Dział-nadrzędna jednostka systematyki obejmuje gleby wytworzone pod przeważającym wpływem 1go z czynników glebotwórczym lub pod wpływem wszystkich czynników bez wyraźnej dominacji 1go z nich

Rząd-gleby o podobnym kierunku rozwoju mogą obejmować gleby różniące się morfologicznie ale zbliżone do siebie pod względem geologicznym

Typ gleb-podstawowa jednostka systematyki gleb obejmuje gleby o tym samym układzie gł poziomów genetycznych posiadających zbliżone wł fiz-chem i chem o podobnym rodzaju wietrzenia przemieszczania osadzania się składników o podobnym typie próchnicy

Podtyp gleb-wyróżnia się je wówczas gdy na cechy głównego procesu glebotwórczego rozkładają się jeszcze inne cechy procesu które modyfikują wł biol fiz chem cechy morfologiczne

Rodzaj gleby-na podstawie genezy i wł skały macierzystej z której powstała gleba

Gatunek gleby-określa uziarnienie utworu glebowego całego profilu

Poziom glebowy-to mineralna lub org-mineralna część profilu glebowego która odróżnia się od powstałych poziomów, może różnić się barwą uziarnieniem składem chem ilością i jakością materii organicznej.

Gleby fitogeniczne. Reprezentują płytkie utwory, o budowie profilu (A)C-C lub AC-C, A-C, (A) oznacza inicjalny poziom próchniczny (do 10 cm miąższości). Poziom próchniczny może być głębszy w rędzinach właściwych i czarnoziemnych (Aca-Cc A-Cca; nawet ponad 40 cm). Bezpośrednio pod warstw próchniczną, zawierającą znaczną ilość skały macierzystej zalega lita skała. Gleby takie reprezentują początkowe stadium rozwoju procesu glebotwórczego.

Użytkowanie rolnicze tego typu utworów glebowych jest na ogół silnie ograniczone, zależne od rodzaj utworu macierzystego. Częstą cechą takich gleb jest zbyt duża przesiąkliwość i przewiewność lub zbyt duża zbitość materiału przy zbyt małej pojemności wodnej.

Najwartościowszymi glebami z tego działu są rędziny, które jednak często są glebami trudnymi w uprawie, z racji obecności materiałów skalnych w warstwach wierzchnich i płytkości poziomu próchnicznego.

Gleby autogeniczne. O różnym ukształtowaniu poziomów genetycznych w profilu glebowym (A-Bbrca-C; O-A-Bbr-Cca, O-A-Eet-Bt-C; Ap-Eet-Bt-C; O-Abv-Bv-C; O-A-Ees-Bhfe-C; Ap-Ees-Bhfe-C). Wspólną jest kształtowanie się pod przemożnym wpływem lokalnych czynników glebotwórczych. Duże znaczenie w tych glebach pełni próchnica glebowa i jej właściwości oraz miąższość warstwy. Użyteczność rolnicza tych gleb jest bardzo zróżnicowana - od najlepszych gleb czarnoziemnych, bardzo dobrych głębokich gleb brunatnych i płowych przez utwory płytkie, aż do ubogich gleb bielicoziemnych.

Gleby semihydrogeniczne. Kształtują się w warunkach okresowego silnego uwilgotnienia, wywołanego wysokim poziomem wód gruntowych lub stagnowaniem wód opadowych. Okresowoznajdują się w ten sposób w warunkach beztlenowych, powodujących procesy glejowe. Procesy oglejenia obejmują środkową i dolną część profilu glebowego (gdzie występują poziomy G i gg), co nie powoduje gromadzenia się dużej ilości storfiałej substancji organicznej. Specyficznymi glebami należącymi do tego działu są czarne ziemie (Ap-Aa-Cca-G; O-Aa-G), tworzące się z utworów mineralnych, zasobnych w substancję organiczną, przy obecności wysokiej koncentracji kationów wapnia.

Gleby hydrogeniczne. Zalicza się gleby powstałe z utworów kształtowanych pod wpływem przepływu wody bądź wód stojących, z materiałów mineralnych lub organicznych.

W fazie akumulacji najbardziej typowym jest w nich proces bagienny. W dalszych przekształceniach, przy przerwaniu naturalnego uwilgotnienia tych utworów glebowych może dojść do przewagi humifikacji i mineralizacji, składających się na proces murszenia gleb.

