Teoretyczne podstawy wychowania i opieki
Wykład z  03-10-2010 r.

Proces socjalizacji, socjalizacja.
Socjalizacja - wpływ społeczny na jednostkę po to aby jednostka uzyskała odpowiednie kompetencje do poprawnego funkcjonowania w społeczeństwie.

Wpływ społeczny- ogół oddziaływań indywidualnych, zbiorowych dokonywanych w relacjach bezpośrednich albo pośrednich w instytucjach, rodzinie i grupach nieformalnych.

Celem wpływu społecznego jest modyfikowanie zachowań jednostki, aby uzyskać odpowiedni poziom kompetencji społecznych.

Kompetencje społeczne mogą mieć poziom rozumny (wyuczony) lub intuicyjny (pierwotny).

Celem procesu socjalizacji są zmiany wewnętrznego systemu wartości (pozytywne lub negatywne).

Socjalizacja wg Kowalskiego jest tożsama z uspołecznieniem, ma ona dwa zakresy działań:            - akulturacja- wejście w daną kulturę regionu,
- przygotowanie jednostki do życia w konkretnym społeczeństwie. 


Wg Przecławskiego „socjalizacja jest procesem zmian zachodzących w jednostce pod wpływem środowiska społeczno -kulturowego polegającym na zmianie osobowości jednostki w kierunku społecznie pożądanym”

Wg Górniewicza w Polsce osoba uspołeczniona to: jednostka wyzbyta egoizmu, nie narzucająca się otoczeniu, pozbawiona odruchu dzielenia się wszystkim, co sobie przemyślała, osoba, która nie tylko żąda pomocy i uznania tej pomocy, ale także takiej pomocy udziela.

Wyróżniamy 5 mechanizmów socjalizacyjnych:
1.    Rola społeczna
2.    Odruchy warunkowe
3.    Kanalizacja
4.    Motywy i aspiracje
5.    Identyfikacja i internalizacja


Rola społeczna - wg Szczepańskiego rola społeczna „ uwzględnia stały i wewnętrzny spójny system zachowań będących reakcjami na zachowanie innych osób, zachowań akceptowanych przez ogół społeczeństwa”

Odruchy warunkowe- powstają na bazie popędu i skojarzonego z nim bodźca.

Kanalizacja- zaspokojenie potrzeb akceptowane przez społeczeństwo.

Motywy i aspiracje- związane są zainteresowaniami jednostki, które maja ją rozwijać są uzależnione od kręgu kulturowego.

Motywy to czynniki popychające do działania zmieniają się od fizjologicznych po coraz wyższe.
Aspiracje są nadbudowane nad motywami i to aspiracje aktywizują jednostkę do osiągania celów.

Wyróżniamy 3 rodzaje aspiracji: - podjęcie celu na miarę swoich możliwości,
-zaniżone, - zawyżone

Identyfikacja i internalizacja: oba mechanizmy oparte są na bezpośrednim zaspokojeniu potrzeb, przy czym identyfikacja jest czynnikiem określonego stosunku jednostki wobec grupy a internalizacja jest uznaniem zasad grupy za swoje.



Wychowanie:
Wg K. Sośnickiego - ciąg skutków w osobowości wychowanków.

Wg H. Muszyńskiego - świadoma działalność jednych osób, zmierzająca do wywołania poprzez interakcje społeczne trwałych zmian w osobowościach innych osób.

Wg Schaller- to całokształt sposobów i procesów pomagających osobie ludzkiej  urzeczywistniać i rozwijać w interakcjach społecznych swoje człowieczeństwo.

Wg Górniewicza - to socjalizacja ukierunkowana przy czym kierunek wychowania wyznaczają elity, które są odpowiedzialne za rozwój polityczny, gospodarczy, społeczny, itp.

Typy wychowania:
1.    Wyzwalające
2.    Przyzwalające
3.    Urabiające

Urabiające- jest elementem rządów autokratycznych, wychowawca jest jedynym oceniającym wychowanka, proces wychowania polega na systemie nakazów i zakazów, nie ma relacji wychowawca-wychowanek, jest tylko strach, dziecko traktowane jest przedmiotowo, wychowanie jest podporządkowane obowiązującej standaryzacji wychowania.

Wyzwalające- polega na dawaniu dziecku marginesu swobody i wyboru, dorosły nie ingeruje w działanie dziecka. Dziecko samo z siebie wyzwala swe możliwości, nauczyciel wspomaga dziecko.

