Rozwój nauki o polityce w Polsce od czasów najdawniejszych do współczesnych
Już od najdawniejszych czasów wraz z rozwojem człowieka można zauważyć stopniowy wzrost zainteresowania polityką.
Myśl polityczna jest to zbiór poglądów na aktualne i przyszłe losy oraz cele polityczne narodu i państwa.
Powstawanie i rozwój nauki o polityce:
a) okres antyczny - do najwybitniejszych myślicieli politycznych świata antycznego należy zaliczyć Konfucjusza, Heraklita z Efezu, Demokryta, Platona (zwanego „ojcem teorii politycznej”) i Arystotelesa(zwanego ojcem nauki politycznej). Zarówno Arystoteles jak i Platon patrzyli na państwo z perspektywy filozofa, dla którego całą wiedza była zintegrowaną całością.
Wg. Arystotelesa polityka reprezentowała naukę praktyczną, w porównaniu do nauk teoretycznych i produktywnych. Arystoteles był także ojcem metody naukowej, badał istniejące rządy, opierał swoje wnioski na obserwacjach empirycznych.
Platon natomiast był zagorzałym przeciwnikiem demokracji ateńskiej. Uważał on, że w społeczeństwie występują sprzeczności i że są one przyczyną ustawicznych walk. Jedno zdaniem występujące konflikty mogłoby być zlikwidowane jedynie autorytetem, terrorem, propagandą i wychowaniem oraz izolacją od zagranicy. Twierdził, że może istnieć państwo władane przez doskonałą jednostkę.
b) okres średniowiecza - na rozwój myśli politycznej w średniowieczu największy wpływ mieli: Orygenes, Augustyn Aureliusz, Mahomet, Tomasz z Akwinu oraz Marsyliusz z Padwy. Uosobieniem średniowiecznej nauki o polityce były zwłaszcza dzieła Tomasza z Akwinu, twórczy systemu teologiczno-filozoficznego zwanego Tomizmem, który to prąd stał się podstawą oficjalnej filozofii kościoła katolickiego. Tomasz z Akwinu przetwarzał zgodnie z ideologią chrześcijańską podstawowe kategorie arystotelizmu, stosunek rozumu i wiary. Przyjmując od Arystotelesa koncepcję człowieka, jako istoty politycznej, wskazał jednocześnie na państwo jako instytucję nadrzędną w stosunku do jednostki. Uznał on za najlepszy hierarchicznie zorganizowany ustrój społeczny, w którym każdy pełni funkcję wyznaczoną ,mu przez Boga. Władza monarsza, nadana przez Boga powinna podlegać zwierzchności kościelnej. Kościół został bowiem uznany przez Tomasza za jedynego rzecznika wszelkiej władzy na ziemi.
Prekursorem świeckiej myśli politycznej w średniowieczu był Marsyliusz z Padwy. Występował on przeciwko podporządkowaniu polityce zasadom religijnym i moralnym. Był rzecznikiem uzależnienia władzy świeckiej od duchowej, a nawet zwierzchnictwa państwa nad klerem. Propagował ideę ludowładztwa przez przyznanie ogółowi obywateli suwerennej władzy.
c) okres od odrodzenia (XVI) do oświecenia (do XIX w.) - w okresie odrodzenia i oświecenia żyło wielu wybitnych myślicieli. Należy do nich zaliczyć Niccolo Machiavellego, Łukasza Górnickiego, Jana Bodina, Tomasza Hobbesa, Johna Locke'a, Monteskiusza, Jana Jakuba Rousseau. Najwybitniejszym reprezentantem pisarzy politycznych był Niccolo Machiavelli. Jego praca pt. „Książe” jest źródłem doktryny politycznej zwanej makiavelizmem. Doktryna ta zalecała stosowanie wszystkich niezbędnych a dostępnych środków w dążeniu do realizacji celów.
