Komentarze odautorskie w cytatach
Jeżeli cytowany fragment wymaga komentarza to w tekście cytatu umieszcza się stosowne wyjaśnienia (brakujące wyrazy lub ich części, równoznaczniki etc.) ujęte w nawiasy kwadratowe
Jeżeli do tekstu cytatu wprowadza się dodatkowe wyróżnienia typograficzne, należy oznaczyć ich autorstwo, e.g. „podkreślenie moje - ŁK”, „podkr. autora”, „podkr. tłum.”.
Błąd merytoryczny lub językowy autora cytowanego tekstu oznacza się przez wykrzyknik, lub „sic!” kursywą w nawiasie kwadratowym.
Dopuszcza się poprawianie oczywistych błędów w pisowni w cytowanym teście bez specjalnego oznaczania tego typu poprawek
Wyjątek stanowią publikacje naukowe, gdzie błędy się zostawia, a po cytacie zamieszcza stosowną informację w nawiasie kwadratowym („ortografia zgodna z oryginałem”). Można też umieścić tą informację w przypisie.
Źródło cytatu
Zakres cytowania cudzych prac i sposób wskazywania źródeł jest normowany przez prawo autorskie
Cytowanie jest prawnie dozwolone z chwilą łącznego spełnienia trzech warunków:
cytuje się w dziele stanowiącym samodzielną całość
cytuje się w celu wskazanym przez ustawę (analiza, wyjaśnianie itp.)
cytat dotyczy urywka utworu lub drobnego samodzielnego utworu
Cytat nie zastępuje własnego toku rozważań autora, e.g. „genezę powstania styczniowego najlepiej przedstawił S. Kieniewicz” i potem 10 stron cytatu z Kieniewicza zamiast samemu się wysilić.
Cytowanie jest prawnie dozwolone pod warunkiem podania twórcy i źródła.
Cytat należy opatrzyć informacją bibliograficzną w postaci przypisu bibliograficznego lub adnotacji w tekście w systemie „autor-numer” lub „autor-rok”.
Zamieszczenie pracy, z której zaczerpnięto cytat tylko w ogólnej bibliografii na końcu książki nie jest spełnieniem warunku podania twórcy i źródła.
Podstawa cytatu
Oryginalna publikacja cytowanego autora
Należy przytaczać wg ostatniego (w uzasadnionych przypadkach najlepiej dostępnego) wydania, chyba, że względy merytoryczne wymagają powołania się na inne wydanie.
Cytaty pochodzące z dzieł tłumaczonych na język polski należy podawać w brzmieniu takim, jak w przekładzie. Autorstwo przekładu należy zaznaczać obok cytatu w przypisie lub na stronie redakcyjnej książki.
Jeżeli przekład nie istnieje, lub z jakichś (zwł. merytorycznych) względów jest niewłaściwy, wolno podać cytat w przekładzie dokonanym specjalnie dla danej publikacji, zaznaczając autorstwo przekładu i dodając ewentualne wyjaśnienie, zwłaszcza, gdy nie korzystamy z istniejącego przekładu.
Gdy cytowany fragment nie pochodzi bezpośrednio z oryginalnego tekstu przekładu lub źródła (gdy tekst jest niedostępny, tzw. cytat „z drugiej ręki”) należy opatrzyć go adnotacją „cyt. za:”. Jest to przydatne, gdy dane źródło już nie istnieje dzięki bratniemu narodowi niemieckiemu, ale Konopczyński zdążył wydać je przed wojną, lub w sytuacji, gdy oryginał aktualnie znajduje się np. w Moskwie
Parafrazy
Jest to powtórzenie cudzych treści przy użyciu innych wyrażeń. Jest powszechnie stosowane w publikacjach niebeletrystycznych, gdy autorzy referują cudze poglądy lub polemizują z opiniami innych.
Parafraza nie wymaga cudzysłowu ani wyróżnień typograficznych.
