FILOZOFIA
1. Pojęcie, przedmiot, cel i metoda filozofii
- Filozofia jest greckim słowem, które znaczy dosłownie: miłość mądrości; filo - kocham, lubię, cenię, szanuję; sofia - mądrość
Pierwotnie filozof to ten, który chce poznać prawdę. Filozofia to całość rzeczywistości ujęta w możliwie najkrótszej teorii. To nauka, która daje pogląd na świat. Celem filozofii było poznanie prawdy dla niej samej (fil. zachodnie) lub poznanie prawdy w celu wyzwolenia przez prawdę (fil. wschodnie).
- Przedmiotem filozofii jest nauka o tym, co najważniejsze i najcenniejsze. Ulegał on ciągłym przemianom w miarę jak rozszerzał się zakres znanych przedmiotów i ich ocena. Był okres, gdy tym przedmiotem była przyroda, normy moralne, Bóg i dusza, bo wtedy były ważne dla ludzkości.
- Metody filozofii - potrzebne jest minimum, człowiek wolny, który ma zaspokojone podstawowe potrzeby, dystans do ujrzenia całości rzeczywistości -> szukanie zasady wszystkiego, czegoś, co najogólniejsze.
2. Definicja filozofii według L. Kołakowskiego.
Leszek Kołakowski, próbując „ujarzmić” pojęcie filozofii, podaje cztery propozycje, funkcjonujące w różnych ideologiach.
a) Propozycja scjentystyczna - wartość ma to, co bliskie jest naukom eksperymentalnym lub dedukcyjnym. Filozofia zostaje wyparta przez ogólne rygory i sprowadza się do teorii lub metodologii nauki. Według doktryn materialistycznych zupełnie wystarczająca jest tzw. wiedza pozytywna.
b) Propozycja transcendentalna - filozofia zostaje wyrażona poprzez pojęcie „bezzałożeniowość”. Jest nauką autonomiczną, która nie zakłada gotowego rozwiązania, nie korzysta z rezultatów pozostałych nauk.
c) Propozycja tradycyjna - filozofia zajmuje się zagadnieniami, które wykraczają poza nauki szczegółowe (np. pojęciami byt, istnienie, czas, materialność).
d) Propozycja funkcjonalna - filozofia jest dyskursywnym sposobem wyrażania poglądu na świat, zawiera i przekazuje pewne wartości, które zawarte są w doktrynach, szkołach, prądach.
Generalnie Kołakowski twierdzi, że filozofię należy postrzegać, jako integralna część ludzkiego życia. Nie można pytać, po co istnieje filozofia, bo to tak, jakby pytać, po co istnieją ludzie. Filozofia jest częścią życia człowieka, której nie da się z niego wykluczyć.
3. Arché, - zasada, prazasada- termin oznaczający praprzyczynę wszystkich bytów i zarazem ich zasadę.
Definicja arche w filozofii Talesa:
Tales był inicjatorem filozofii przyrody - jako pierwszy mówił o istnieniu jedynej zasady - przyczyny wszystkich istniejących rzeczy, uznając, że jest nią woda. Według Talesa źródłem (początkiem) rzeczy, jak zarówno ich ujściem(końcem). Zasadą było to, z czego powstały rzeczy, dzięki czemu są i na co się rozpadną. Tales uznał, że prazasadą jest woda, gdyż woda jest niezbędna do istnienia życia. Ponadto łatwo zauważyć, że woda nieustannie się zmienia, zarówno pod względem stanu skupienia jak i kształtu (przybiera kształt naczynia, w którym się znajduje).
4. Definicja arche w filozofii Ananksynadra:
Anaksymander najprawdopodobniej wprowadził termin arché na oznaczenie pierwszej i ostatecznej zasady rzeczywistości. Anaksymander inaczej niż Tales twierdził, że zasadą nie jest woda, lecz "bezkres" (apeiron). Termin "apeiron" oznaczał nieskończoną zasadę świata. Owa nieskończoność była powodem, dla którego Anaksymader dopuszczał istnienie wielu światów, równolegle wyłaniających się z bezkresu. Filozof zakładał ze bezkres jest nieskończony, gdyż był on zasadą odwieczną i ostateczną. Powstawały i ginęły w nim kolejne światy, jednak on sam istnieje wiecznie. Z bezkresu wszystko powstawało na zasadzie rozłączenia przeciwieństw (twarde miękkie, suche mokre itd.), a ginęło ponownie w bezkresie się łącząc.