John Locke był czołowym przedstawicielem nowożytnego empiryzmu genetycznego. Stał na stanowisku teorii umowy społecznej i prawa natury. W swoich pracach wskazywał na obraz liberalnego konstytucyjnego państwa, opartego na zasadach tolerancji i systemie ustaw, który byłby gwarantem tej tolerancji. Obywatel miał prawo oczekiwać od ustaw ochrony swego życia, wolności osobistej i stanu posiadania. Był on twórcą doktryny tolerancji u której podstaw leżała koncepcja człowieka jako istoty wolnej i rozumnej.
J.J.Rausseau - reprezentował bardziej radykalne poglądy. Był on jednym z głównych filozofów francuskiego oświecenia. W swoim dziele „Umowa społeczna” głosił teorię egalitarną, wskazując, że społeczeństwo powinno oprzeć się na dobrowolnej umowie jego członków i na mocy tej umowy tworzyć suwerenną władzę ludu. Suwerenność ludu jest niepodzielna, niezbywalna, służy powszechnemu interesowi. Jej gwarantem są ustawy, są one bowiem dziełem woli ludu. Rausseau zwracał się w stronę demokracji plebiscytarnej, bowiem demokrację parlamentarną uważał za gorszą i nieskuteczną.
d) okres od połowy XIX do połowy XX w - największy wpływ wywierali myśliciele niemieccy. Należeli do nich Karol Marks, Fryderyk Engels oraz Max Weber. Wiele zamieszania dziejowego wywołały również poglądy sformułowane przez Włodzimierza Lenina. Rozwinął on i skonkretyzował w nowych warunkach historycznych marksistowską teorię o polityce. Opierając się na założeniach materializmu historycznego, przewartościował i uogólnił doświadczenia i wnioski płynące z rozwoju walki rewolucyjnej i ukształtowania się nowych zjawisk w życiu społecznym. Osiągnięcia klasyków marksistowskiej myśli politycznej stworzyły niestety teoretyczne oparcie dla ukształtowania ustroju, jaki funkcjonował w ZSRR oraz w innych krajach „demokracji ludowej”
e) okres od połowy XX w. (myśl polityczna współczesna) - w ostatnich latach nauka polityczna jako odrębna dyscyplina polityczna (a zarazem przedmiot akademicki) znacznie zyskała na znaczeniu i popularności prawie na całym świecie. USA - Rozwój nauki o polityce to obecnie problem swoistej hegemonii intelektualnej Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, które posiadają obecnie więcej wykładowców uniwersyteckich zajmujących się nauką o polityce niż całą reszta świata razem wzięta. Aktualnie na każdym Uniwersytecie w USA istnieje wyodrębniony wydział nauk politycznych. Absolwenci tych wydziałów podejmują pracę zawodową w aparacie państwowym, służbie dyplomatycznej, instytucjach informacyjno-usługowych, jako eksperci od różnych rejonów świata oraz instytucjach naukowo-badawczych.
Politologia wykładana jest w USA w ścisłym związku ze współczesnością, z aktualnie dokonującymi się procesami politycznymi, gospodarczymi, naukowo-technicznymi zarówno wewnątrz tego kraju jak i w skali globalnej.
Francja - nauka o polityce jest tak wykładana od roku 1870. We współczesnej Francji czołową rolę w rozwoju tej dyscypliny badawczej odgrywają instytuty nauk politycznych. Są one autonomicznymi jednostkami przy uniwersytetach. Na uwagę zasługuje fakt, że na 16 uniwersytetów we Francji, 6 posiada wyodrębnione instytuty nauk politycznych. Współczesna francuska nauka o polityce zmierza w kierunku służby publicznej, daje możliwość ogólnego wykształcenia politycznego oraz uzupełnienia tradycyjnych studiów humanistycznych.
Wielka Brytania - początki wykładania nauk politycznych przypadają na 1895 rok. Nauka o polityce prowadzona jest w tym kraju także w różnych sekcjach społecznych na uniwersytetach - tzw. studia mieszane (socjologiczno-polityczne, ekonomiczno-polityczne)
Niemcy - niedługo po utworzeniu Republiki Federalnej Niemiec rozpoczęto wykładanie tam nauki o polityce. Do roku 1989 w RFN powstało ponad 50 katedr nauk politycznych, zaś centralną rolę odgrywały uczelnie z Berlina Zachodniego. Po zjednoczeniu Niemiec istniejące we wschodniej części kraju katedry marksizmu-leninizmu przekształcono na katedry nauk politycznych.