Bezwzględnie należy podawać źródło danych w sposób formalny, z podaniem autora i tytułu jego pracy.
Cytowanie aktów normatywnych
Należy podawać odpowiednią jednostkę aktu normatywnego (ustawy, rozporządzenia, regulaminu)
Przepisy prawne w ustawach ujęte są w artykuły, podzielone następnie na ustępy, punkty i litery. Niekiedy pod jedną jednostką jest więcej zdań, z których każde jest przepisem - wówczas należy podać również numer zdania. Elementów zapisu nie oddziela się przecinkami.
Tytuł polskiego aktu prawnego podaje się w pełnej lub skróconej formie, zaczynając go małą literą, e.g. „ustawa z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji”. Wyjątek stanowi Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.
Tytuł międzynarodowego aktu prawnego zaczyna się wielką literą e.g. Karta praw człowieka
Historyczne akty normatywne podaje się wielkimi literami [Wielka Karta Swobód, Złota Bulla, Deklaracja Niepodległości, Red Flag Act, Ustawa Rządowa z 3 V 1791], chyba, że przyjęło się inaczej [dekret grudniowy, dyplom październikowy, konwencja haska].
Cytowanie Pisma Świętego
Należy podać odpowiedni tytuł księgi lub jego siglum (skrót, e.g. Łk, Mt, J, Rdz, ich wykaz podany jest zwykle na początku w każdym wydaniu Biblii) oraz nr rozdziału i wersetu
W tytułach ksiąg biblijnych zwyczajowo wszystkie wyrazy zapisuje się wielką literą, poza spójnikami, przyimkami etc., e.g. Księga Rodzaju, Ewangelia według św. Łukasza, Drugi list do Koryntian.
Tytuł księgi lub jego siglum oddziela się od nr rozdziału spacją, a nr rozdziału od nr wersetu - przecinkiem lub dwukropkiem bez spacji, e.g. Iz 38,7 lub Iz 38:7. Powołując się na kilka kolejnych wersetów, oddzielamy je znakiem dywizu lub półpauzy, e.g. Iz 38,7-9 lub Iz 38:7-9, Iz 38,19-39,3 lub Iz 38:19-39:3
Przytaczając wersety nienastępujące bezpośrednio po sobie, oddzielamy je kropką bez spacji, e.g. Iz 38,7.12 lub Iz 38:7.12.
Tytuły książek, czasopism i innych dokumentów przytaczanych w tekście
Przytaczane tytuły dokumentów (piśmienniczych, audiowizualnych, dźwiękowych itp.) podaje się w całej publikacji w sposób jednolity, zachowując oryginalną pisownię i interpunkcję e.g. Stanisław Kutrzeba, Historja ustroju Polski w zarysie, Lwów i Warszawa 1925.
Jeżeli tytuł utworu powtarza się w tekście wielokrotnie należy przy kolejnych wystąpieniach skracać go do pierwszych wyrazów zachowujących sens tytułu. Miejsce urwania tytułu oznacza się wielokropkiem, e.g. Głos wolny…. Jeżeli przy kolejnym wystąpieniu opuszczamy podtytuł, nie sygnalizujemy tego wielokropkiem, e.g. Pan Tadeusz [czyli ostatni zajazd na Litwie].
W tekstach specjalistycznych tytuły długie i często się powtarzające można zastąpić skrótowcem lub skrótem, e.g. WEP, MEW, SJP, Por. Jęz., PSB etc.
Przy cytowaniu utworów poetyckich oznaczonych znakiem trzech gwiazdek (asterysków) należy po gwiazdkach w nawiasie okrągłym lub kwadratowym podać jego pierwsze słowa (incipit), a na końcu postawić kropkę.
Tytuły książek, czasopism i innych dokumentów przytaczanych w tekście
Tytuły książek i ich części, (tomy, rozdziały, artykuły w czasopismach czy gazetach), wierszy, artykułów, obrazów, rzeźb, sztuk teatralnych, filmów, utworów muzycznych, audycji radiowych i telewizyjnych składa się zazwyczaj kursywą ew. tekstem prostym w cudzysłowie.