Przyzwalające - dziecko wraz z wychowawcą podejmują decyzje, negocjacje z dzieckiem opierają się na odwołaniu do sumienia dziecka. Dziecko traktuje się jako partnera, wychowanie wspierające i wspomagające, najtrudniejsze dla wychowawcy i najlepsze dla wychowanka.

Socjalizacja - oddziaływanie grupy na jednostkę. Wpływ społeczny na jednostkę po to, aby uzyskała ona odpowiednie kompetencje do poprawnego funkcjonowania w społeczeństwie. (Wpływ negatywny: patologie, sekty, grupy trzepakowe, osiedlowe mogą mieć wpływ również pozytywny. Czy wpływ jest negatywny, czy pozytywny, zależy od psychiki członków, wartości i zasad, jakie przyjmuje grupa, środowiska, w którym się znajduje oraz czy jednostka jest wpływowa.)
Wpływ społeczny - ogół oddziaływań indywidualnych, zbiorowych, dokonywanych w relacjach bezpośrednich albo w sposób pośredni (np. wytwory pracy grupy, muzyka, ukryte programy) dokonywanych w instytucjach, rodzinie, i grupach nieformalnych.
Wpływ negatywny instytucji formalnych - grupa nieformalna, która się wytworzyła w grupie formalnej, np. wśród studentów jednego roku grupa, która rozwala zajęcia.)
Celem wpływu społecznego jest modyfikowanie zachowań jednostki, aby uzyskać odpowiedni poziom kompetencji społecznych. (Jeżeli jednostka trafi do sekty to nie ma modyfikowania, a manipulowanie.)
Kompetencje społeczne - nabycie określonych, prawidłowych zachowań. Inne dla dziecka, inne dla osoby dorosłej.
I poziom kompetencji - intuicyjny (pierwotne)
II poziom kompetencji - rozumny (wyuczone, przekazane nam)
Poziomy przyjęcia kompetencji:
- narzucone (będę rozmawiać na wykładach to mnie wyrzucą),
- przyjęte jako moje (nie będę rozmawiać,bo lubię tego wykładowcę).
Proces socjalizacji jest po to, aby jednostka nie została wykluczona ze społeczeństwa (ale nie można jej całkowicie wykluczyć ze społeczeństwa). Celem tego procesu są zmiany wewnętrznego systemu wartości jednostki (pozytywne i negatywne).
Modyfikacyjne oddziaływanie (modyfikacja zachowań jednostki, ulepszanie, dokształcanie, narzucanie, dostosowanie, zmiana):
- dobre: małe kroki, wzorce, nagrody
- złe: wyśmiewanie, naznaczanie społeczne, mobbing, szantaż, stratyfikacja
Zależy od celu, jaki sobie stawiamy, od całego modelu modyfikacji społecznej. Model jest zmienny (kiedyś komunizm, teraz kilka wzorców, np. kultury śródziemnomorskiej, przyjęty na zasadzie tradycji).
Celem procesu socjalizacji jest samowychowanie.
Wg Stanisława Kowalskiego:
Socjalizacja jest tożsama z uspołecznieniem. Ma ona dwa zakresy oddziaływań:
- akulturacja: wejście w daną kulturę regionu, rejonu, np. wielkopolskie
- przygotowanie jednostki do życia w konkretnym społeczeństwie
Wg Przecławskiego:
Socjalizacja jest procesem zmian zachodzących w jednostce pod wpływem środowiska społeczno-kulturowego, polegającym na zmianie osobowości jednostki w kierunku społecznie pożądanym.
Wg Górniewicza:
W Polsce osoba uspołeczniona to jednostka wyzbyta egoizmu, nienarzucająca się otoczeniu, pozbawiona odruchu dzielenia się wszystkim, co sobie pomyślała, osoba, która nie tylko żąda pomocy i uznania tej pomocy, ale także sama takiej pomocy udziela.

