Metodologia - wprowadzenie

Metodologia nauk społecznych - w jaki sposób badacze społeczni dowiadują się różnych rzeczy o życiu społecznym człowieka.

Rodzaje wiedzy:

wiedza potoczna (źródła: autorytet i tradycja),

wiedza naukowa (twierdzenie naukowe musi być oparte jednocześnie na logice i empirii: musi być sensowne i nie może przeczyć faktycznej obserwacji).

Błędy wiedzy potocznej a wiedza naukowa:

- błędne obserwacje. Obserwacja jako działanie świadome.

- nieuprawnione uogólnienia. Reprezentatywność próby oraz replikacja badań.

- nielogiczne rozumowanie („wyjątek potwierdza regułę”),

- wybiórcza obserwacja (przykład stereotypu, teorie dysonansu poznawczego).

Paradygmat - powszechnie uznane osiągnięcia naukowe, które przez pewien czas dostarczają modelowych problemów i rozwiązań dla społeczności naukowych. Obejmują one prawa teorie, zastosowania i instrumentarium badawcze. Wszystkie razem stanowią wzory, z których wytwarzają się szczególne, spójne tradycje w badaniach naukowych (patrz teoria rewolucji naukowych, autor - T. Kuhn)

Metodologia - methodos (grec.) droga, umiejętny sposób robienia czegoś, - w szczególności korzystania z myśli.

Metody naukowe obejmują zespoły środków i czynności ujęte w zasady, służą one:

• formułowaniu problemów,

• projektowaniu badań i zbieraniu danych potrzebnych do ich przeprowadzenia,

• analizie i teoretycznej interpretacji danych,

• prezentacji i praktycznemu wykorzystaniu ustaleń rzeczowych i wiedzy teoretycznej.

Do zadań metodologii należy między innymi:

- opis wzorów postępowania badaczy (np. budowa definicji, wyjaśnień)

- eksplikacja metod, ujawnianie ich założeń,

- analiza aparatu pojęciowego (np. funkcja, zależność, przyczyna)

- krytyka naukowa (eksplikacja tekstów),

- konstrukcja nowych narządzi,

- tworzenie norm pracy naukowej.

Dzięki ujawnieniu metodologii możliwe jest powtórzenie badań i ich konstruktywna krytyka (metodologia dostarcza reguł intersubiektywności).

• stąd pytania:

Czy wyjaśnianie logicznie wypływa z założeń?

Czy obserwacje są dokładne?

Jakie zastosowano metody obserwacji?

Czy procedura testowania była trafna?

Czy jakieś inne wyniki wpłynęły na wyprowadzone wnioski?

Relacja nauka - metodologia

Nauka - całokształt wiedzy osiąganej za pomocą metodologii naukowej.

Podstawowym celem nauki - w tym nauk społecznych - jest dostarczenie dającej się weryfikować wiedzy. Wiedza pomaga nam wyjaśniać, przewidzieć i zrozumieć interesujące nas zjawiska empiryczne. Kryterium między nauką a nie-nauką jest sprawdzalność. Tzn. muszą dać się pomyśleć informacje, dzięki którym dane teorie/założenia dadzą się odeprzeć.

Nauka jest procesem samokorygujący się dzięki obecności metodologii. Twierdzenie musi być poparte dającym się zaakceptować, logicznym dowodem. Dowód musi być starannie przemyślany oraz sprawdzony za pomocą dobrze znanych kanonów wnioskowania. Oznacza to, że metody nauki są bardziej niezmienne i ważniejsze dla naukowców niż jakikolwiek rezultat szczegółowy uzyskany za pomocą jej środków.

TRZY CECHY WIEDZY NAUKOWEJ

WYJAŚNIANIE

Sytuacja, w której jedno zjawisko jest wyjaśniane za pomocą innego zjawiska poprzez odwołanie się do praw ogólnych.

Hierarchia praw, w której wiele praw szczegółowych będzie logicznymi konsekwencjami niewielkiej liczby praw o naturze ogólnej. Dzięki temu jesteśmy w stanie przewidywać te zdarzenia

Rodzaje wyjaśnień podzielone ze względu na sposób generalizowania wniosków:

wyjaśnianie dedukcyjne.

a) uniwersalna generalizacja (przedmioty cięższe od powietrza spadają na ziemię),

b) ustalenie warunków w jakich generalizacje te są prawdziwe (warunki oddziaływania siły grawitacji),

c) zdarzenia, które ma zostać wyjaśnione (upuszczona książka spadająca na ziemię),

d) reguły logiki formalnej (wszystkie przedmioty cięższe od powietrza spadająksiążka jest cięższa od powietrza upuszczona książka upadnie na ziemię).

W wyjaśnieniu dedukcyjnym pokazujemy, że dane zjawisko może zostać wyprowadzone z ustalonego prawa ogólnego.

Przesłanki vs wnioski - „głupi ma szczęście”

„Dziś jest poniedziałek Dziś nie jest wtorek, nie środa, nie czwartek …”, z fałszywego zdania wynika szereg prawdziwych. Wykazanie fałszywości przesłanki nie oznacza fałszywości wniosku (prowizoryczność teorii).

Przykład z nauk społecznych (E. Durkheim):

1) W każdej grupie społecznej odsetek samobójstw zależy wprost od stopnia indywidualizmu.

2) Stopień indywidualizmu zależy od zasięgu wpływu protestantyzmu.

3) Zatem odsetek samobójstw zależy od zasięgu wpływu protestantyzmu.

4) Zasięg wpływu protestantyzmu w Hiszpanii jest mały.

5) Stąd odsetek samobójstw w Hiszpanii jest niewielki.

wyjaśnianie probabilistyczne/indukcyjne

Nie każde wyjaśnienie naukowe jest oparte na prawdzie uniwersalnej, zwłaszcza w naukach społecznych. Wyjaśnienie probabilistyczne określa prawdopodobieństwo zdarzenia, tendencje. Wnioski nie mogą zostać wyprowadzone z całkowitą pewnością. Wiadomo, że w przeszłości zjawisku X towarzyszyło zjawisko Y. Opierają się na założeniu o istnieniu związku.

PRZEWIDYWANIE

Opiera się na wnioskowaniu. Struktura logiczna wyjaśniania naukowego.

ROZUMIENIE

- Tradycja Verstehen. Ze względu na różnice w przedmiocie zainteresowania nauki społeczne i przyrodnicze powinny używać innych metodologii. Badane przez nauki społeczne zjawiska są mniej stabilne, pewne i powtarzalne. Rola interpretacji.

- Rozumienie predyktywne. Empiryzm logiczny. Można uzyskać wiedzę obiektywną w naukach społecznych odwołując się do tych samych reguł metodologicznych co nauki przyrodnicze.

Źródło:

Frankfurt-Nachmias, Ch.; Nachmias, D. (2001): Metody badawcze w naukach społecznych, Zysk i S-ka, Warszawa

Sułek, A. (2000): Metodologia socjologiczna, w Encyklopedia Socjologii, PWN, Warszawa

---