Znaki interpunkcyjne kończące tytuł (pytajnik, wykrzyknik) składa się także pismem pochyłym lub ujmuje w cudzysłów, w zależności od przyjętego systemu, e.g. Katarzyna Grochola Nigdy w życiu!, lub: Łucjan Wesołowski „Gott mit uns?”.
W tytułach książek wielką literą pisze się tylko pierwszy wyraz tytułu wielowyrazowego (poza tytułami ksiąg biblijnych), zarówno całych utworów, jak ich części, e.g. Wojna bez walnej bitwy.
W tytułach gazet i czasopism wielkimi literami zapisuje się wszystkie człony tytułów odmieniających się, poza spójnikami i przyimkami, e.g. Gazeta Wyborcza, Ekspres Wieczorny, Biuletyn Informacyjny. W tytułach, które się nie odmieniają, wielką literą pisze się tylko pierwszy wyraz, e.g. Mówią wieki, W służbie narodu.
Obce tytuły podaje się w przekładzie, o ile taki istnieje. Przy pierwszym wystąpieniu można podać w nawiasie brzmienie oryginalne. Jeśli utwór nie był tłumaczony, przytacza się tytuł w brzmieniu oryginalnym, a przy pierwszym wystąpieniu w nawiasie polskie tłumaczenie tytułu, którego wtedy nie wyróżnia się kursywą.
Tytuły pisane alfabetami niełacińskimi podaje się w transkrypcji [e.g. Izwiestia, Krasnaja Zwiezda]
Przypisy
W publikacjach należy stosować tylko przypisy rzeczywiście niezbędne. Zawsze należy się zastanowić, czy tekst przypisu nie mógłby być włączony do tekstu zasadniczego.
Muszą być sformułowane zwięźle i jasno.
Autorstwo przypisów - mogą one pochodzić od autora książki, tłumacza, redaktora naukowego lub merytorycznego. Przypisy pochodzące od osoby innej niż autor publikacji należy oznaczyć odpowiednią informacją po przypisie (przyp. tłum., przyp. red., przyp. red. wyd. pol.), złożoną w nawiasie pismem prostym lub po myślniku kursywą.
Można również różnicować odnośniki do przypisów e.g. przypisy autorskie oznaczać cyframi, a redakcyjne - gwiazdkami. Nie należy stosować więcej, niż dwa różne oznaczenia w jednej książce.
Przypisy bibliograficzne i słownikowe nie wymagają oznaczenia ich autorstwa.
Odnośniki do przypisów
Tekst łączy się z przypisami za pomocą odnośników:
Cyfry arabskie we frakcji górnej
Gwiazdki we frakcji górnej
Małe litery alfabetu łacińskiego we frakcji górnej (rzadko)
Odnośnik umieszcza się bezpośrednio po wymagającym objaśnienia elemencie (bez spacji) i przed następującym po nim znaku interpunkcyjnym - poza cudzysłowami i nawiasami, gdy odnośnik umieszczamy po tych znakach.
Gdy przypis odnosi się do całego zdania lub kilku zdań, z których ostatnie zakończone jest pytajnikiem lub wykrzyknikiem, to odnośnik umieszczamy po znaku interpunkcyjnym.
Gdy przypis odnosi się do całego zdania lub kilku zdań, z których ostatnie zakończone jest kropką, odnośnik stawiamy przed nią.
Odnośniki składa się tym samym krojem pisma, co tekst główny, bez wyróżnień (pogrubienie, kursywa), lecz rozmiarem mniejszym o 2 punkty.
W publikacjach o bardzo dużej liczbie przypisów cyfrowych zaleca się stosowanie odrębnej numeracji dla każdej części lub rozdziału, by nie płoszyć potencjalnego czytelnika oraz aby ułatwić poruszanie się w tekście.
