Źródła informacji krajoznawczych;

Publikacje zwarte w tym wydawnictwa naukowe i popularnonaukowe;

- podręczniki akademickie - encyklopedie - katalogi zabytków - roczniki statystyczne

- przewodniki - informatory - monografie - albumy krajoznawcze

Prasa i czasopisma:

- Kwartalniki - np. czasopismo geograficzne - miesięczniki - dwutygodniki

Wydawnictwa akcydensowe:

- foldery - ulotki - afisze - kalendarze

Wydawnictwa kartograficzne:

- mapy tomograficzne, turystyczne i inne , atlasy

Wydawnictwa akcydensowe

- foldery -ulotki - afisze -kalendarze

Wydawnictwa kartograficzne

- mapy topograficzne, turystyczne i inne atlasy

Dokumenty i archiwalia

- np. rejestry zabytków

- plany rozwoju miejscowości

- dokumenty uzupełniające wiedzę o miejscowości.

Obserwacje terenowe

- krajobrazu miast, wsi, - placówek muzealnych, - wywiady,

- badania ankietowe - fotografia

Inne źródła

- film, - szkice, - elektroniczne informacje z Internetu

POJĘCIA KRAJOZNAWSTWA

Twórca pojęcia - Ritter Karol

Lata 60 XIX polska - wydanie encyklopedii dla krajoznawstwa Galicji (Schneider)

Krajoznawstwo - pojęcie należy do grupy pojęć trudnych do zdefiniowania i żadna z definicji krajoznawstwa nie oddaje w pełni jego istoty.

• Prof. M Limanowski stwierdził nawet ze gdyby krajoznawstwo zamknęło się w jednej definicji to stałoby się czymś sztucznym i bezbarwnym.

• Słownik warszawski z 1902 roku określa krajoznawstwo jako zbiór wiadomości o danym kraju Metodyk geografii G. Wuttke definiuje je jako „znawstwo kraju”

• W. Nałkowski „… nie jest to ani nauka ani sztuka, lecz informacja, źródło z którego zarówno geografia jak i inne sztuki czerpać będą materiał do swoich opracowań”

• St. Pawłowski - uważał je za jedną z gałęzi geografii - geografię stosowaną kraju ojczystego.

• L. Sawicki - nie zgadzał się z tym stanowiskiem. Uważał ze nie jest to nauka bo nie posiada własnej teorii jest to natomiast zbiór wiadomości o kraju wypracowanym przez różne nauki.

• Wlk. Ilustrowana Encyklopedia Powszechna Gutenberga - krajoznawstwo jest zbiorem wiadomości o pewnym większym lub mniejszym obszarze. Chodzi tu o wiadomości z różnych dziedzin archeologii, geografii, biologii, etnografii, statystyki, ekonomii, Krajoznawstwo nie tworzy osobnej nauki a oznacza raczej praktyczną działalność jak zbieranie materiałów bez dążenia do stworzenia jakieś naukowej syntezy.

• Wlk. Encyklopedia Powszechna z 65r. „.. krajoznawstwo to ruch społeczny dążący do zbierania i popularyzowania wszelkich wiadomości (geograficznych, historycznych, etnograficznych i innych) o kraju lub regionie min, poprzez urządzanie wycieczek.

• Komisja Krajoznawcza Zarządu Głównego PTTK przyjęła następujące sformułowanie „ krajoznawstwo jest wielostronną (kompleksową) znajomością kraju jago przeszłością, teraźniejszością i przyszłością (ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu) którą osiąga się i rozwija zarówno indywidualnie jak i zespołów w czasie wycieczek po kraju oraz uzupełnia lekturą i innymi środkami.

• K. Mazurski - uważa krajoznawstwo za naukę w sensie dydaktycznym ponieważ uczy ono znajomości i pojmowania całokształtu określonego regionu Krajoznawstwo jest również nauką w sensie instytucjonalnym bo jest dyscypliną wykładaną w szkołach wyższych. Ponadto K zdaniem prof. Mazurskiego wyznacza nowe pola badawcze i analizuje dorobek innych dyscyplin nadając im często charakter humanistyczny.