Szwecja - nauka o polityce jest wykładana pod nazwą nauki o państwie. Kierunki studiów z tej dziedziny prowadzą uniwersytecie w Lundzie, Sztokholmie. W ramach nauk o państwie wykłada się zatem: teorię polityki, historię idei politycznych, partie i systemy partyjne.
Norwegia - powstanie politologii przypada na lata powojenne. Nauka o polityce została wprowadzona jako przedmiot dodatkowy do programu studiów na Uniwersytecie w Oslo w 1947 r. Jako samodzielna dyscyplina dydaktyczna ukształtowała się jednak dopiero w roku 1957. Cechą charakterystyczną norweskiej politologii jest jej zapoczątkowanie poza uniwersytami - w odrębnych instytucjach naukowo-badawczych (Instytut Badań Społecznych w Oslo - 1960).
Badania z zakresu nauki o polityce są prowadzone także, we Włoszech. Działa w tym kraju szereg instytucji badawczych, istniejących przy uniwersytetach, które zajmują się tą dyscypliną. Centralną rolę odgrywa Uniwersytet w Rzymie, obok niego zaś uczelnie w Bolonii, Florencji i Mediolanie oraz Turynie.
Etapy rozwoju politologii w Polsce i ich charakterystyczne cechy:
Rozważania na temat tradycji nauki o polityce w Polsce należy zacząć o wyjaśnienia terminu „nauki polityczne”.
Konferencja politologów zebrana w Paryżu pod egidą UNESCO w 1948 roku zdecydowała, że najbardziej adekwatny będzie termin „nauka polityczna”
W Polsce przez dość długi czas używano pojęcia „nauki polityczne” na określenie zespołu nauk zajmujących się polityką. Można tu wymienić przykładowo dziedziny nauki takie jak” prawo, w tym szczególnie nauka o państwie, ekonomia polityczna, historia polityczna, polityka społeczna. Każda z nich bada określony element procesów i zjawisk politycznych oraz próbuje formułować związane z nimi określone prawidłowości. Wszystkie te dyscypliny można określić jako polityczne. Każda z nich bada przy tym zagadnienia polityczne metodami właściwymi dla danej dyscypliny. Obok nich wykształciła się po II wojnie światowej nauka o polityce, która na charakter interdyscyplinarny. Różnić się będzie ona od nauk politycznych bardziej kompleksowym ujęciem zjawisk i procesów politycznych.
W historycznym ujęciu rozwoju szeroko pojętych nauk politycznych oraz powstawania i rozwoju instytucjonalnych form nauki o polityce, można wskazać 4 okresy:
okres I RP
okres zaborów
okres międzywojenny
okres od zakończenia drugiej wojny światowej
Nauki o polityce w okresie I RP:
Genezy nauk politycznych w Polsce trzeba szukać już u schyłku średniowiecza. Wtedy to zaczęto czynić starania, aby nazewnictwo łacińskie, treść pojęć i doktryny filozoficzno-regilijne przystosować do nadbudowy ideologicznej języka polskiego. Dużą uwagę zwracano w owym czasie zwłaszcza na dzieła Arystotelesa. Arystotelizm był bowiem wówczas jednym z głównych nurtów myśli naukowej tak w zakresie nauk przyrodniczych jak i filozoficznych.
Pierwszą placówką naukowo-dydaktyczną, która do programu nauczania włączyła podstawy wiedzy o polityce, była założona w 1578 r. przez Stefana Batorego Akademia Wileńska. W latach 1640-1655 uczelnia ta w coraz większym stopniu była przystosowana do potrzeb społeczności świeckiej. Obok wydziału teologii, filozofii i sztuk wyzwolonych powstaje wydział prawa. Najważniejszym wydarzeniem było ufundowanie w 1662 roku katedry prawa politycznego, która dała początek działającym we Lwowie, Warszawie i Krakowie katedrom umiejętności politycznych. Nieco większe znaczenie można przypisać istniejącemu w programie Collegium Nobilium i Szkoły Rycerskiej podmiotowi zwanemu „naukami moralnymi”. Przedmiot ten był traktowany jako podstawa prawa politycznego, a następnie jako wiedza z zakresu nauki „policyi” (działalność władzy rządzącej).