Przypisy słownikowe
Zawierają objaśnienia słów, wyrażeń lub całych zdań obcojęzycznych, archaicznych, gwarowych, slangowych, specjalistycznych etc.
Objaśniany w przypisie element przytacza się w takiej formie gramatycznej i ortograficznej, w jakiej występuje on w tekście. Należy zachowywać też wyróżnienia, e.g. kursywę.
Pojedyncze wyrazy lub wyrażenia zapisuje się w przypisie małą literą.
Całych zdań nie trzeba powtarzać, wystarczy powtórzyć pierwszy wyraz wielką literą, a resztę zdania zastąpić wielokropkiem.
Objaśnienie obcego elementu językowego powinno zawierać skrót nazwy języka, z którego ten element pochodzi, umieszczony po definicji wyrazu.
Na końcu przypisu słownikowego zasadniczo nie stawia się kropki. Inne znaki interpunkcyjne zasadniczo się zachowuje. Jeśli jednak w tej samej publikacji występują przypisy słownikowe i rzeczowe, to słownikowe można zaczynać wielką literą i kończyć kropką.
Jeśli wyrazu obcego lub archaicznego nie tłumaczymy, lecz omawiamy, wówczas przypis taki redagujemy jak przypis rzeczowy.
Przypisy rzeczowe
W beletrystyce wyjaśnia się w nich nazwy własne, postacie historyczne, mitologiczne, biblijne, mniej znane pojęcia, dawne lub mało znane jednostki miar i wag [sążeń, stajanie, stadion, wiorsta] etc.
W tekstach naukowych przypisy rzeczowe stanowią podstawowy element aparatu naukowego. Zawierają uściślenia lub dyskusje terminologiczne, interpretacje przytaczanych faktów, wypowiedzi czy tekstów, wszelkie informacje pomagające bliżej wyjaśnić poruszaną problematykę.
W tekstach naukowych często przenosi się do przypisu informacje bardzo luźno związane z tokiem wykładu zasadniczego, mniejsze cytaty czy przykłady.
Przypisy rzeczowe zaczyna się wielką literą, a kończy kropką lub innym znakiem interpunkcyjnym.
Przypisy bibliograficzne
Zawierają opis dokumentów przytaczanych w publikacji, na które autor się powołuje, lub z których pochodzą cytaty
Muszą zawierać podstawowe elementy identyfikacyjne przytaczanego dokumentu.
W przypadku książki absolutnym minimum jest imię i nazwisko autora (nie odwrotnie!), tytuł publikacji, miejsce i rok wydania, oraz miejsca z których pochodzi cytat, e.g. S. Korboński, W imieniu Rzeczpospolitej, Warszawa 1990, s. 203.
W przypadku artykułu w czasopiśmie: nazwa autora, tytuł artykułu, tytuł czasopisma, rok wydania, numer zeszytu, numery stron, z których pochodzi cytat, e.g. K. Konarski, Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego. Zasady opracowania, „Archeion”,. t. 21, 1952, s. 192-201.
Imię autora należy skracać do inicjału i stawiać przed nazwiskiem.
Numery stron podaje się po polskim skrócie „s.”, żadnych „ss.” ani „str.”.
Jeżeli przywoływane informacje występują w wielu miejscach pracy przywoływanej w przypisie, zamiast numerów stron umieszcza się informację „passim” [łac. w wielu miejscach].
Tytuły w kolejnych przypisach należy skracać lub zastępować określeniami op. cit. lub dz. cyt.
Stosować skróty: tamże (ibidem), tenże (idem), taż (eadem).
W całej pracy należy stosować jednolicie polskie lub łacińskie skróty, te ostatnie można składać kursywą
Skróty łacińskie lepiej stosować w publikacjach stricte naukowych, odchodzi się od nich w publikacjach powszechnego użytku.