5. Definicja arche według Ananksynensa:
Anaksymenes wprowadził zmiany do teorii swojego mistrza, które mówiły o tym, że zasada wprawdzie jest nieskończona, co do wielkości i ilości, lecz nie jest nieokreślona, gdyż jest (nieskończonym) powietrzem. Uważał powietrze, jako element wszechobecny o różnych stopniach rozrzedzenia (para, woda, mgła itp.) Anaksymenes nie rozumiał, w jaki sposób przeciwieństwa oddzielając się od siebie miały tworzyć różne rzeczy. Dlatego uznał, że musi znaleźć inne rozwiązanie. Przyjął pogląd, że powietrze najłatwiej ze wszystkich rzeczy poddaje się przemianom, dzięki czemu najlepiej nadaje się do tworzenia rzeczy. Wnioski te wyprowadzał z obserwacji bytu ożywionego, który żył dopóty, dopóki oddychał, a gdy nie oddychał, nie żył. Tak jak dla ludzi do życia niezbędne jest powietrze, tak było niezbędne dla wszystkich rzeczy i całego kosmosu, który Anaksymander uważał za ożywiony. Uważał, że w wyniku ruchu powietrza powstają rzeczy poprzez zagęszczenie i rozszerzenie. Anaksymenesa uważa się za pierwszego w dziejach ludzkości meteorologa.
6. Definicja arche według Heraklita:
Heraklit podkreślał, że warunkiem istnienia rzeczy jest ich ruch(zasada powierzchnej zmienności "panta rei"- wszystko płynie). Zauważył, że jedną niezmienną rzeczą jest zmienność. Uważał, że nic nie trwa w stanie bezruchu, ale wszystko się porusza i ciągle przekształca. Filozof uważał, że zasada polega na jedności przeciwieństw. Rozumienie arche u Heraklita znacznie różni się od jej rozumienia u wcześniejszych filozofów przyrody - Heraklit za arché uważał ogień, mówił, że wszystko jest przekształceniem ognia. Nie traktował tego jednak dosłownie, ale jedynie widział w ogniu symbol wiecznej zmienności, konfliktu i harmonii. Dla Heraklita ogień był życiem, które żyje śmiercią tego, co spala, był nieustanna przemianą w dym i popiół. Heraklit, jako pierwszy przypisał arche inteligencję, co zawiera się w jego słowach: "Natura ludzka jest pozbawiona rozumu, lecz nie boska".
7. Definicja arche według Pitagorasa:
Według Pitagorasa arche to liczba; liczba była zasadą, to źródło rzeczywistości; zjawiska obserwowane w przyrodzie można wyrazić poprzez liczbę; liczba jest boska, czcili zwłaszcza 10 i 4. Uważali, że liczbie świat zawdzięcza swój ład i kształt. Uważali, że badając liczbę można w niej wyróżnić element ograniczający i ograniczony. Każdą liczbę można określić jako parzystą - tu przeważa element nieograniczoności; nieparzystą - nieskończoności.
W skrócie:
Pytanie o ARCHE to pytanie o początek świata, element z którego powstał świat, co było początkiem świata. W takim znaczeniu początek świata był pierwszym zagadnieniem filozofii. Tales uważał, że ARCHE to woda - świat powstał i istnieje dzięki wodzie. Bez wody świat istnieć nie może, wszystko przesiąknięte jest wodą. Uważał, że ziemia oparta jest na wodzie, unosi się na niej. Jako uzasadnienie swojego poglądu podawał obserwacje pewnych zjawisk: to co żywe, żyje wilgocią, martwe wysycha, zarodki wszystkiego są mokre, a pokarm soczysty. Wskazywało to, że woda jest życiodajna, że zawiera siłę produktywną, czyli posiada cechy, które są niezbędne i wystarczające, aby z niej rozwinęła się przyroda. Inni filozofowie mieli odmienne zdanie na temat ARCHE: Heraklit z Efezu uważał, że ARCHE to ogień, Anaksymenes z Miletu uważał, że ARCHE to powietrze, oddech to życie duszy, świat wypełniony jest powietrzem.
8. Rozwinięcie maksymy Protagorasa: „Człowiek jest miarą wszechrzeczy, tych co istnieją i tych co nie istnieją':
Słowa te, przypisywane Protagorasowi z Abdery, związane są z jego poglądami dotyczącymi teorii poznania. Anthropos metron (człowiek miara) oznacza dla Protagorasa, że każdy człowiek jest sam dla siebie kryterium prawdy - wszystkie doznania zmysłowe i przeświadczenia danej osoby są dla niej prawdziwe. Ponieważ jednak ludzie się różnią, to pojęcie prawdy w znaczeniu obiektywnym nie ma sensu.