Nauki polityczne w okresie zaborów:
W okresie porozbiorowym, w warunkach utraty przez Polskę niepodległości nastąpił proces stopniowego upadku nauk humanistycznych na ziemiach Polskich. Już w 1784 r władze cesarstwa austriackiego przekształciły Akademię Jezuicką we Lwowie na Cesarsko-Królewski Uniwersytet. Jednocześnie w ramach tej struktury organizacyjnej powołano „katedrę umiejętności politycznych”. Z kolei po trzecim rozbiorze Polski powołano na Uniwersytecie Jagiellońskim w roku akademickim 1801/1802 podobną katedrę. Była ona jednak podporządkowana wydziałowi prawa. W zaborze rosyjskim w Akademii Wileńskiej działał Wydział Nauk Moralnych i Politycznych. Po upadku powstania listopadowego władze rosyjskie zastosowały wiele represji, które negatywnie odbiły się na dalszym rozwoju zainteresowań polityką. Zlikwidowano uniwersytet w Wilnie i w Warszawie. Mniej ograniczano szkolnictwo w zaborze austriackim, ale uległo ono zrutynizowaniu, nauczyciele zaś - germanizacji. W 1880 r w wyniku odgórnych zarządzeń zlikwidowano krakowską Katedrę Umiejętności Politycznych powołując jednocześnie na jej miejsce trzy nowe katedry: prawa administracyjnego i statystyki, ekonomii politycznej oraz skarbowości i prawa skarbowego.
Kolejny etap rozwoju nauk politycznych w Polsce rozpoczął się na początku XX wieku. Staraniem powstałego w Krakowie w 1909 r. Towarzystwa Polskiej Szkoły Nauk Politycznych otwarta została w roku akademickim 1911/1912 Polska Szkoła Nauk Politycznych. Jej zadaniem było przygotowanie urzędników działających w nowych strukturach państwowych dla potrzeb samorządu gminnego, powiatowego i krajowego. W tym samym czasie w 1911 r. z inicjatywy Wilhelma Feldmana, redaktora naczelnego „Krytyki” powołano Szkołę Nauk Społeczno-Politycznych. Szkoła ta jako agenda tzw. postępowców miała stanowić alternatywę wobec kierowanej przez konserwatystów - Polskiej Szkoły Nauk Politycznych.
W okresie I wojny światowej działalność dydaktyczna wszystkich uczelni wyższych na ziemiach polskich była praktycznie zawieszona. 9 grudnia 1915 r z inicjatywy absolwentów uczelni lipskich została powołana w Warszawie Szkołą Nauk Społecznych i Handlowych z wydziałami: społecznym, handlowym i od 8 maja 1917 roku politycznym. W Warszawie 1 listopada 1917 roku powstał również wydział Publicystyczno-Dziennikarski.
Nauki polityczne w okresie międzywojennym:
Nauki polityczne w latach 1918-1939 miały charakter poznawczo-kształcący, uprawiane były jako dyscyplina mają znaczenie pragmatyczne. W programach nauczania dominowała problematyka ustrojodawcza,a także zagadnienia prawa konstytucyjnego, administracyjnego i międzynarodowego, historii politycznej i dyplomacji oraz polityki społecznej i ekonomicznej:
1918 r - reorganizacja warszawskiej uczelni (Szkoła Nauk Politycznych_ - zadaniem było dostarczenie specjalistów praktyki administracyjnej w skali krajowej i lokalnej.