Przypisy informacyjne
Mają ułatwić czytelnikowi korzystanie z książki. Zawierają informacje o istnieniu w książce elementów dodatkowych, e.g. słownika użytych terminów, tablic zbiorczych, wykresów, materiału ilustracyjnego etc. i odsyłają do nich, e.g. Patrz aneks na końcu książki, Zob. mapa na s. 45, Szczegółowy opis podano w rozdz. 7.
Mogą także wyjaśniać znaki i konwencje edytorskie zastosowane w książce e.g. „Znakiem podniesionego kciuka oznaczono teksty preparowane o niewielkim stopniu trudności”, „Znakiem trupiej czaszki oznaczono oryginalne teksty łacińskie”.
Umiejscowienie przypisów
Przypisy zaleca się stosować na dole strony, na której występują odpowiednie odnośniki. Dotyczy to zwłaszcza publikacji o charakterze beletrystycznym, popularnonaukowym, edukacyjnym.
W publikacjach naukowych przypisy mogą też być umieszczone na końcu każdego rozdziału po nagłówku „PRZYPISY”, z dwuwierszowym odstępem od tekstu rozdziału
LUB na końcu całej książki, od nowej kolumny, po nagłówku „PRZYPISY”.
W wyjątkowych przypadkach przypisy umieszcza się na specjalnie wydzielonym łamie kolumny, e.g. liczne wyjaśnienia do tekstu źródłowego.
Przypisy do tabel zamieszcza się bezpośrednio pod tabelami.
Układ edytorski przypisów
Przypisy składa się tym samym krojem pisma, co tekst zasadniczy, ale stosuje się stopień pisma mniejszy o 1-2 punkty i mniejszą interlinię.
Przypisy umieszcza się jeden pod drugim, znak odnośnika w indeksie górnym należy umieszczać z wcięciem, a tekst przypisu od brzegu kolumny. Wcięcie akapitowe powinno być takie samo jak w tekście zasadniczym.
Odstęp między znakiem odnośnika a pierwszym wyrazem przypisu musi być stały (trzeba zastosować „twardą spację”).
Przypisy oddziela się od tekstu zasadniczego cienką linią (separatorem) o długości 30 do 60 pkt lub szerokości całej kolumny, zaczynając od lewego brzegu kolumny [MS Word robi to automatycznie - przyp. red.]
W dwu- i trzycyfrowych odnośnikach należy utrzymać pion z prawej strony (jedności pod jednościami, dziesiątki pod dziesiątkami).
W odnośnikach gwiazdkowych jednowierszowych należy utrzymać pion z prawej strony, składając pierwszą gwiazdkę z wcięciem akapitowym takim samym jak w tekście zasadniczym.
W odnośnikach gwiazdkowych wielowierszowych każdy przypis zaczyna się wcięciem akapitowym jak w tekście zasadniczym a gwiazdki tworzą „schodki”.
Przypisy nie mogą zajmować więcej niż ¾ wysokości kolumny.
Jeżeli przypis nie mieści się na stronie, na której znajduje się odsyłacz, można przenieść go na następną kolumnę. Na kolumnie z odnośnikiem muszą znajdować się co najmniej dwa wiersze przypisu, przeniesiona część musi także liczyć co najmniej dwa wiersze. Podział przypisu nie powinien następować na granicy zdań przypisu, gdyż wtedy czytający pomyśli, że to już koniec przypisu.
Dalszy ciąg przypisu z poprzedzającej kolumny zawsze występuje na samym początku przypisów na kolumnie następnej, przed przypisami z tej kolumny.
Bibliografia podmiotowa
Jest wykazem tekstów źródłowych (literackich, filozoficznych, historycznych etc.), które są przedmiotem analizy w danej publikacji. Pozwala wyodrębnić z zestawienia bibliograficznego grupę dzieł autora, którego publikacja dotyczy.
PRZYKŁAD: w bibliografii poświęconej problemowi walki narodowowyzwoleńczej w dziełach A. Mickiewicza bibliografię załącznikową (przedmiotową) stanowiłby spis wszystkich pozycji wykorzystanych w pracy, a opisujących ten motyw w twórczości poety, bibliografię podmiotową natomiast - lista dzieł samego Mickiewicza, w których ten motyw występuje i które zostały wykorzystane w książce.