• Wśród współczesnych definicji krajoznawstwa na uwagę zasługuje interpretacja podana przez W. Lipniackiego. Autor ten rozpatruje pojęcie krajoznawstwo w trzech płaszczyznach:

- funkcjonalnej - jako dążenie do możliwie najpełniejszego i najwszechstronniejszego poznania ziemi ojczystej.

- instytucjonalnej - jako ruch społeczny który skupia działaczy krajoznawców i ukierunkowujący się na osiąganie ważnych celów społecznych jak i zbieranie i popularyzowanie wszelkich wiadomości o kraju czy regionie gromadzenie i przetwarzanie zebranych danych dla potrzeb praktyki społecznej a zwłaszcza turystyki.

- historyczno socjologicznej - pojmowane jako dziedzina kultury. Jako pewna dziedzina kultury obejmująca całokształt działalności poznawczej.

• Uwagi do przedstawionej wyżej definicji i uzupełnienia (Gaworecki) .

- znajomość kraju ojczystego czy wiedza o regionie zdaniem Gaworeckiego może być uzyskiwana w różny sposób, niekoniecznie w czasie wolnym od pracy i przez turystykę. Nie musi to być również ruch amatorski. Np. poznawanie własnego miejsca zamieszkania czy regionu jest możliwe na lekcjach szkolnych wykładach podczas wycieczek lokalnych lub w drodze samokształcenia ułatwianego przez środki masowego przekazu.

- konsekwencja dotychczasowych rozważań poświęconych istocie krajoznawstwa może być wniosek iż spełnia ona rozliczne funkcje społeczne. Spośród wielu funkcji społecznych warto zwrócić uwagę na funkcję wychowawczą, funkcję kształceniowa.

Zarys historii krajoznawstwa

Okres prekursorski

Gal Anonim (XI / XII wiek ) najstarsza kronika polski w języku łacińskim wydana w 3 tomach.

Wincenty „Kadłubek” (XII/XIII wieku) kronika po łacińsku wydana w 1612 roku. Opisywała dzieje polski od czasów bajecznych do 1202 roku.

Jan Długosz kronikarz (XV w) „Chorographia regni Poloniae” - „Geografia królestwa polskiego”- „Opis krajoznawczy kraju” ,

„Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis” - „Inwentaryzacja beneficjów kościelnych małopolski” - dzieło zostało uznane za pierwsza inwentaryzację przeprowadzoną w Polsce.

Pozostali kronikarze:

Maciej z Miechowa

Marcin Kromel - „Polonia” - encyklopedyczny opis polski

Ruch społeczny zwany krajoznawstwem (ewolucja myśli krajoznawczej w Polsce) - okres oświecenia - okres KEN-u

Rozwinął się w Polsce i europie dopiero w XVIII wieku okres ten jest wiązany z powstaniem Komisji Edukacji Narodowej (1773) KEN była pierwszym w europie i na świecie oficjalnym ministerstwem oświaty.

KEN wskazywała na potrzebę poznawania kraju szczególnie przez młodzież i dzieci poprzez organizowanie wycieczek krajoznawczych. Przedstawiciele;

Józef Miansowicz ; „By kraj takich nauczycieli chwalił i chwali, którzy ucząc chodzili i chodząc nauczali” - turystyczne i i krajoznawcze metody edukacji.

Zapoczątkowanie gromadzenia zbiorów muzealnych kultury narodowej - I. Czartoryska (Puławy teraz Kraków)

Twórca koncepcji muzeów krajoznawczych - M. Mniszch

Współzałożyciel Towarzystwa Przyjaciół Nauk - T. Czacki

St. Staszic - pisarz, poeta, J U. Niemcewicz - pisarz, publicysta Preferowali wyjazdy w teren, badali i odkrywali ziemie polskie, poznawali historie i poznawanie przyrody. Najważniejsi przedstawiciele i ojcowie krajoznawstwa polskiego w okresie oświecenia.

Okres romantyzmu (1 połowa XIX w)

- przeciwdziałanie procesom wynarodowienia jako forma walki narodowo - wyzwoleńczej. Studenckie stowarzyszenie Filaretów (T. Zan, A. Mickiewicz, I. Domeyko, J. Lelewel, J. Chodźko)

- krajoznawstwo wycieczkowe - przedstawiciel W. Jastrzębowski pierwsze naukowe wycieczki w polskim szkolnictwie wyższym.

