1.Cytoplazma
Cytoplazma jest wielofazowym układem koloidalnym o bardzo skomplikowanej budowie strukturalnej, chemicznej i złożonych funkcjach biochemicznych. W systemie tym woda tworzy fazę rozpraszającą. W niej są rozpuszczone bądź zawieszone białka globularne enzymów, fibrylarne składników tzw. cytoszkieletu, tłuszczowce, kwasy tłuszczowe, nukleoproteidy, wolne aminokwasy oraz sole np: Ca, Mg, Na i P. Cytoplazma ze swoim pH zbliżonym do obojętnego tworzy środowisko dla większości reakcji biochemicznych, dostarcza do nich substratów i zawiera enzymy dla tych reakcji. Najbardziej zdumiewającą cechą cytoplazmy jest zdolność do odwracalnej zmiany stanów skupienia. Otóż, raz zachowuje się jak płyn, kiedy indziej jest sztywna i elastyczna. Możliwość ta wynika z koloidalnego charakteru cytoplazmy i ma ogromne znaczenie czynnościowe.
2.Siateczka śródplazmatyczna
Ta skomplikowana struktura jest niezwykle powszechna u Eucaryota (nie występuje jedynie w dojrzałych erytrocytach ssaków).W komórkach prokariotycznych nie występuje. ER jest organellum dynamicznym i jego rozwój zależy od wieku komórki, jej stanu czynnościowego i pełnionych w organizmie funkcji. Całość tworzą cienkie (5-6 nm) błony o niewyraźnie trójwarstwowej strukturze. Błony siateczki śródplazmatycznej występują w dwóch zasadniczych postaciach: siateczki wewnątrzplazmatycznej szorstkiej ( retikulum endoplazmatyczne granularne - ERg ), w preparatach mikroskopowych pojawiają się ziarnistości, ponieważ do powierzchni błon przytwierdzone są liczne rybosomy; siateczki wewnątrzplazmatycznej gładkiej (retikulum endoplazmatyczne agranularne - ERa ), na której błonach nie występują rybosomy. Funkcje ER: zwiększa powierzchnię wewnętrzną komórki; umożliwia jednoczesne przeprowadzenie obok siebie różnych procesów, często wzajemnie się wykluczających, tworzy kanały wewnętrznej "łączności" pomiędzy różnymi strukturami; resyntetyzuje: białka, sterydy, tłuszcze, uczestniczy w przemianach węglowodanów; przeprowadza unieczynnianie toksyn i leków, resytetyzuje triglicerydy obojętne. Odbywa się w nich intensywna biosynteza białka.
3.Rybosom
Rybosomy to kuliste struktury zbudowane z białek i RNA. Mogą one występować wolno w cytoplazmie lub być związane z błonami retikulum endoplazmatycznego. Syntetyzują białka. Nie odkryto do tej pory organizmów żywych pozbawionych białek. Budowanie tych skomplikowanych makrocząsteczek jest procesem złożonym, wymaga także bardzo dużej precyzji. W związku z tym każda żywa komórka posiada rybosomy - specjalne organella służące do produkcji białek. Rybosomy zostały odkryte w 1953 r. przez Robinsona w komórkach fasoli, a wkrótce potem także w komórkach zwierzęcych. Ultrastruktur tych nie oddziela od cytoplazmy żadna błona biologiczna. W rybosomach występują dwa zasadnicze składniki: rybosomalny RNA i białka. Każdy kompletny rybosom składa się zawsze z dwóch podjednostek - większej i mniejszej. Ze względu na rozmiary i występowanie rybosomy można podzielić można na dwa rodzaje: rybosomy małe występujące u Procaryota i u Eucaryota- w plastydach i mitochondriach oraz rybosomy duże występujące w cytoplazmie komórek eukariotycznych.