Pogląd Protagorasa atakowali Demokryt z Abdery i Platon - jeżeli każdy człowiek ma rację, to rację ma również ten, kto zaprzeczy tezie Protagorasa. Albo zdanie Protagorasa jest obiektywną prawdą (i przeczy sobie), albo nie mówi nic, bo jest "prawdą subiektywną", a o istnieniu takich "prawd" wiemy od dawna.
9. Definicja arete w koncepcji filozoficznej Sokratesa:
Wiara w absolutne znaczenie dobra i cnoty. Sokrates głosił, że cnota (gr. arete, starożytne pojęcie oznaczające tężyznę życiową, szlachetność, dzielność) jest dobrem bezwzględnym,. Jest też dobrem najwyższym, o które człowiek winien zabiegać, nie licząc się z niebezpieczeństwami i śmiercią ("Czyż nie wstydzisz się dbać o pieniądze, sławę, zaszczyty, a nie o rozum, prawdę i o to, by dusza stała się najlepsza?").
10. Założenia Platońskiej koncepcji idei.
Nauka o ideach:
Platon rozszerzył teorie pojęć, jak wszyscy filozofowie greccy był realistą, było dla niego pewnikiem, że jeśli pojęcia zawierają wiedzę, to muszą mieć jakiś przedmiot rzeczywisty.
Rozumował tak:
1. Własnością pojęć jest jedność i stałość.
2. Przedmioty wedle, których pojęcia są urobione, musza mieć te same własności, co pojęcia.
3. Wszystkie rzeczy, jakie znamy z doświadczenia, właśnie tych cech nie posiadają są, bowiem złożone i zmienne.
Stałe własności przysługują pojęciom, ale nie przysługują rzeczom, pojęcia muszą mieć swój przedmiot, przedmiotem tym nie mogą być rzeczy, lecz musi nim być jakiś byt inny, którego cechą jest niezmienność. Rzeczy piękne są przedmiotem zaś pojęcia są ideą piękna. Istnieje byt, który nie jest bezpośrednio dany. Uwaga Platona skupiona była na etyce i matematyce. Rozwinął myśl o transcendentnym bycie znajdującym się poza empirycznym światem. Przyjmował, że istnieje nie jeden, ale dwa rodzaje bytu: byt poznawany przez zmysły i byt poznawany przez pojęcia, zniszczalny i wieczny, zmienny i niezmienny, realny i idealny, rzeczy i idee. Jedynie idee istnieją, a o rzeczach można powiedzieć, co najwyżej, że staja się. Ostateczny wynik rozumowania był taki: nie ma dwóch rodzajów bytu, lecz tylko jeden, mianowicie idee, tylko byt idealny wydał mu się naprawdę realny.
Uważał on, że świat postrzegany nie jest realny, jest złudzeniem. Odbiciem prawdziwego świata idei. Przedmiotem prawdziwej wiedzy filozoficznej są rzeczy trwałe i nieznane. Byty ze świata idealnego ( niezmierzonego) - IDEE. Najprawdziwsza rzeczywistość= ŚWIAT IDEI inny od świata zmysłowego. Jego zdaniem sytuacja człowieka, który poznaje świat za pomocą zmysłów jest jak sytuacja ludzi przykutych do skały i niemających kontaktu ze światem zewnętrznym.
Według Platona człowiek posiada prawdziwą wiedzę o świecie idei. Koncepcja człowieka- jego podziału na duszę i ciało jest wynikiem teorii greckiej i chrześcijańskiej. Dusza została usunięta ze świata idei, żeby tam wrócić musi być oczyszczona poprzez uwięzienie jej w ciele.
11. Platońska koncepcja duszy:
Nauka o duszy
Platon stworzył nowe pojecie duszy, tak samo jak stworzył nowe pojecie idei. Zachował biologiczne pojmowanie duszy, była dla niego czynnikiem życia, bez którego ciało jest martwe, życie zaś polega na tym, że istota, która je posiada, jest źródłem samorzutnego ruchu. Przestał rozumieć dusze materialnie, dusza, jako czynnik życia jest przeciwieństwem materii, bo materia jest z natury bezwładna, a dusza jest źródłem ruchu-jest realna i nie materialna. Wczesna filozofia grecka nie uznawała poznania za funkcje psychiczną, lecz za funkcje ciała. Platon zmienił ten pogląd, bo nie cała naszą wiedzę zawdzięczamy narządom cielesnym; barwy postrzegamy oczami, dźwięk uszami itp. Dusza nie mając narządów zmysłowych poznaje tu sama, poznanie jest tu jej funkcją, bo nie ciało poznaje, lecz dusza.