- nurt poetycko opisowy główni przedstawiciele to ;W. Pol - poeta, geograf główny przedstawiciel nurtu - „Pieśń o ziemi naszej” - ..o te skarby, te obrazy i natury i swobody..” cudze chwalicie, swego nie znacie sami nie wiecie co posiadacie”

Przedstawiciele tego okresu to ;

, L. Kondratowicz, S. Goszczyński, B. Stępczynski, L. Pietrusiński, O. Kolberg - folklorysta, etnograf, muzyk, J. Lompa - ziemia śląska L. Zejszner - prekursor ochrony środowiska, projektodawca Tatrzańskiego Parku Narodowego.

Krajoznawstwo patriotyczno - służebne (II połowa XIX i początek XX wieku)

- Badania naukowe

- dokumentowania polskiej działalności turystycznej

- organizowanie sieci muzeów krajoznawczych

- krajoznawstwo turystyczne

Powstają pierwsze organizacje krajoznawcze Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie - 1873 założyciele - J. Szalej, T. Hałubiński, F. Biesiadecki, ks J . Stolarczyk, potem zmiana nazwy rok później Towarzystwo Tatrzańskie potem Polskie Towarzystwo Tatrzańskie - ukierunkowane na badania naukowe ziem górskich, zawdzięczamy im muzeum tatrzańskie im. T. Hałubińskiego, zapoczątkowano badania meteorologicznych w Karpatach, speleologia, wydawali przewodniki, mapy, zbudowali schronisko przy Morskim Oku

A. Janowski ojciec krajoznawstwa - założyciel towarzystwa PTKrajoznawcze - przedstawiciele - K. Hoffman Globe, K. Kulwieć, M. Wiśnicki

W. Milata, S. Pawłowski, L. Sawicki, E. Romer

W. Miodowicz, O. Balcer

1891 - powstało w Krakowie Towarzystwo Szkoły Ludowej - sekcja wycieczek ludowych dla ludzi ze wsi

1906 r. - AKT Akademicki Klub Turystyczny (Lwów) - M. Orłowicz założyciel - ojciec krajoznawstwa polskiego. Członkowie lansowali piesze wycieczki, popularyzowali krajoznawstwo poprzez fotografie wydawali mapy.

1878 r. - Warszawskie Towarzystwo Wioślarskie

1884 r. - Warszawskie Towarzystwo Cyklistów - wycieczki za miasto (Sienkiewicz, Prus)

Okres między wojenny

Cele: - regionalizm krajoznawczy Uniwersytety regionalne

- krajoznawstwo naukowe i paranaukowe

- działalność z młodzieżą

- działalność w środowisku robotniczym

- I kongres krajoznawstwa

S. Żeromski, T. Lenartowicz, W. Reymont, K. Przerwa-Tetmajer, A. Patkowski, S. Pawłowski, S. Pawłowski

Krajoznawstwo Regionalne reprezentowane przez pisarzy i poetów poprzez ich opisy, w wydawanych książkach i główni reprezentanci S. Żeromski, Teofil Lenartowicz (opisywał Mazowsze), Władysław Reymont (Ziemia łowicka), Henryka Sienkiewicza (Podlasie)

Najważniejszym przedstawicielem kierunku Regionalnego był Aleksander Patkowski. Zawdzięczamy mu sprecyzowanie istoty regionalizmu, według niego regionalizm to budzenie prowincji Polskiej (wsi małych miasteczek) do samodzielnego życia we wszystkich dziedzinach. Działalność krajoznawczą prowadziły przede wszystkim muzea regionalne na większa skale zaczęły one powstawać na przełomie XIX i XX wieku na wzór Muzeum Tatrzańskiego w zakopanym. Na terenie polskie było 20 muzeów regionalnych.

Drugi kierunek Turystyczny zapoczątkował Mieczysław Orłowicz celem było poznanie kraju w czasie wycieczkowania ale również celem organizatorów tego kierunku turystycznego było wzbudzenie ciekawości śród ludzi.