4.Chromatyna
Obserwacje przy użyciu mikroskopu elektronowego wykazały, że chromatyna tworzy w jądrze, w zależności od stanu czynnościowego komórki skomplikowane struktury przestrzenne. Dzieje się tak ponieważ w tej sytuacji podstawowym problemem komórki jest ogromna ilość DNA jaką należy zmieścić w jądrze. Trzeba sobie zdać sprawę, że całkowita długość DNA w komórce somatycznej człowieka wynosi w przybliżeniu 180 cm. Jeśli podzielimy tę liczbę przez 46 to okaże się, że podczas gdy cała komórka ma zaledwie kilkadziesiąt mikrometrów. Wniosek jest prosty - trzeba, z jednej strony zapewnić dostepność materiału genetycznego, z drugiej "sprytnie" go zapakować w malej objętości. Ten problem natura rozwiązała w następujący sposób: DNA występuje w postaci superheliksu, czyli podwójnej spirali, co daje skrócenie ok.2x; helisa DNA nawinięta jest na oktamery histonowe przez co powstają nukleosomy, które współtworzą fibrylę chromatynową, skrócenie ok.7x; fibryla chromatynowa zwija się w ciasną "sprężynkę", albo jak kto woli "rurkę", czyli solenoid; wciąż jeszcze bardzo długa i cienka "rurka" solenoidu tworzy długie, pofałdowane pętle ułożone jedna przy drugiej, czyli domeny o średnicy przeciętnie ok.500 nm, pojedyncza domena zawiera średnio 50 000 par zasad i zachowuje się jak zamknięta kolista cząsteczka DNA, dzięki temu jest bardziej stabilna i mniej narażona na ataki egzonukleaz.
5.Jąderko
Jąderko, drobne, kuliste ciałko w jądrze komórkowym (jedno lub kilka), zawierające dużą ilość RNA, związane z syntezą białka w komórce.
6.Aparat Golgiego
Aparat (układ) Goldiego to jeden ze składników cytoplazmy występujący we wszystkich komórkach zawierających jądro (eukariotycznych), z wyjątkiem dojrzałych plemników i krwinek czerwonych. Ma postać błoniastych struktur, od których oddzielają się małe pęcherzyki lub wakuole wypełnione produktami komórkowymi, zlokalizowanymi zwykle w pobliżu jądra komórki. Aparat Golgiego gromadzi produkty białkowe przed wydzieleniem ich na zewnątrz komórki. W komórkach zwierzęcych w aparacie Golgiego zachodzi kondensacja produktów syntezy cząsteczek białkowo-cukrowych przebiegającej w retikulum endoplazmatycznym. W komórkach roślinnych aparat Golgiego uczestniczy w tworzeniu niektórych węglowodanów, służących do budowy ścian komórkowych. (np. celulozy) Aparaty Golgiego są powszechnym składnikiem komórek eukariotycznych (zawierających jądro). Ich specyficzną cechą jest to, iż posiadają zdolność do redukcji azotanu (V) srebra (I). cecha ta umożliwiła ich odkrycie. Dokonał tego Camillo Golgi w 1891 roku. U bezkręgowców, a także glonów struktura ta występuje w postaci pojedynczych, silnie spłaszczonych pęcherzyków, wygiętych w charakterystyczny sposób - diktiosomów. Aparaty Goldiego nie występują w komórkach prokariotycznych. Ich liczba w komórce jest różna. U glonów jest ich zaledwie kilka, natomiast u okrytonasiennych może dochodzić do kilkuset. Aparaty Golgiego spełniają wiele ważnych funkcji: wydzielają zagęszczone substancje poza komórkę w procesie egzocytozy, syntetyzują polisacharydy strukturalne, w tkankach łącznych oporowych odpowiedzialne są za syntezę mukopolisacharydów, sprzęgają węglowodory z proteinami, które są produkowane przez ER szorstkie, w glikoproteidy; uczestniczą w przekazywaniu wielu substancji w obrębie komórki i poza nią
7.Lizosomy
Występują tylko w komórkach zwierzęcych. Ich odpowiednikami w komórkach roślinnych są sferosomy. Zawierają enzymy trawienne, które są w stanie latencji (nieaktywne). W nich zachodzą procesy trawienia wewnątrzkomórkowego. Lizosomy zostały odkryte w 1955 przez de Duve w czasie frakcjonowania komórek zwierzęcych. Są powszechne u Eukaryota. Najważniejsze cechy lizosomów to: są wyłącznie eukariotyczne, są to otoczone pojedynczą błoną biologiczną pęcherzyki o średnicy 0,1-0,5 ľm; powstają jako lizosomy pierwotne z aparatów Golgiego lub retikulum gładkiego; po połączeniu z fagosomami powstają lizosomy wtórne.
8.Błona komórkowa
Błona komórkowa to delikatna, elastyczna powłoka okrywająca powierzchnię każdej komórki, oddzielająca jej żywą zawartość od środowiska zewnętrznego. Spełnia niezwykle ważną rolę w regulowaniu składu treści komórkowej, ponieważ przechodzą przez nią wszystkie składniki pokarmowe wnikające do komórki oraz wszystkie wydaliny i wydzieliny przedostające się z niej na zewnątrz. Utrudnia przenikanie pewnych związków, umożliwia natomiast wnikanie innych. Ma strukturę podwójnej błony lipidowej. W komórkach zwierzęcych błona komórkowa pokryta jest od zewnątrz otoczką śluzowatą. U bakterii i roślin występuje ponadto ściana komórkowa.