Pięć mechanizmów działania socjalizacji:
1. rola społeczna
2. odruchy warunkowe
3. kanalizacja
4. motywy i aspiracje
5. identyfikacja i internalizacja

Ad. 1: Rola społeczna, do której przygotowuje nas socjalizacja, ulega zmianom.(Rola dziecka i członka jakiegoś społeczeństwa są nam narzucone, a inne wybieramy sami.)
Wg Szczepańskiego: Względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będących reakcjami na zachowanie innych osób, akceptowanych przez ogół społeczeństwa.
Akceptowalność roli np. studenta, narzuca pewne czynniki zachowania: formalne - obecność, nauka, uzupełniony indeks, zaliczony rok; nieformalne - podpisywanie listy za kogoś, świadomość przekazania, zdobycia wiedzy, zjawianie się na poprawki nienauczonym, wagarowanie, kiedy przyjmujemy, że student tworzy elitę kraju to wymagany jest odpowiedni strój i zachowanie.
Ad. 2: Odruchy warunkowe powstają na bazie popędu i skojarzonego z nim bodźca (np. dziecko płacze na widok butelki, gdy ją dostaje, popęd jest zaspokojony).
Ad. 3: Kanalizacja to zaspokojenie potrzeb, akceptowane przez społeczeństwo. Środowisko społeczne daje i zaspokaja potrzeby edukacji. Przez budowanie sklepów zaspokaja potrzebę konsumpcjonizmu przez społ. akceptowane.
Ad. 4: Motywy i aspiracje są związane z zainteresowaniami jednostki, które to mają ją rozwijać, ale są one uzależnione od kręgu kulturowego, choć teraz ulega to zmianom.
Motywy to to, co mną powoduje. Aspiracje to chęci. By je obudzić, potrzebny jest bodziec.
Motywy to czynniki popychające do działania. Zmieniają się w zależności od wieku po coraz wyższe.
Aspiracje są nadbudowane nad motywami. To one aktywizują jednostkę do osiągania celów.
CEL
/\
|
aspiracje
/\
|
motywy
/\
|
Jaś
Trzy rodzaje aspiracji:
- wyrównane: dot. podjęcia celu na miarę swoich możliwości
- zaniżone: kiedy nie wierzymy w swoje możliwości i zaniżamy swoje aspiracje
- zawyżone: gdy nie mamy odpowiedniej samooceny i zawyżamy aspiracje
Ad. 5: Identyfikacja i internalizacja oparte są na bezpośrednim zaspokojeniu potrzeb, przy czym identyfikacja jest wynikiem pewnego określonego stosunku jednostki wobec grupy, a internalizacja jest uznaniem zasad grupy za swoje.
Identyfikacja (strój, styl życia, podobne poglądy, zainteresowania) - kiedy jednostka jest na etapie identyfikacji, czynniki społeczne mają wpływ, np. mówimy, że to jest złe.
Internalizacja - jeżeli jednostka jest już na wyższym poziomie w grupie i uznaje jej zasady jako swoje, choć są one złe, środowisko już nie ma wpływu.

Wychowanie jest procesem oddziaływań, świadomym, celowym, nie jest incydentalne. Socjalizacja może być incydentalna. Wychowaniu jako procesowi podlegamy wszyscy przez całe życie.
Wg Kazimierza Sośnickiego:
Wychowanie to ciąg skutków osobowości wychowanków.
Wg Heliodora Muszyńskiego:
Wychowanie to świadoma działalność  jednych osób zmierzająca do wywołania poprzez interakcje społeczne trwałych zmian w osobowościach innych osób.
Wg Schaller:
Wychowanie to całokształt sposobów i procesów pomagających osobie ludzkiej urzeczywistniać i rozwijać w interakcjach społecznych swoje człowieczeństwo (wychowanie dwukierunkowe: ja oddziałuję na wychowanka i odwrotnie).
Wg Górniewicza:
Wychowanie jest socjalizacją ukierunkowaną, przy czym kierunek wychowania wyznaczają elity, które są odpowiedzialne za rozwój gospodarczy, polityczny, społeczny, ekonomiczny, etc.

Trzy typy wychowania:
- wyzwalające
- przyzwalające
- urabiające
Ad. 1: Wychowanie wyzwalające polega na daniu dziecku marginesu swobody i wyboru. Dorosły nie ingeruje w działania dziecka. Dziecko samo z siebie wyzwala swoje możliwości. Dziecko ma maksimum swobody, samo wybiera, co chce robić, czytać, dokąd pójść. Nauczyciel wspomaga z zewnątrz.
Ad. 2: Wychowanie przyzwalające polega na tym, że dziecko wraz z opiekunem, wychowawcą razem podejmując decyzje. Jest dopuszczalna ingerencja dorosłych. Opiera się bardziej na odwołaniu do sumienia dziecka. Dziecko traktuje się jak partnera.
Ad. 3: Wychowanie urabiające jest elementem  rządów autokratycznych. Wychowawca jest jedynym oceniającym w działaniu dziecka. Proces ten polega na respektowaniu systemów nakazów i zakazów. Wychowawca sprawdza, co dziecko zrobiło dobrze czy źle. Nie ma relacji między wychowawcą i dzieckiem, jest respekt i strach. Wychowawca zdobywa autorytet poprzez przymus. Dziecko traktowane jest przedmiotowo. Wychowanie urabiające jest podporządkowane standaryzacji wychowania.

