HERBY ZAKONÓW KRZYŻOWYCH
DZIAŁAJĄCYCH
NA TERENIE POLSKI

ANTONIANIE

Francuski zakon sprowadzony na ziemie polskie na początku XIV wieku, najprawdopodobniej przez biskupa wrocłaskiego Henryka z Wierzbna
Działał przy szpitalu w Brzegu na Śląsku, ale nic nie wiadomo na temat liczebności konwentu.
Kiedy w 1494 roku szpital spłonął antonianie zrezygnowali z dalszej działalności i konwent wygasł na początku XVI wieku.

BOŻOGROBCY
Fratres Cruciferi Dominici Sepulchri Hierosolymitani
Fratres Canonici Regulares Custodes Sanctissimi Sepulchrii Hierosolymitani
Bracia Krzyżowi Jerozolimskiego Grobu Pańskiego
Zakon Kanoników Regularnych Stróżów Świętego Grobu Jerozolimskiego
Miechowici

W 1099 Gotfryd de Bouillon utworzył przy Grobie Pańskim w Jerozolimie kapitułę opiekunów Grobu. W 1114 roku patriarcha jerozolimski Arnold zorganizował strażników Grobu w zakon nadając im regułę św. Augustyna.
Do Polski bożogrobcy zostali sprowadzeni przez Jaksę z rodu Gryfitów w 1163 roku i osadzeni w Miechowie.
W XV wieku zakon został skasowany w większości krajów europejskich. W Polsce nadal się rozwijał, a klasztor miechowski stał się konwentem centralnym.
W 1819 roku został skasowany na terenie zaboru rosyjskiego. W Galicji upadł w połowie XIX wieku.
www.sanktmiechow.kielce.opoka.org.pl/zakon/
por. też: http://miechow.info/

Zakon Rycerski Grobu Bożego w Jerozolimie
W Belgii przetrwała gałąź żeńska zakonu. Istnieje przy niej Zakon Rycerski zorganizowany podobnie do joannitów. Zakon tem miał swoją pierwszą inwestyturę w Polsce w 1996 roku i zwierzchnikiem kościelnym został powołany Kardynał Polski Józef Glemp a zwierzchnikiem świeckim Jerzy Wojtczak
strona www Zakonu Rycerskiego, z niej: pełna wersja herbu

CYRIAKOWIE, MARKI
Ordo Canonicorum Regularium Mendicantium Sanctae Mariae de Metro de Poenitentia Sanctorum Martyrum
Zakon Kanoników Regularnych od Pokuty pod wezwaniem Świętych Męczenników

Zakon powstał w Rzymie w I połowie XIII wieku, a w 1256 roku uzyskał zatwierdzenie działalności od papieża Aleksandra IV.
W Polsce zakon pojawił się w 1257 roku z inicjatywy Bolesława Wstydliwego. Główną siedzibą Cyriaków w Polsce był krakowski kościół konwentualny pod wezwaniem św. Marka.
Zakon został w Polsce skasowany (jako ostatnia prowincja na świecie) w 1832 roku.

DUCHACY

Ordo Fratrum Canonicarum Regularium Sancti Spiritus de Saxia
Zakon Kanoników Regularnych od Świętego Ducha

Zakon powstał przy szpitalu pd wezwaniem Św. Ducha zbudowanym w 1175 roku przez bł. Gwidona z Montpellier. W 1204 roku zakon otrzymał też rzymski szpital pod wezwaniem Matki Bożej Skalnej (S. Maria de Saxia).
Zakon kierował się Regułą św. Augustyna, a zajmował się przede wszytskim działalnością szpitalną.
Do Polski duchacy zostali sprowadzeni w 1220 roku przez biskupa Iwona Odrowąża.
W 1783 roku polskie klasztory duchaków zostały skasowane. Przetrwała jednak gałąź żeńska zakonu.

JOANNICI
Ordo Militia Sancti Johannis Baptistae Hospitalis Hierosolimitani - OMil
Zakon Rycerzy Jerozolimskiego Szpitala św. Jana Chrzciciela

Najstarszy zakon rycerski. Powstał przy szpitalu św. Jana w Jerozolimie (założonym w 1070 r.). W roku 1113 otrzymał własną Regułę od papieża Paschalisa II. Znany też jako kawalerowie rodyjscy (od 1310 - siedziba na wyspie Rodos) oraz kawalerowie maltańscy (od 1530 - siedziba na Malcie).

Do Polski joannici zostali sprowadzeni przed 1166 rokiem przez Henryka Sandomierskiego.
Zakon istnieje do dnia dzisiejszego.
strona www Suwerennego Rycerskiego Zakonu Maltańskiego z niej herb
zobacz też: www.zakonmaltanski.pl

KALATRAWENSI

W Polsce występowali tylko w Tymawie koło Gniewu, w I połowie XIII wieku.
Źródła nie podają daty powstania tej placówki. Inicjatorami byli zapewne książęta pomorscy (może biskup Chrystian).
Wymieni w źródłach kalatrawensi w Tymawie to Hiszpan (mistrz Florencjusz) i rycerze z Meklemburgii. Możliwe, że nastąpiła (około 1228 roku) inkorporacja tymawskich rycerzy należących wcześniej do innego zakonu (rycerzy Chrystusowych?).
Raczej bez związku z Tymawą polscy książęta próbowali (bezskutecznie) sprowadzić kalatrawensów do Polski w 1245 roku.