9.Mitochondrium
Mitochondria odkrył Kölliker ok. 1888 r. w mięśniach skrzydeł owadów. Mitochondria posiadają zdolność do samo powielania. Występują u wszystkich Eukaryota tlenowych (wyjątkiem są erytrocyty). W różnych komórkach mitochondria przyjmija kształty: wydłużone o długości 3-7 ľm, rozgałęzione, okrągłe o średnicy 0,2-1 ľm. Liczba tych organelli waha się od 20 (w komórkach mało aktywnych metabolicznie) do kilku tysięcy (w komórkach o dużej aktywności metabolicznej. Więcej mitochndriów występuje w komórkach zwierzęcych niż roślinnych, a wśród zwierząt u stałocieplnych. Ciekawą cechą mitochondriów jest ich ciągły ruch związany z pełnioną przez nie funkcją, polegającą na dostarczaniu energii przydatnej biologicznie (takiej, którą organizm może dowolnie przetwarzać) do miejsc zapotrzebowania. Związkiem, który jej dostarcza jest ATP-uniwersalny akumulator i przenośnik energii. We wnętrzu mitochondrium znajduje się macierz mitochondrialna (martix). Jest to jednorodny roztwór koloidalny w którym zawieszone są jedna lub kilka kolistych cząsteczek DNA. Organellum to jest bardzo podobne do uproszczonej komórki prokariotycznej typu tlenowego. W mitochondrium odbywa się oddychanie wewnątrz komórkowe.
10.Jądro komórkowe
Jądro komórkowe to najważniejsze z organelli komórkowych występujące w komórkach organizmów jądrowych, odgrywająca decydujące rolę w przekazywaniu cech dziedzicznych i przebiegu przemiany materii. Jądro otoczone jest podwójną błoną jądrową, zaopatrzoną w pory zapewniające kontakt z treścią komórki, w środku jądro komórkowe wypełnione jest nukleoplazmą (karioplazmą), w której wyróżnić można chromatynę, będącą siedliskiem informacji genetycznej (kwasy nukleinowe), jąderko i sok jądrowy (kariolimfa). Główne procesy zachodzące w jądrze komórkowym to samopowielanie DNA zawartego w chromatynie i przekazywanie informacji genetycznej na RNA. Jąderko nie jest otoczone żadną błoną. Podstawowym składnikiem silnie uwodnionej kariolimfy wypełniającej przestrzenie między strukturami jądra są białka. W okresie podziału jądra wskutek spiralizacji nici chromatynowych widoczne stają się chromosomy, natomiast błona jądrowa i jąderko zanikają.
11.Wakuola
Wakuole występują wyłącznie u Eucaryota. W komórkach roślin są zwykle duże i nieliczne, u zwierząt mają małe rozmiary, ale są liczniejsze. Pewien obszar ograniczony błoną wakuolarną, który cechuje : duża przepuszczalność dla elektronów wynikająca z małej gęstości i brak rybosomów. Wakuola jest zaliczana do martwych składników komórki. Przestrzeń ograniczona błoną wakuolarną i wypełniona sokiem wakuolarnym jest martwa. Natomiast błona wodniczki jest klasyczną błoną biologiczną i zalicza się do składników żywych. Składniki soku wakuolarnego dzielą się na organiczne i nieorganiczne. Do nieorganicznych zaliczamy : wodę ( ponad 90% ), jony: K+, Na+, Ca+, Mg+, Zn+, Cl-, SO42-, PO43- i inne. Organicznymi składnikami soku wakuolarnego są: rozpuszczone kwasy organiczne, wolne aminokwasy, białka, cukry, tłuszcze. Do podstawowych funkcji wakuoli należy: utrzymanie komórek w stanie uwodnienia; u roślin, magazynowanie zbędnych produktów przemiany materii, a także czasowe składowanie jonów i związków; u słodkowodnych pierwotniaków i wiciowców wodniczki tętniące usuwają nadmiar wody z cytoplazmy; w komórkach zdolnych do endocytoz wodniczki pokarmowe trawią pokarmy, czyli są lizosomami wtórnymi.