Samorealizacja i samowychowanie
Samorealizacja wg Masłowa to poczucie szczęścia, realizowanie własnych ideałów przy pełnej samoświadomości.
Dla pedagogów samorealizacja będzie celem w procesie wychowania młodego człowieka.
Współcześnie celem wychowania jest upodmiotowienie, samorealizacja. Wychowanek musi umieć sam się wychowywać.
Ped. humanist. - każdy jest niepowtarzalny i nie można wychowywać pod jeden cel (np. faszyzm).
Jedn. samorealizująca się musi być dostosowana do rzeczywistości.

Bariery zewnętrzne samorealizacji to narzucenie schematu zachowań, np. wszystkie czterolatki umieją wiązać buciki.
Samorealizacja jest potrzebna, żeby pojawił się samorozwój.
Samorozwój wg Górniewicza to wszystkie wewnętrzne impulsy jednostki skierowane na aktualizowanie jej potencjalnych sił psychicznych.
Samowychowanie - to, co jest celem wychowania. Wychowujemy wychowanka po to, by umiał się sam wychowywać. To miara wychowania.

Podmiotowość i partnerstwo w wychowaniu
- urabiające: wychowawca jest podmiotem, dziecko jest bierne, podporządkowane
- wyzwalające: wychowawca nie ingeruje, dziecko jest wolne, ale ponosi konsekwencje
- przyzwalające: partnerstwo
Podmiotowość w procesie wychowania to niepowtarzalność każdego człowieka, gwarantująca prawo do swobodnego rozwoju, ale także obowiązek moralny rodziców wobec dzieci a także wychowanka wobec rodziny, dorosłych, ojczyzny.
Według personalizmu podmiotowość jako persona jest najważniejsza. Niepowtarzalność jednostki polega na tym, że jest ona nieporównywalna z innymi jednostkami. Personalizm zakłada równość i istotność każdej jednostki oraz całkowitą podmiotowość jednostki i relacji z innym człowiekiem. Zakłada równe traktowanie rozmówcy.
Podmiotowość w relacjach wynika z samoświadomości rozmówców na wszystkich płaszczyznach (duchowej, intelektualnej, psychologicznej). Personaliści kładą nacisk na kwestię duchowości i psychologii.
Podmiotowość związana z marksizmem: zewnętrzna i wewnętrzna.
- zewnętrzna (zbiorowa): wszystkie jednostki myślą i działają tak, jak narzuca ideologia. Liczą się cele ogółu, a nie dobro jednostki. W podejściu zbiorowym człowiek będzie zdeterminowany warunkami, czyli kolektywizmem - celem zbiorowości będzie dobro ogółu.
- wewnętrzna (jednostkowa): jednostka nie utożsamia się z celami zbiorowości (idzie „pod prąd”), jest wewnętrznie upodmiotowiona, samoświadoma, ale nie jest to akceptowalne społecznie.

Metody wychowania i ich rodzaje:
Metoda (gr. methodos - droga) to pewna droga do osiągnięcia celu. Wg Górniewicza to celowy sposób postępowania opiekuna z wychowankiem, który znajdzie się pod jego opieką.
Trzy typy metod:
I. Metody wpływu osobistego: najważniejszą rolę odgrywa autorytet wychowawcy (te same metody nie muszą się sprawdzić u różnych wychowanków):
1. Wysuwanie sugestii: Wychowawca sugeruje, jakie zachowania oczekuje od wychowanków. Nie ma systemu nakazowego i nakazowego, tylko sugestie. Gdy wychowawca ma autorytet, to te sugestie będą stosowane, jeśli nie ma to nie będą.
2. Perswazja: Kiedy używamy konkretnych argumentów (za konkretne zachowanie konkretny skutek, operujemy racjonalnymi argumentami).
3. Osobisty przykład wychowawcy (mówi o niepaleniu a sam pali)
4. Aprobata i dezaprobata zachowania poszczególnych jednostek w klasie, a nie całej klasy. Zachowania, a nie dziecka.
II. Metody wpływu sytuacyjnego (wykorzystywanie władzy wychowawcy):
1. Metoda nagradzania: wzmocnienie pozytywne. Nagradzanie musi nastąpić zaraz po czynie.
2. Metoda karania: wzmocnienie negatywne. Teoretycznie ma zahamować nieakceptowalne zachowanie wychowanka. Zarówno kary jak i nagrody stopniujemy.
3. Instruowanie: w danej sytuacji nauczyciel od razu reaguje.
4. Organizowanie doświadczeń: polega na tym, aby ćwiczyć pewne doświadczenia, pokazując, że sprzeciw przeciw normom nie opłaca się (np. zabranie wychowanków do więzienia).
5. Przydzielanie funkcji i ról społecznych (np. wybranie rozrabiaki na przywódcę klasy może poprawić jego zachowanie), Odpowiedzialność za czyny.
III. Metody organizowania środowiska społecznego (wykorzystywanie grupy w celach wychowawczych):
1. Współpraca
2. Kreowanie przywództwa
3. Odpowiedzialność grupy
4. Ustalenie norm i zasad obowiązujących w grupie
5. Określenie i modyfikowanie celów grupy (musi to wynikać od grupy, a nie animatora grupy/nauczyciela).