KAWALEROWIE MIECZOWI
Fratres Milites Christi
Zakon Inflancki

Zakon powstał w 1202 roku. Biskup Rygi Albert on Buxhöden i opata cystersów Teodoryk nadali kawalerom mieczowym Regułę templariuszy.
W 1237 roku podporządkowani Krzyżakom. Przetrwali sekularyzację zakonu krzyżackiego (1525), by dokonać sekularyzacji własnego zakonu w 1561 roku.
Właściwie zakon nie działał na terenie Polski (Inflanty znalazły się w granicach Rzeczypospoplitej po sekularyzacji zakonu), trudno jednak pominąć go w tym zestawieniu chociażby ze względu na związki z krzyżakami.

KRZYŻACY
Fratres Hospitalis Sanctae Mariae Thetonicorum Jerosolimitanae
Zakon Jerozolimskiego Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego

Zakon powstał z bractwa szpitalnego przy niemieckim szpitalu w Jerozolimie.
Uznany oficjalnie w 1199 roku zakon miał Regułę wzorowaną na joannitach i templariuszach.
Do Polski zakonnicy zostali sprowadzeni przez Konrada Mazowieckiego w latach 1226-1230.
Zakon stworzył nad Bałtykiem własne państwo.
W 1525 roku gałąź pruska zakonu dokonała sekularyzacji. Przetrwała część zakonu w krajach związanych z Habsburgami, która nieomal została całkiem skasowana w czasach hitleryzmu (przetrwały nieliczne konwenty).
Obecnie zakon prowadzi działalność charytatywną.
oficjalna strona www zakonu (Austria)
strona www prowincji niemieckiej

KRZYŻOWCY Z CZERWONĄ GWIAZDĄ
Canonici Regulares Sanctissimae Crucis a Stella Rubae
Kanonicy Regularni od Najświętszego Krzyża z Czerwoną Gwiazdą

Zakon rozwinął się z założonego w 1233 roku przez czeską królewnę św. Agnieszkę bractwa szpitalnego.
Do Wrocławia sprowadziła zakonników Anna siostra założycielki i wdowa po Henryku Pobożnym (zapewne pomiędzy 1242 a 1248 rokiem).
Powstało kilka klasztorów na Śląsku i na Kujawach, skasowanych na początku XIX wieku.
Obecnie zakon istnieje tylko w Czechach.

ZAKON ŚWIĘTEGO ŁAZARZA
Ordo Militaris et Hospitalis Sancti Lazari Hierosolymitani

Zakon świętego Łazarza został ufundowany w Ziemi �więtej około 1070 roku jako zakon rycerski.
Już w XIII wieku znalazł na terenie Wielkopolski. Dotarł też na Śląsk i Pomorze Zachodnie.
Zakon św. Łazarza byl początkowo utworzony z trędowatych rycerzy i braci. W 1265 papież nakazal przejście wszystkich samodzielnych leprozoriow pod władze rycerzy świętego Łazarza.
Obecnie istnieją dwie gałęzie zakonu.
Pierwsza to Rycerski i Szpitalny Zakon świętego Łazarza z Jerozolimy pod Protektoratem Katolickiego Melchickego Patriarchy Jerozolimy, Antiochii i Aleksandrii.
Gałąź ta w Polsce zanikła w XVI wieku.
W latach 30-tych XX wieku został reaktywowany w Polsce przeorat Zakonu.
Strona internetowa: www.st-lazarus.net, tamże o herbie zakonu i herbach wielkich mistrzów.
(Od nazwy zakonu pochodzi slowo "lazaret")
Druga gałąź, złożona z włoskich rycerzy i braci św. Łazarza została w XVI połączana z dynastycznym rycerskim Zakonem św. Maurycego Domu Sabaudzkiego.
Zakon ten nosi nazwę Zakon świętych Maurycego i Łazarza.
zobacz pełną wersję herbu zakonu (obediencji paryskiej)

RYCERZE CHRYSTUSOWI
(tzw. BRACIA DOBRZYŃSCY)
Fratres Milites Christi (de Prussia, de Dobrzyn, de Mazovia)

Zakon został zorganizowany przed 1228 (zapewne po 1216) rokiem przez biskupa pruskiego Chrystiana.
W 1228 został osadzony przez Konrada I Mazowieckiego w Dobrzyniu.
W 1235 roku część rycerzy Chrystusowych połączyła się z Krzyżakami. Reszta zakonników osiedliła się w w 1237 roku w Drohiczynie, zdobytym później przez Daniela halickiego.
Ostatnia wzmianka o zakonie dotyczy 1240 roku.

TEMPLARIUSZE
Fratres Militia Templi
Rycerze Świątyni

Zakon założony przez Hugona de Payens w 1118 (1119?) roku przy Świątyni (Templum) w Jerozolimie.
Do Polski Templariusze dotarli w III dziesięcioleciu XIII wieku dzięki fundacjom Władysława Odonica, Henryka Brodatego i Barnima I.
Zakon został skasowany w 1312 roku.
zobacz stronę "Szlak templariuszy"

BIBLIOGRAFIA

• Marecki Józef, Zakony w Polsce. Instytuty życia konsekrowanego. Instytuty i zgromadzenia ..., Kraków 2000.

• Kolak W., Marecki J., Leksykon godeł zakonnych, Łódź 1994.

• Starnawska Maria, Między Jerozolimą a Łukowem. Zakony krzyżowe na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa 1999.

---