Platon w duszy dopatrywał się nieśmiertelnego pierwiastka w człowieku operował on nie jednym, a dwoma pojęciami duszy: szerszym i większym. Pierwsze było oparte na rozważaniach biologicznych i psychologicznych, drugie na religijnych. Dusza w pierwszym znaczeniu obejmowała czynności zmysłowe, w drugim była samym rozumem. Pierwsza była składnikiem materialnej przyrody, druga nie była związana z przyrodą. Ujecie duszy, jako nie materialnej doprowadziło do ostrego przeciwstawienia jej ciału. Platonizm był nie tylko dualizmem idei i rzeczy, ale również dualizmem duszy i ciała.
Dualizm wyrażał się w następujących tezach:
1. Dusza jest niematerialna
2. Jest oddzielna od ciała niezależna
3. Jeśli człowiek stanowi jedność to dzięki swej duszy, a nie ciału
4. Dusza jest doskonalsza od ciała, dusz poznaje idee i upodabnia się do nich; przez to jest źródłem prawdy, dobra i wszystkiego, co najcenniejsze w człowieku.
5. Ciało jest dla duszy wiezieniem i mogiłą
6. Dusza jest nieśmiertelna
Choć ciało ulegnie rozkładowi, dusza będzie trwać, istnienie jej nie ma końca. Platon szuka dowodów, które świadczyłyby o nieśmiertelności duszy. Oto kilka z nich: pojecie duszy związane jest z pojęciem życia, dusza posiada wiedze wrodzona, musiała wiec ja zdobyć przed urodzeniem, istniała, zatem przed urodzeniem, każda rzecz ginie od swoistego zła, złem duszy jest niesprawiedliwość, tchórzostwo, ale te zła nie przyprawiają ja o śmierć. Stawiał pytania, dlaczego dusza, doskonała i wieczna, związana jest z ciałem tak niedoskonałym i znikomym. Odpowiedz dał etyczno-religijna: dusza istniała bez ciała, zaciążyła na niej grzech i dla odkupienia została złączona z ciałem. Platon był uczonym, ale nie tylko, gdzie nie mógł sięgnąć metodą naukową tam próbował fantazji poetyckiej lub zdawał się na wiarę religijną.
12. Charakterystyka struktury społecznej idealnego państwa Platona.
Państwo Platona musiało być urządzone racjonalnie, jak niezawodny mechanizm. Platon wyróżnił w nim trzy stany:
Pierwszą warstwą społeczną była, więc najwyższa władza, którą mieliby sprawować filozofowie, ludzie wykształceni, przyrównywani do głowy i odznaczający się cnotą mądrości. Drugą warstwą byli strażnicy. Mieli oni dbać o ład wewnętrzny, bezpieczeństwo zewnętrzne państwa i odznaczać się cnotą dzielności. Tę grupę społeczną przyrównał filozof do korpusu ludzkiego ciała. Trzecią warstwą natomiast byli pracownicy, rzemieślnicy, którzy mieli odznaczać się cnotą pracowitości. Oni porównani zostali do podbrzusza. Poza strukturą państwa umieścił Platon niewolników.
Jeśli każdy wykonywał swoje zadanie, w państwie panował ład (moim zdaniem takie państwo pogrążyłoby się w chaosie już pierwszego dnia istnienia, bo zawsze znajdzie się ktoś, kto nie wypełnia swoich obowiązków...)
Poza tym wysokie stanowiska w tym państwie mogli obejmować ludzie, którzy przeszli 50 -cio letnie "szkolenie"; obywatele mieli poświęcać osobiste dobro na rzecz dobra wspólnego; nie było własności prywatnej; a chorzy i słabi obywatele nie mieli racji bytu.
Uważał zatem, że w doskonałym państwie powinny istnieć trzy grupy społeczne, a każda z nich miałaby do spełnienia swoją funkcję, dla szczęścia całości. Przyrównał strukturę państwa do budowy ludzkiego organizmu. Każdą z części ciała przyporządkował określonej grupie społecznej. Ludzkie ciało podzielił na trzy części: głowę, pierś i podbrzusze. Każdej z tych trzech części odpowiada jedna cnota duszy: głowie - rozum, piersi - wola, a podbrzuszu - pożądanie. Cnoty owe są od siebie ściśle zależne. Rozum powinien dążyć do mądrości, wola okazywać dzielność, a nad pożądaniem należy potrafić zapanować. Dopiero wtedy, kiedy wszystkie elementy organizmu człowieczego funkcjonują jako sprawna całość, możemy sądzić, iż mamy do czynienia z człowiekiem sprawiedliwym.