Gleby napływowe. Powstawanie gleb napływowych jest związane z erozyjno-sedymentacyjną działalności wód powierzchniowych. Są to z reguły utwory mineralne, rzadziej organiczne. Oprócz materiału przynoszonego do dolin ze spływami powierzchniowymi, wody rzeczne transportują także materiał rozmyty w wyniku erozji bocznej i dennej nurtu rzecznego, który ciągle zmienia się na skutek zjawisk związanych z przepływem w korycie rzecznym. Zależnie od rodzaju zlewni dominuje jedno z dwóch wymienionych źródeł namułów materiału rzecznego. W zlewniach o przewadze utworów zwięzłych, o małym współczynniku infiltracji, do dolin i cieków trafia dużo drobnej zawiesiny ze spływów powierzchniowych. Powstają utwory zwięzłe, często ilaste, zasobne w części spławialne. W zlewniach o przewadze utworów lekkich spływy powierzchniowe są niewielkie, gdyż łatwo infiltrują i przechodzą w odpływ gruntowy. Do rzek trafia bardzo mało materiału ze zmywów powierzchniowych. Głównym źródłem niesionych sedymentów jest materiał z erozji rzecznej. Ze względu na to, że doliny niżowe są uformowane w utworach fluwio-glacjalnych, przeważnie piaskowych, namuły z tego źródła składają się z piasku z małym udziałem pyłu.

Osadzane przez wodę namuły bezpośrednio ze zmywów deluwialnych lub przesegregowane przez wody rzeczne jako utwory aluwialne są utworami macierzystymi gleb napływowych. Inny rodzaj utworu macierzystego gleb w tym dziale to namuły morskie osadzane w zatokach i na pobrzeżach morskich, które w rezultacie odwodnienia terenu przekształcają się w gleby.

Gleby słone. Do działu tego zalicza się gleby, w których profilu występuje poziom słony o miąższości ponad 15 cm, zawierający więcej niż 2 % soli łatwo rozpuszczalnych. Naturalne gleby słone, związane z warunkami wodno-klimatycznymi, występują w klimacie aridowym. Polskie gleby słone zawdzięczają swoje pochodzenie zasilaniu przez słone wody (morskie, solanki, odcieki z materiałów antropogenicznych).

Gleby antropogeniczne. Gleby, kształtujące się w warunkach dominującego wpływu działalności człowieka, jako czynnika glebotwórczego. Zaliczane są tutaj zarówno gleby tworzone sztucznie w wyniku rekultywacji gruntów bezglebowych, jak gleby powstałe z materiałów antropogenicznych wsytępujących w roli skały glebotwórczej, a także gleby powstałe w sposób naturalny -przekształcone przez człowieka do tego stopnia, że utraciły część (lub całość) swoich podstawowych cech. Przekształcenia mogą przebiegać w kierunku zmian pozytywnych (podniesienia żyzności gleby - hortisole, rigosole), lecz także negatywnych (gleby zdegradowane bądź zdewastowane).

Poziomy główne - wybrane oznaczenia

O -poziom organiczny (ściółki) - ponad 20 % świeżej lub częściowo rozłożonej materii organicznej.

A -poziom próchniczny - do 20 % materii organicznej. Ciemna barwa dzięki zhumifikowanej materii organicznej w przypowierzchniowej warstwie gleby. Materia organiczna jest w różnym stopniu związana z mineralnymi składnikami gleby.

E -poziom wymywania (eluwialny) - (pod O, A), mniej materii organicznej niż wA,a tlenków i materii ilastej mniej niż w poziomach niższych. Barwa jaśniejsza, więcej kwarcu i krzemionki.

B -poziom wzbogacania - (pomiędzy A lub E ,a C, G lub R), nagromadzenie półtoratlenków i mat. organicznej oraz frakcji ilastej [wynik wymywania lub rozkładu minerałów pierwotnych i tworzenia się wtórnych minerałów ilastych]. Może wykazywać wtórne nagromadzenie węglanów wapnia, magnezu, gipsów i innych soli.

C -poziom skały macierzystej - materiał mineralny, nieskonsolidowany, nie wykazujący cech innych poziomów.

G -poziom glejowy - poziom mineralny wykazujący cechy silnej lub całkowitej redukcji w warunkach beztlenowych, barwa stalowoszara. P -poziom bagienny gleby organicznej.

D -podłoże mineralne gleb organicznych - podłoże mineralne-nielite. M -poziom murszowy gleby organicznej R -podłoże skalne - skała lita, masywna.

Wybrane oznaczenia do określania cech i właściwości poziomów:

an - (antropogeniczny), poziom lub warstwa wytworzona w wyniku gospodarczej działalności człowieka (poza uprawą rolną)

br - wzbogacenie in situ, akumulacja nieiluwialna typowa dla gleb brunatnych np. Bbr

ca- akumulacja węglanu wapnia,

d - poziom darniowy

es - eluwialne wymycie żelaza i glinu, np. Ees - w glebach bielicowych

et - eluwialne wymycie frakcji ilastej, np. Eet - w glebach płowych

f - poziom z materią organiczną częściowo rozłożoną, np. Of

fe - iluwialna akumulacja żelaza, np. Bfe - w bielicach

g - cechy glejowe lub poglejowe odzwierciedlające okresową nadmierną wilgotność spowodowaną wodami opadowymi czasowo stagnującymi nad poziomami lub warstwami trudno przepuszczalnymi lub w ich obrębie („ogiejenie odgórne"), np. Eg. Bg, Cg

