F. Mózg w czasie dojrzewania jest szczególnie narażony na czynniki uszkadzające, zatem wolniejsze dojrzewanie lewej półkuli naraża ją przez dłuższy czas niż prawą na uszkodzenia.

G. Istnieją dowody na to, że nadmierny „efekt testosteronu" istotnie wpływa na rozwój wielu czes'ci systemu nerwowego, a także systemu immunologicz­nego człowieka. W tych okolicznościach u dzieci „obciążonych" owym czyn­nikiem obserwuje się współwystepowanie wielu zaburzeń rozwojowych, lewo-recznos'ć, specyficzne zaburzenia mowy, anomalie w lateralizacji funkcji psy­chicznych, trudności w czytaniu i pisaniu oraz liczne zaburzenia somatyczne powstałe na bazie systemu immunologicznego (m.in. wszelkiego rodzaju aler­gie, migreny, choroby nowotworowe) (por. Bjorgen 1992; Geschwind 1983; Haugdahl i współp. 1990, Robinson 1987 i in.).

Stanowisko A. Galaburdy i M. Geschwinda opisane powyżej jest bardzo cenne, ponieważ próbuje pogodzić wiele sprzecznych i niejasnych faktów zwią­zanych z występowaniem dysleksji. Tłumaczy też zmienny obraz zaburzeń, który może być skutkiem wielu niejednakowych czynników w każdym indy­widualnym przypadku (por. Denckla 1987; Galaburda 1992; Robinson 1987).

Podsumowując poglądy na przyczyny zaburzeń czytania, można stwierdzić, że prawidłowy przebieg nauki czytania uzależniony jest od prawidłowego pro­cesu dojrzewania i poziomu funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, a konkretnie od poziomu funkcjonowania poszczególnych analizatorów i związ­ków między nimi (Bogdanowicz 1987; Fenczyn 1982; Konorski 1969; Lurija 1967, 1976; Maruszewski 1970; Spionek 1965). Obok procesów percepcyjno-motorycznych oraz ich integracji zasadnicze znaczenie mają też inne czynnos'ci poznawcze, takie jak pamięć, uwaga, myślenie i mowa (Ciechanowicz 1972; Jorm 1985; Krasowicz 1991; NICHD 1982; Snowling 1987; Wiig i Semel 1976).

64

---