1921/1922 - reaktywowana zostaje Szkoła Nauk Politycznych w Krakowie
Najbardziej znaczące ośrodki: Warszawa, Kraków, Poznań, Lwów, Wilno i Łódź
1925 - w Lodzi powołano Wyższą Szkołę Nauk Społecznych i Ekonomicznych jako filię warszawskiej Szkoły Nauk Politycznych
1930 - w Wilnie powstał Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej
1936 - w Poznaniu powołano Instytut Nauk Politycznych
W II RP nauka w polityce była uprawiana jako dziedzina poznawczo-kształcąca, ściśle powiązana z praktyką. Pod koniec lat 30 nauka o polityce zyskała sobie ustabilizowaną pozycję w systemie kształcenia. W czasie okupacji hitlerowskiej funkcjonowanie uczelni na ziemiach polskich zostało ponownie zawieszone. W ramach tajnego nauczania jedynie na UJ działała od października 1944 r. do lutego 1945 r Międzywydziałowa szkoła nauk politycznych.
Nauki polityczne i nauka o polityce w Polsce po 1945 r.
Po wyzwoleniu spod okupacji wznowiono w naszym kraju wykładanie nauk politycznych.
1945 - Warszawa - ponownie swoją działalność rozpoczęła Akademia Nauk Politycznych, w której studia odbywały się na trzech wydziałach:
-dziennikarskim
-społeczno-politycznym
-bibliotekarskim
1947 - Kraków - Wyższa Szkoła Nauk Społecznych, nauka na trzech wydziałach:
-dziennikarskim
-administracyjnym
-bibliotekarskim
1951 - rozwiązano te uczelnie
1947-1950 - We wszystkich wyższych uczelniach wykładano w ramach przedmiotu: Studium nauki o Polsce i świecie współczesnym.
1951-1955 - we wszystkich szkołach wyższych wykładano przez 2 semestry przedmiot „podstawy marksizmu i leninizmu”
Nowy okres w rozwoju nauki o polityce rozpoczął się na początku lat 60. W roku akademickim 1963/1964 wprowadzono do planów studiów na 13 uczelniach wyższych przedmiot pod nazwa „podstawy na politycznych”.
W roku akademickim 1966/1967 zajęcia prowadzono już na 29 uczelniach, w roku 1968/1969 - na 65, a w 1970/1971 podstawy nauk politycznych wykładano już na wszystkich uczelniach.
Poważny kryzys nauka o polityce przeszła w drugiej połowie lat 80. Wynikało to z nastawienia władz, dla ówczesnego rządu bowiem większą wartość miały „badania i prace naukowe”, których wyniki dowodziły o doskonałości ustroju socjalistycznego. Często wyniki badań były po prostu ustalane przez czynniki polityczne wcześniej, jeszcze przed ich zakończeniem.
20 stycznia 1993 r wskutek przekształcenia Instytutu Nauk Politycznych został powołany pierwszy w Polsce - Wydział Politologii. Jego początki sięgają 1964 r, od którego to funkcjonowało Studium Nauk Politycznych.
1975 - powołano Międzyuczelniany Instytut Nauk Politycznych
1980 - instytut zainaugurował 5 letnie studia magisterskie w systemie dziennym, 1990 - tryb zaoczny
1950 - Polska przystąpiła do Międzynarodowego Towarzystwa Nauk Politycznych jako 7 z kolei kraj członkowski i pierwszy spośród krajów realnego socjalizmu
Wyrazem utrwalenia pozycji nauki o polityce w polskiej nauce było powołanie w 1972 r. Komitetu Nauk Politycznych, który miał organizować i koordynować badania w tej dziedzinie
Polityka w okresie transformacji ustrojowej w Polsce:
Wraz z przekształceniami we wszystkich dziedzinach życia zachodziły i zachodzą zmiany w politologii. Jest częścią nauk humanistycznych i posiada następujące specjalności:
Stosunki międzynarodowe
Teoria polityki
Historia myśli politycznej
Doktryny polityczne
Najnowsza historia polityczna
Socjologia polityki
Polityka społeczna
Polityka gospodarcza
Geografia polityczna
Filozofia polityki
Psychologia polityki
Teoria państwa
Teoria komunikowania
Systemy polityczne
Gospodarka międzynarodowa
Systemy prasowe
Wobec nauki o polityce po 1980 roku istniały trzy stanowiska:
trzeba rozwiązać wszystkie placówki politologiczne w Polsce, wyeliminować ze szkół wyższych przedmiot „nauka o polityce” i dopiero później budować nową politologię
niczego nie zmieniać, przetrzymać wszystkie ataki i kontynuować działalność naukową oraz dydaktyczną, dostosowując się do nowych warunków ustrojowych i międzynarodowych
dokonać zmian w programach nauczania, tematyce badawczej, dostosować się do standardów politologii w świecie, odrzucić to co przestarzałe, nieprzydatne w warunkach państwa demokratycznego i rozwijać politologię w kraju.