gg - cechy oglejenia od wód gruntowych („ogiejenie oddolne")

gy - gytia

h - zhumifikowana, dobrze rozłożona substancja organiczna, np. Oh, Ah, Bh

i - utwór murszasty w glebach organiczno-mułowych

l - podpoziom ściółki w powierzchniowej części poziomu O gleb mineralnych i organicznych, np. OI

m - muł

ni - torf niski

p - poziom spulchniony przez orkę lub inne zabiegi spulchniające, np. Ap, Bp

t - iluwialna akumulacja frakcji ilastej w glebach mineralnych, np. Bt, w glebach organicznych oznacza torf i jest wtedy stosowana z poziomem głównym O, np. Ot

tw - torf wysoki, np. Otwy

Diagnostyczne poziomy powierzchniowe - EPIPEDONY

Poziomy, które wytworzyły się w powierzchniowej warstwie gleby

- ciemno zabarwione dzięki zawartości materii organicznej.

- zawierają one silnie zwietrzały materiał, niekiedy mocno przemyty.

Poziomy powierzchniowe mogą być przykryte cienką warstwą świeżych aluwiów, osadów eolicznych lub innych, jednak miąższość tych przykrywających osadów nie może być większa niż 30 cm (kryterium gleb kopalnych).

Powierzchniowy poziom mollic

Zdefiniowany według kryteriów morfologicznych, a nie genetycznych cechy:

• trwała struktura gruzełkowata, ziarnista lub koprolitowa, dzięki czemu większość poziomu jest miękka.

• kryterium barwy

• nasycenie kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi musi być wyższe lub równe 50%

• musi zawierać 2,5% lub więcej węgla organicznego w powierzchniowej 18 cm warstwie, gdy kryterium barwy jest pomijane.

• minimalna miąższość tego poziomu w różnych przypadkach wynosi od 10 do 25 cm

Anthropic

Podobny do poziomu mollic pod względem barwy, struktury i zawartości materii organicznej. Tworzy się w ciągu długiego okresu użytkowania i nawożenia gleb odpadami z gospodarstw domowych przy zabudowaniach, jak też w terenach stale nawadnianych i nawożonych nawozami organicznymi.

Melanie

Powierzchniowy poziom mineralno- próchniczny zwany poziomem murszastym.

Plaggen

Wytworzona przez człowieka warstwa próchniczną miąższości ponad 50 cm. powstał w ciągu setek lat pod wpływem nawożenia obornikiem, mieszaniną ściółki leśnej, słomy i piasku tworzącymi ciemno zabarwioną masę mineralno-organiczną. Zawiera w całej miąższości odłamki ceramiki.

Histic

• powierzchniowy poziom organiczny gleb mineralnych. Jest to niedużej miąższości (<30 cm) poziom organiczny występujący na powierzchni gleb mineralnych. Może być przykryty cienką warstwą (<20 cm) utworów mineralnych.

• zbudowany z torfu, mułu, gytii lub murszu organicznego i nasycony wodą w ciągu co najmniej 30 kolejnych dni w czasie roku jeżeli gleba nie jest sztucznie odwodniona

Ochric (gr. ochros — blady)

Diagnostyczne poziomy podpowierzchniowe - ENDOPEDONY :

Wytworzyły się wewnątrz gleby poniżej poziomów powierzchniowych, a niekiedy występują bezpośrednio pod poziomami organicznymi.

Na skutek erozji powierzchniowej mogą występować na powierzchni terenu. Niektóre z tych poziomów są określane jako poziomy B lub zaliczane są do poziomów E.

Cambic

• poziom intensywnych przemian materiałów glebowych

• przemiany fizyczne polegają na przemieszczaniu się cząstek glebowych wywołanym przez procesy mrozowe, korzenie roślin, faunę glebową i inne.

• pierwotne cechy materiału macierzystego zostały całkowicie zniszczone, łącznie z warstwami w utworach aluwialnych lub w innych osadach wodnych.

• poziom charakterystyczny dla gleb brunatnych strefy leśnej, niektórych gleb opadowo-glejowych, czarnych ziem, czarnoziemów i innych

Sideric

• cechy analogiczne do poziomu cambic lecz w bezwęglanowym materiale piaszczystym.

• stropowa część przylega bezpośrednio do poziomu akumulacyjno-próchnicznego, a spągowa wyraźnie, przechodzi w skałę macierzystą.

• miąższość wynosi najczęściej 30 — 70 cm, (niekiedy 100 cm i więcej).

