VII. Gleby antropogeniczne

Gleby antropogeniczne powstajš pod wpływem mniej lub bardziej intensywnej działalno�ci człowieka. Sš one na ogół typologicznie przeobrażone. Przeobrażenia idšce w kierunku dodatnim prowadzš do wydzielenia rzędu gleb kulturoziemnych, a w kierunku ujemnym - rzędu gleb urbano i industrioziemnych. Stopień rozwoju procesu glebowego w poszczególnych rzędach jest bardzo różny i uwarunkowany przede wszystkim działalno�ciš, człowieka, a nie naturalnym układem czynników �rodowiska geograficznego. Typ gleby w dziale gleb antropogenicznych wyraża pewnš fazę zachowanych cech dawnych procesów glebotwórczych oraz nietrwałš fazę rozwoju przekształceń, nasilajšcych się lub malejšcych pod wpływem działania człowieka. Wydzielone typy charakteryzuje różna mišższo�ć profilu, często brak niektórych poziomów genetycznych lub występowanie nowych poziomów. Sš one w różnym stopniu przekształcone biofizykochemicznie i hydrologicznie w wyniku gospodarki komunalnej i przemysłu.

VIIA. GLEBY KULTUROZIEMNE

Do gleb kulturoziemnych zalicza się gleby typologicznie przeobrażone pod wpływem intensywnej gospodarki i wysokiej kultury rolnej. Poziom akumulacyjny tych gleb osišga mišższo�ć 40-60 cm i ma charakter antropogeniczny (poziom diagnostyczny anthropic). Racjonalna uprawa gleby, intensywne nawożenie organiczne i mineralne może przekształcić profil glebowy tak silnie, że pierwotne poziomy lub warstwy - zwłaszcza powierzchniowe - ulegnš całkowitemu przeobrażeniu. Gleba nabiera nowych wła�ciwo�ci biofizykochemicznych, wyjštkowo korzystnych z punktu widzenia żyzno�ci i produkcyjno�ci. Przykładem kulturoziemów sš gleby ogródków działkowych lub gleby poklasztorne, gdzie człowiek poprzez wieloletnie intensywne nawożenie organiczne (komposty, torf itp.) i mineralne bšd� głębokš uprawę mechanicznš przekształcił warstwę uprawnš tak silnie, że jedynie poniżej poziomu A został zachowany naturalny układ poziomów genetycznych. Stosowane zabiegi agrotechniczne (uprawa, nawożenie itp.) zmieniajš takie wła�ciwo�ci gleby, jak odczyn, zawarto�ć składników mineralnych oraz wpływajš na ilo�ć i jako�ć próchnicy, na pojemno�ć sorpcyjnš, zawarto�ć. fosforu itp.

 

VIIA1. Hortisole

Hortisole (albo gleby ogrodowe) sš typologicznie przeobrażone, o głębokim poziomie akumulacyjnym. Duża ilo�ć materii organicznej i jej jako�ć zbliża je do gleb czarnoziemnych. Poziom akumulacyjny hortisoli zalega na glebie wyj�ciowej, która została przeobrażona pod wpływem zabiegów agrotechnicznych lub agromelioracyjnych. Przeobrażony w ten sposób profil glebowy upodabnia hortisole do gleb czarnoziemnych (czarnoziemów antropogenicznych lub czarnych ziem antropogenicznych).

 

VIIA2. Rigosole

Rigosole (albo gleby regulówkowe) sš glebami typologicznie przeobrażonymi wskutek regulówki lub głębokiej uprawy mechanicznej, bšd� przez wprowadzenie warstw obcego materiału do profilu glebowego. Zabiegi te w sposób istotny zmieniły wła�ciwo�ci morfologiczne i biofizykochemiczne wyj�ciowego profilu gleby. Pierwotne następstwo poziomów uległo zniekształceniu lub przeobrażeniu pod wpływem �wiadomej działalno�ci człowieka.

 