Idealny ustrój państwowy wg Platona
1) Państwo najlepsze winno dążyć do zalet najwyższych i ku właściwym ideom. Państwo ma być zbudowane wg idei dobra i sprawiedliwości i jak organizm, każdy ma w nim "robić swoje".
2) Państwo musi być oparte na wiedzy. Poeci mieli być z państwa wygnani, bo grają na emocjach. Społeczeństwo w państwie ma być stanowe, hierarchiczne. Rządzić mają najmądrzejsi czyli filozofowie. Druga warstwa to obrońcy czyli stróże państwa, wojsko. Trzecia warstwa to producenci, rzemieślnicy, którzy mogą już posiadać jakąś własność, w przeciwieństwie do filozofów i obrońców, dla których zniesiona jest własność indywidualna (wspólne żony, dzieci).
13. Problem własności prywatnej oraz posiadania potomstwa w idealnym państwie Platona.
Platon uważał, że nie należy utrzymywać zasady dziedziczności, gdyż stanowiska powinny być przyznawane według zasług, a nie wedle urodzenia. Zasadę dziedziczności uważał za sprzeczną. Ponieważ idea, która przyświeca całemu projektowi za nadrzędną wartość uznaje ogół nie jednostkę, jeśli więc ogół jest wartością nadrzędną, wtedy własność prywatna musi ustąpić jej miejsca
Małżeństwo w państwie idealnym ma być dobrane tak, by odpowiadało potrzebie wydawania na świat potomstwa o zrównoważonej strukturze fizycznej i psychicznej, z którego wyrosną doskonali obywatele.
Jego koncepcja ustroju idealnego bliska była ideom komunizmu. Własność prywatna nie istniała. Podobnie rodzina - wszystko, począwszy od doboru partnerów, poprzez wychowanie dzieci, miało przebiegać wedle nakazów rządzących i we wspólnocie.
Wspólną własnością powinny być również kobiety, dzieci, mieszkania i jadalnie. Żadna kobieta nie powinna mieszkać z jednym mężczyzną, ani odwrotnie. Dzieci powinny być od razu po urodzeniu odbierane matce i kierowane do specjalnej instytucji, w której wszystkie byłyby wychowywane zgodnie z założeniami i wytycznymi państwa. W państwie Platona nikt nie powinien znać swoich rodziców czy dzieci. Sprawiałoby to, że wszyscy byliby dla siebie braćmi, byliby jedną, wielką rodziną. Tradycyjna rodzina stanowi bowiem przeszkodę w spełnianiu przez człowieka swoich obowiązków wobec państwa.
14. Status płci w koncepcji idealnego państwa Platona.
W państwie Platona nie ma podziału na kobiety i mężczyzn, ponieważ zależało mu wyraźnie na tym, żeby w życiu kraju brali udział wszyscy obywatele, nie tylko ich część. To równouprawnienie nie miało jednak podstawy w tym, że Platon w jakiś szczególnym, wyjątkowy sposób chciał potraktować kobiety, bo uważał, że dzieje się im krzywda, ale dlatego doprowadził w swoim projekcie do równouprawnienia, żeby państwo miało więcej sił do pracy. S społeczny kobiety i mężczyzny jest taki sam. To równouprawnienie uwidacznia się w obowiązku służby wojskowej i w obowiązku pracy, a także w tym, że kobiety mają swobodny dostęp do działalności politycznej.
15. Założenia Arystotelesowskiej koncepcji hylemorfizmu:
Hylemorfizm - filozoficzne pojęcie metafizyki Arystotelesa, oznaczające, że każda substancja jest bytem złożonym z czynnika biernego — materii, i czynnika aktywnego — formy.
Rozważania logiczne skłoniły Arystotelesa do wyróżnienia w substancjach, (czyli bytach samoistnych) dwu składników. Jeśli bowiem wziąć jednostkowa substancje, np. określonego człowieka, to pewne jego własności wchodzą do pojęcia człowieka, do jego definicji, inne zaś do (np. to ze jest małego wzrostu) do tego pojęcia nie wchodzą. Należy wiec z tego punktu widzenia rozbić każda rzecz na to, co zawarte jest w jej pojęciu i na to, co się w tym pojęciu nie mieści; na to, co należy do definicji i co do niej nie należy. Własności ogólne, pojęciowe nazwał Arystoteles forma, a pozostałe materia.Dokonał tez podziału substancji na formę i materie; wytworzył doniosłe dziejowo pojecie formy pojęciowej. Materia objęła to, co nieukształtowane, nieokreślone. Treść pojęcia substancji utożsamił z forma uzyskiwana przez substancje w rozwoju.Materia nie istnieje samodzielnie, naprawdę istnieje zaś konkretne zespoły materii i formy.