Środki wychowania:
Wg Sośnickiego jest ściśle związany z metodą. Środki wychowawcze to element wykorzystany w odpowiedniej metodzie.
Dzielą się na:
- środki rozwojowe: wynikają z elementu rozwoju jednostki, tzn. na jakim etapie dziecko jest
- środki egzekutywne: wynikają z faktu domagania się realizowania czegoś (nagrody i kary, nakazy i zakaz, regulaminy).
Powinny być krótkie, konkretne, jasne.
Wiąże się z karaniem i nagradzaniem. Nie można karać za całokształt tylko konkretny czyn.
Środki wychowawcze dot. głównie metod indywidualnych.


Ideał wychowania, cele, formy, metoda, środek.
Ideał wychowania: uzależniony jest do dziejów państwa. Nie ma idealnego ideału wychowawcz.
Proces wychowania składa się z pięciu elementów:
Hierarchia:
- ideał wychowawczy
- cel wychowania
- forma
- metody
- środki
Cele wychowania:
Pięć koncepcji tworzenia celów wychowawczych:
1. Koncepcja naturalistyczna: dominuje natura człowieka, czyli rozwój.(Rousseau,Herbert Spencer)
Celem wychowania jest wewnętrzne przekształcenie, doskonalenie jednostki w sposób zindywidualizowany, dostosowany do możliwości rozwojowych człowieka. Wiąże się z fazami rozwojowymi wychowanka.
2. Koncepcja wartości ponadczasowych: wynika z kultury.
Celem wychowania jest przekazanie ponadczasowych, niezmiennych wartości. (Hessen - przedstawiciel - dodaje też wartości obiektywne.
3. Koncepcja socjologiczna: związana bezpośrednio z funkcjonowaniem jednostki w społeczeństwie. Jednostka jest przyzwyczajona, przygotowana do funkcjonowania w społeczeństwie zgodnie z normami i wzorcami tego społeczeństwa (Florian Znaniecki, Piotr Bergman).
4. Koncepcja ideologiczna: „pod prąd”.
Cele wychowawcze wynikają z krytyki ładu społecznego. Jednostka jest podporządkowywana ideologii (Heliodor Muszyński).
5. Koncepcja teologiczna
Cele wychowawcze formowane są na podstawie wartości religijnych. Jest to uzależnione od danej religii. (Foster, Stanisław Kunowski)
Formy wychowania są to działania wychowawcy, celowo lub przypadkowo organizowane po to, aby wychowankowie przejawiali aktywność, która kształtowałaby odpowiednie dyspozycje wychowanka. Są to konkretne działania wychowawcy.
Klasyfikacje form:
1. Ze względu na przedmiot aktywności: formy działania poprzez zabawę (wielość funkcji: f. współpracy, przywództwa), sztukę (organizacja wystawy, pójście na nią), naukę, działalność społeczną.
2. Ze względu na relacje wychowanka z otoczeniem:
- f. indywidualna: dziecko liczy na siebie, rozwija wytrwałość, cierpliwość. Działąlność skierowana na jednego ucznia.
- f. zespołowa: kształtuje lojalność i współdziałanie, a z drugiej strony zwalczanie się nawzajem.
- f. zbiorowa: pozostawiamy zbiorowości (zespołowi) cel: zróbcie, zorganizujcie, itp. Kształtuje działania prozawodowe.

---