VIIB. GLEBY INDUSTRIO- I URBANOZIEMNE

Industrio- i urbanoziemy obejmujš utwory glebowe przeobrażone w wyniku oddziaływania zabudowy przemysłowej i komunalnej, przemysłu, a w szczególno�ci górnictwa głębinowego i odkrywkowego. Pod wpływem wymienionych czynników zachodzš zasadnicze zmiany naturalnych wła�ciwo�ci morfologicznych, fizycznych i chemicznych, które prowadzš do zaburzenia, układów biologicznych w glebie, a w konsekwencji do zniekształceń i dewastacji. Do wymienionego rzędu zalicza się także gleby, które zostały mechanicznie lub hydrologicznie zniszczone lub zapylone w takim stopniu, że zmieniło to trwałe układy biofizykochemiczne profilów glebowych. Zmiany te mogš być wywołane oddziaływaniem bezpo�rednim lub po�rednim przemysłu i urbanizacji na gleby. Skutkami bezpo�redniego oddziaływania przemysłu, a zwłaszcza górnictwa, na gleby sš cišgłe lub niecišgłe deformacje powierzchni, powodujšce w większo�ci przypadków niekorzystne zmiany stosunków wodnych gleb, oprócz mechanicznego uszkodzenia ich profilów. Deformacje powierzchni powstajš wskutek podziemnej eksploatacji skał użytecznych i górniczych robót przygotowawczych. Rezultatem bezpo�redniego oddziaływania przemysłu i zabudowy komunalnej jest tworzenie się gleb mechanicznie zniekształconych. Po�rednie oddziaływanie przemysłu na otaczajšce gleby znajdujš swój wyraz w zmianach chemicznych wła�ciwo�ci gleb oraz w zmianach hydrologicznych w profilach glebowych. Szczególnie istotny jest proces degradacji gleb wskutek przemysłowego zanieczyszczenia atmosfery, które nie powoduje wprawdzie widocznych zmian morfologicznych w profilu glebowym, lecz wywołuje zmiany we wła�ciwo�ciach, które można stwierdzić w toku analiz chemicznych materiału glebowego. Najczę�ciej można zaobserwować spadek plonów, występowanie chorób ro�lin, a nawet zanieczyszczenie ro�linno�ci wyższej lub zmiany powierzchni w nieużytek wskutek zapylenia gleby. Przy klasyfikacji stopnia degradacji gleb na skutek emisji należy się oprzeć na obowišzujšcych obecnie podziałach na strefy zagrożeń. Szczególnie duże obszary gleb industriozienmych występujš w okręgach przemysłowych, np. GOP, CzOP, ROW, gdzie zajmujš one po kilkadziesišt tysięcy hektarów. Mniejsze obszary tych utworów glebowych spotkać można w rejonie odkrywkowych kopalń surowców mineralnych lub pojedynczych zakładów przemysłowych, często przy dużych miastach. Urbanoziemy występujš na obszarach dużych aglomeracji miejskich, a ich przemiany sš głównie zwišzane z przekształceniami chemicznymi, takimi jak: zasolenie, zakwaszenie, alkalizacja czy nagromadzenie metali ciężkich. Ponadto gleby skażone przez gazy spalinowe, pyły oraz czšstki materiału drogowego występujš, nieraz wzdłuż szlaków komunikacyjnych w pasie od kilku do kilkudziesięciu metrów. Zachodzi w nich głównie nagromadzenic metali ciężkich, choć zachowujš cechy morfologiczne gleb nie zanieczyszczonych.

 

VIIB1. Gleby antropogeniczne o nie wykształconym profilu

Sš to gleby powstajšce współcze�nie, nie wykazujšce morfologicznie poziomów genetycznych. Powstajš one z materiału mineralnego nasypów, wyrobisk, zwałowisk i skarp. Mieszczš się tu również gleby głęboko przekopane i przemieszane.

 

VIIB2. Gleby antropogeniczne próchniczne

Sš to gleby, których przeobrażenia sš zwišzane �ci�le z działalno�ciš człowieka. Występujš one głównie na obszarach aglomeracji miejskich i zostajš przeobrażone w wyniku oddziaływania zabudowy przemysłowej i komunalnej oraz przemysłu. Najczę�ciej, mimo dużej warstwy próchnicznej, sš one przekształcone mechanicznie, chemicznie lub hydrologicznie. Niekiedy mogš się nakładać 2 typy przekształceń lub więcej.

 

VIIB3. Pararędziny antropogeniczne

Pararędziny antropogeniczne sš to gleby, w których od powierzchni występuje bardzo duże nagromadzenie węglanu wapnia w wyniku działalno�ci człowieka. Zawarto�ć węglanów wynosi co najmniej 5% w warstwie powierzchniowej (w większo�ci przypadków waha się od 10 do 20%) i zmniejsza się, a nawet niekiedy zanika w głšb profilu. Cechš charakterystycznš tych gleb na obszarach dużych aglomeracji miejskich jest nagromadzenie gruzu lub pyłu wapiennego, który bardzo powoli ulega rozkładowi. Gruz wapienny jest często przemieszany z mišższš warstwš próchnicznš. Natomiast na obszarach górniczych pararędziny powstajš ze skał klastycznych lu�nych, które ulegajš silnemu zanieczyszczeniu odłamkami skał węglanowych lub siarczanowych wydobywanych z kopalń. Wtedy sš to gleby płytkie z często słabo wykształconym poziomem A.

 

VIIB4. Gleby antropogeniczne słone

Gleby słone (zasolone) antropogeniczne powstajš w aglomeracjach miejskich na skutek stosowania soli do zwalczania gołoledzi i od�nieżania ulic, jak również wskutek zanieczyszczeń przemysłowych. Powstajš one w wyniku stałego zasilania przez roztwory soli. Glebami antropogenicznymi zasolonymi sš więc te gleby, w których do głęboko�ci 125 cm występuje poziom słony o mišższo�ci większej niż 15 cm. Poziom ten powinien zawierać mniej niż 2% soli rozpuszczalnych w wodzie. Gleby zasolone rzędu urbano- i industrioziemów wykazujš cechy typowe dla gleb słonych, nie można jednak ich utożsamiać z glebami stref suchych. Po usunięciu czynnika zasalajšcego gleby te ulegaj do�ć szybko odsoleniu.

---