Szczególną zasługę miało Polskie Towarzystwo Krajoznawcze PTK które zorganizowało w owych czasach całą działalność krajoznawczą wśród młodzieży (np. w Krakowie 1919 powstaje sekcja kół krajoznawczych młodzieży szkolnej i ta sekcja przekształciła się w komisję kół krajoznawczych młodzieży szkolnej przy radzie głównej PTK-u działała pod kierunkiem nauczyciela dr Leopolda Węgrzygowicza. Koła prowadziły badania kultury wsi, akty przyrodnicze. Czasopisma tej sekcji: Ziemia Przegląd Krajoznawczy i Orli Ląd.

Kolejnym ważnym wydarzeniem było powstanie w 1926 r. PTSM Polskiego Towarzystwa Schronisk Młodzieżowych jako trzeciego towarzystwo na świecie po niemieckim które utworzone zostało w 1919 r. i szwajcarskim w 1924r. PTSM miało na celu tworzenie taniej bazy noclegowej dla młodzieży. Pierwsze schronisko w Polsce powstaje w Krakowie na Oleandrach w 1931r. Wtedy schronisko to posiadało 218 łóżek. Pierwsze schronisko na świecie 1912 rok było to na terenie Niemiec Alpenie a prekursorem był niemiecki nauczyciel Richard Schirman. W 1930 r powołano międzynarodową federacje schronisk młodzieżowych a obecnie ta federacja skupia 78 państw w których jest 500 schronisk.

Dla członków PTSM są przewidziane zniżki za opłacanie składek.

Okres po II wojnie Światowej

Cele:

- umasowienie

- uwspółcześnienie

- II, III i IV kongres krajoznawczy

- dokumentowanie zasobów

J. Węgrzynowicz R. Peretiatkowicz, J. Braun

Powstanie Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego PTTK (15.12.1950r) i w tym okresie duży nacisk na pęrób wykorzystania krajoznawstwa jako narzędzia ideologicznego ???

Rozpoczęcie dokumentowania zbiorów czyli inwentaryzacja krajoznawcza która była prowadzona na terenie polski

Krajoznawstwo na początku XXI w

Cele:

- antropocentryzm czyli nastawienie się na poznawanie człowieka i jego relacje w środowisku przyrodniczym i kulturowym

- Światoznawstwo zmiana zasięgu rozszerzanie poznawanie poza granice własnego kraju

- integralność wiedzy poprzez krajoznawstwo możemy poznawać inne dziedziny wiedzy

- związek z turystyką

Jaki jest związek krajoznawstwa z formami turystyki

Turystyka masowa - związek z krajoznawstwem jest bierny i powierzchniowy (pogoń za pamiątkami). W większości przypadków zalicza się do turystyki wypoczynkowej.

Turysta - zwiedza

Krajoznawca - poznaje

Naukowiec - bada

Związek z turystyką alternatywną (łagodna, odmienna, odbywająca się w małych grupach, wymaga gruntownego przygotowania do wyjazdu).

Największy związek mamy z turystyką kwalifikowaną (specjalistyczną) przede wszystkim środowisko przyrodnicze, piesze wędrówki, ruch i wysiłek fizyczny, zloty, zjazdy, spływy kajakowe.

Związek z turystyką ekstremalną jest niewielki ponieważ koncentruje się na pokonywaniu przeszkód.

PTTK - jest głównym kreatorem turystyki kwalifikowanej w Polsce. Corocznie organizuje 26 000 rajdów, złazów i spływów. Wytyczyło 53 tyś szlaków turystycznych w górach na nizinach, na rzekach i jeziorach. Nie tylko PTTK wytycza szlaki w Polsce POT (polska organizacja turystyczna) np.. szlaki zabytków. Prowadzi muzea, ośrodki turystyki górskiej, biblioteki, centrum fotograficzne i regionalne pracownie krajoznawcze.

Posiada 183 obiekty turystyczne: hotele, domy wycieczkowe, schroniska, górskie, ośrodki kempingowe, pola namiotowe i inne obiekty hotelarskie 9 domów turysty, zjazdy, stanice wodne łącznie 19 tyś miejsc noclegowych.

1

---