Bibliografię podmiotową należy wyraźnie oddzielić od literatury przedmiotu i opatrzyć nagłówkiem, e.g. Teksty źródłowe, Źródła etc.
Informacja bibliograficzna w systemie „Autor-rok” (Harvard System) i „Autor-numer” (Vancouver system)
Stosuje się je w publikacjach akademickich i naukowych zawierających liczne powołania na materiały źródłowe
Bibliografia załącznikowa pełni w tych systemach zarazem funkcję przypisów bibliograficznych
Zasadniczo wymaga się, aby w tego rodzaju bibliografiach zamieszczać tylko te publikacje, do których występuje bezpośrednie odwołanie w tekście głównym publikacji.
System „Autor-rok”(Harvard System)
Każdorazowo po odwołaniu się w tekście głównym do tekstu innego autora w nawiasie kwadratowym lub okrągłym podaje się nazwę tego autora i rok wydania jego pracy [Kutrzeba 1905].
Jeśli nazwisko autora użyte zostało w zdaniu, w nawiasie wystarczy podać rok: „Jak pisze Kutrzeba [1905], coś tam, coś tam”.
Przy powołaniu na określony fragment pracy oprócz nazwy autora i roku należy podać nr strony [Kutrzeba 1905, 123]. Dopuszcza się poprzedzenie numeru strony skrótem „s.”, wówczas po przecinku [Kutrzeba 1905, s. 123].
Jeżeli powołujemy się na publikację wielotomową, to należy podać nr tomu vel części cyframi arabskimi po skrócie „t.” lub „cz.”.
Nawias ze stosownymi informacjami umieszcza się - w zależności od przyjętej konwencji - po przywołanym w zdaniu nazwisku autora lub po zacytowanym tekście.
W nawiasie umieszczonym po cytacie można powtórzyć nazwisko autora
Jeśli dana publikacja ma więcej niż jednego autora, podaje się wszystkie nazwiska (z reguły alfabetycznie) oddzielając je przecinkami [Robótka, Ryszewski, Tomczak 2001] lub tylko zastępując pozostałe skrótem „i in” (=i inni), e.g. [Robótka i in. 2001]. W przypadku cytowania dwóch autorów o identycznym nazwisku, należy podać pierwszą literę imienia [W. Grabski, S. Grabski], a jeśli nie rozwiązuje to wątpliwości, imię w pełnej formie [Jan Śniadecki, Jędrzej Śniadecki].
System „Autor-numer” (Vancouver-system)
System ten wymaga po każdorazowym wprowadzeniu cytatu, powołaniu się na opinię innego autora etc. umieszczenia kolejnego numeru w nawiasie kwadratowym na linii podstawowej pisma (nie we frakcji górnej!), e.g. „W pracach Kowalskiego [1], Malinowskiego [2], Nowaka [3] i Adamskiego [4]”.
Pozycja raz zacytowana zachowuje swój numer, e.g. „Jak piszą Adamski [4], Kowalski [1] i Nowak [3]”.
Przy powoływaniu się na konkretne fragmenty publikacji po numerze podaje się po przecinku nr i nr-y stron, ew. nr tomu lub części.
Jak pisze „Nowak [3, 71-77]”, „W pracy Adamskiego [4, t.2, s. 34]”.
W bibliografii załącznikowej w tym systemie poszczególne opisy zestawia się wg kolejności ich wystąpienia w teście, koniecznie z podaniem numeru. Nr można podać w nawiasie kwadratowym bez kropki lub bez nawiasu, ale z kropką.
przypisy tekstowe w wydawnictwach źródłowych oznacza się literami alfabetu łacińskiego, zaś rzeczowe cyframi arabskimi - por. instrukcja A. Wolffa dla źródeł średniowiecznych i K. Lepszego dla nowożytnych.
por. przypis wyżej