczyną nieskuteczności standardów moralnych jest proces rozpraszania JA. Gdy rozpraszają się granice JA rozsypują się i stają się niewyraźne również granice postępowania zgodnego z tymi standardami.

• Rozproszenie granic JA i rozdwojenie tej struktury przez biegunowe wersje JA „potężnego” i JA „upadłego” powoduje w centrum JA próżnię psychiczną, tj. pusty obszar, na którym brak trwałych i znaczących treści. stabilne i treściowo zakotwiczone centrum JA jest konieczne do podejmowania i realizowania decyzji, szczególnie tych, które muszą być spełnione pomimo iż powodują doraźnie przykre stany emocjonalne.

• Wydrążone JA przyczynia się do utrzymywania braku sensu i znaczenia życia osoby uzależnionej, czyli do tzw. pustki egzystencjalnej.

• Uszkodzenia struktury JA potęgują koncentrację osoby uzależnionej na własnym JA, w którym panuje chaos i wewnętrzne rozdarcie a równocześnie odizolowuje ją od otaczającego świata, przynoszą poczucie osamotnienia oraz utraty nadziei na pomoc z zewnątrz.

• Rozproszone, rozdwojone i wydrążone JA pod wpływem pragnień alkoholowych czy narkotykowych pozbawia mocy wykonawczej postanowienia o zaprzestaniu zażywania substancji psychoaktywnych.

DZIAŁANIE PSYCHOLOGICZNYCH MECHANIZMÓW UZALEŻNIENIA PO ZAPRZESTANIU ZAŻYWANIA SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH

Psychologiczne mechanizmy uzależnienia są to dość trwałe „narośla” w psychice człowieka uzależnionego. Człowiek, który przestaje pić nadal:

• jest przewrażliwiony emocjonalnie, nie znosi emocjonalnej pustki i monotonii, na skłonność do nawykowo regulowania swoich stanów emocjonalnych (np. seksem lub złością czy uduchowieniem), nie potrafi w sposób naturalny cieszyć się życiem, nie ma żadnych pozytywnych źródeł przyjemności, nie umie konstruktywnie radzić sobie z trudnymi emocjami (SNRU),

• jego pamięć wybiórczo akcentuje profity z picia (jak to było wspaniale) wypierając wspomnienia o konsekwencjach i porażkach, działają wszystkie przekonania pchające go do sięgnięcia po kieliszek (tym razem będzie inaczej, tylko piwo, to nie może być prawda co oni tu mówią, może z innymi tak się dzieje, ale nie ze mną), dodatkowo ma wiele realnych problemów (długi, rozwód, brak kontaktu z bliskimi, samotność itp.) i ogromne deficyty umiejętności radzenia sobie z tymi problemami,

• jego samoocena, poczucie wartości są nieadekwatne, zaniżone lub zaniżone, a w każdym razie niejednoznaczne, zależne od samopoczucia w danej chwili, od sposobu widzenia swoich doświadczeń, trudno mu podejmować trafne decyzje i realizować długofalowe zadania, odzywa się nałogowy sposób dowartościowywania się poprzez gonitwę po spektakularne sukcesy (pracoholizm, seksoholizm), kontrolę otoczenia, podkreślanie swojej wyjątkowości w dobrym i złym, odrzucanie pomocy innych ludzi.

W miarę leczenia i zdrowienia aktywność tych mechanizmów można znacznie zmniejszać ale w sprzyjającej sytuacji (silny, długotrwały stres, napięcie) mogą się one uruchomić nawet po latach i popchnąć osobę uzależnioną do sięgnięcia po środek.

Mechanizmy są aktywizowane przez:

• Destrukcyjną orientację życiową:

destrukcyjne formy kontaktu z sobą

destrukcyjne schematy relacji międzyludzkich

rozpad systemu wartości i brak konstruktywnej wizji życia

• Deficyt umiejętności życiowych:

umiejętności interpersonalnych

umiejętności intrapersonalnych

umiejętności zadaniowych

• Problemy wynikające z konsekwencji zażywania i aktualnej sytuacji życiowej (zdrowotne, rodzinne, bytowe, prawne itp.)

---