Luvic

• poziom eluwialny pozbawiony pierwotnych węglanów i innych łatwo rozpuszczalnych soli, a przede wszystkim zubożonym w minerały ilaste. Zostały one (bez rozkładu) przemieszczone do poziomu argillic występującego bezpośrednio pod poziomem luvic.

• pozbawiony części frakcji ilastej, jest z reguły bardziej spiaszczony i jaśniejszy od skały macierzystej

Argillic

• nagromadzona na skutek wmywania frakcja ilasta.

• tworzy się poniżej poziomu eluwialnego, ale może występować i w stropie gleby w przypadku gdy jej cześć została zdenudowana

• zawiera więcej frakcji ilastej (< 0,002 mm) niż poziom Eet

• miąższość powinna wynosić co najmniej 0,1 sumy miąższości poziomów leżących nad nim, albo powinna być większa lub równa 15 cm, jeżeli suma miąższości poziomów eluwialnych i iluwialnych w danej glebie jest większa niż 1,5 m.

• w glebach bezstrukturalnych poziom argillic ma zorientowane pakiety ilaste spajające ziarna piasku

• gdy gleba jest strukturalna, mająca agregaty różnych kształtów, wtedy powierzchnie agregatów zarówno pionowe, jak i poziome, a także ścianki drobnych porów, pokryte są otoczkami ilastymi

• gdy poziom argillic jest ilasty i minerałem ilastym jest kaolinit, a poziom powierzchniowy zawiera więcej niż 40% frakcji ilastej, wówczas w dolnych partiach poziomu argillic otoczki ilaste występują na ściankach agregatów i porów glebowych, a struktura tego poziomu jest foremnowielościenna i pryzmatyczna.

Natric

• specyficzny poziom wmycia frakcji ilastej, który poza cechami poziomu argillic wyróżnia się strukturą pryzmatyczną lub, częściej, słupową w stropie.

Albic

• poziom eluwialnym, z którego w sposób selektywny, przy udziale rozpuszczalnych frakcji próchnicy, zostały wymyte niektóre produkty rozkładu minerałów, zwłaszcza glin i żelazo.

• dzięki wymyciu tych składników poziom ten uległ względnemu wzbogaceniu w Si02 oraz charakterystycznemu wybieleniu, a zalegający bezpośrednio pod nim poziom iluwialny (spodic), wzbogacony w namyte związki, uzyskał barwę rdzawą lub kawowobrunatną i został w mniejszym lub większym stopniu scementowany.

• granica między poziomami albie i spodic jest zwykle wyraźna, często przebiega nierówno i tworzy głębokie zacieki.

• poziom albie ma z reguły uziarnienie piasku luźnego lub słabogliniastego, a w składzie mineralnym dominuje kwarc.

Spodic

• poziom iluwialnej akumulacji pćłtoratlenkow (AI203 i Fe203) oraz próchnicy.

• w glebach leśnych zalega bezpośrednio pod poziomem eluwialnym,

• w glebach uprawnych często pod poziomem Ap. Pierwotne uziarnienie materiału tworzącego poziom spodic odpowiada naj-częściej piaskom luźnym.

• odcina się wyraźnie od poziomów nadległych. Górna granica poziomu ma często przebieg nieregularny, falisty lub tworzy głębokie zacieki

Glejospodic - Bhfeoxgg lub Bh i Bfeoxgg

• ma barwę ciemnordzawobrunatną i jest zwykłe równo i ostro odgraniczony od nadległego poziomu eluwialnego (albie); natomiast przejście do oglejonej skały macierzystej jest przeważnie stopniowe.

Agric

• poziom iluwialny występujący bezpośrednio pod uprawnym poziomem próchnicznym

• powstaje na skutek długotrwałej intensywnej uprawy rolniczej w procesie iluwiacji próchnicy, frakcji pyłowych i frakcji ilastych wynoszonych z poziomu uprawnego.

Placic

• czarna do ciemnoczerwonej warstewka scementowana tlenkami żelaza lub tlenkami żelaza i manganu. Miąższość tej warstewki waha się od 2 do 10 mm. Występowanie tego poziomu wiąże się z warstwowaniem materiału macierzystego.

Fragilic

• stwardniały, o dużym zagęszczeniu materiału glebowego.

• tworzy się on w glebach gliniastych, rzadziej piaszczystych.

• może zalegać bezpośrednio pod poziomem cambic, spodic, argillic lub albie

Salic

• zawiera wtórnie nagromadzone sole łatwiej rozpuszczalne w zimnej wodzie niż gips.

• musi mieć więcej niż 2% soli rozpuszczalnych, a jego miąższość musi być większa niż 15 cm.

Calcic

• charakteryzuje się wtórnym nagromadzeniem węglanu wapnia lub węglanu wapnia i węglanu magnezu.

• może ono nastąpić w poziomie C i w innych poziomach genetycznych, jak np. w poziomie mollic, argilłic i natric.

---