Czas pokazał, że najsłuszniejsze jest trzecie stanowisko.
Szkoda wyrządzona politologii i studentom polega na tym, że do dnia dzisiejszego studenci szkół wyższych, mimo przeróżnych starań PTNP i KNP PAN, nie mają zajęć z nauk społecznych, w tym politologii. Utrzymuje się więc kuriozalna sytuacja, ewenement w skali światowej, gdy młoda inteligencja nie otrzymuje w szkole wyższej wiedzy o najważniejszych problemach współczesności o integrującej się Europie i własnym kraju.
Trzeba podkreślić, że studia wyższe na poziomie uniwersyteckim z reguły uważane są w świecie za przygotowujące absolwentów nie tylko pod względem fachowym (lekarz, chemik, inżynier, prawnik, pedagog itp), ale również kulturalnym, politycznym, intelektualnym. Absolwent ma być aktywnym członkiem społeczeństwa, świadomym jego zadań, kierunków rozwoju, miejsca i roli we wspólnocie międzynarodowej.
Dobrze, że politologia kształci tak liczne rzesze młodzieży, przygotowując ją do wielu ról w życiu kraju.
Kształcenie politologów stało się w ostatnich latach modne. Uniwersytety oraz szereg prywatnych szkól wyższych kształcą studentów politologi. Są dwa poziomy tego kształcenia, licencjacki i magisterski oraz doktorski. Przygotowywani są specjaliści: dziennikarstwa, samorządowi, nauczyciele wiedzy o społeczeństwie, specjaliści polityki socjalnej i międzynarodowej. Prywatne uczelnie z reguły kształcą na poziomie licencjackim, a studia magisterskie będą realizować Instytuty Nauk Politycznych.
Kształcenie kadr politycznych jest doniosłym społecznie zadaniem. Kadra dobrych, wykształconych, fachowych polityków musi mieć szlif uniwersyteckich studiów politologicznych. Rzadko się zdarza, że dobrym politykiem jest amator bez studiów wyższych. W Polsce 1996 r. nadal brak jest profesjonalnej kadry polityków na wszystkich szczeblach życia państwowego i w działalności partii politycznych. Brak jest przejrzystej i spójnej polityki kadrowej, awansu na szczeblu drabiny politycznej. W Polsce istnieje problem kształcenia kadr politycznych. Dotyczy to również doradców, ekspertów, asystentów polityków (posłów, senatorów). Od tego zależy jakość rządzenia, rozwiązywania codziennych zadań kraju. Polityka kadrowa to dominacja przypadkowych decyzji, układów towarzyskich, grup nacisku (interesów), jednostkowych ambicji. Małą rolę odgrywają cechy charakteru, morale, umiejętności negocjacji, posiadanej wiedzy, zainteresowań, horyzontów umysłowych, ogłady kulturalnej, umiejętności wystąpień publicznych, udzielania wywiadów.
Popularność nauki o polityce (politologii) wpłynęła też na pojawienie się zjawiska „inflacji politologów”.
„inflacja politologów" - nie ma określenia formalnego, kto ma prawo używać nazwy „politolog". Mamy więc rozmnożenie się politologów jak nigdy dotąd. W programach telewizyjnych i innych środkach masowego przekazu mamy mnogość politologów. Zjawisko to występuje również na Zachodzie.
Występuje u nas zacieranie ostrości pojmowania politologii, politologa np.niektórzy historycy zajmujący się współczesnością i liczni socjologowie. Brak jest dziś instytucji koordynującej wielostronną działalność politologów.
Obecnie takie opinie nie występują, a Instytuty kształcą studentów dla wszystkich instytucji politycznych w Polsce. W państwie demokratycznym politologia ma pomagać w tworzeniu warunków do rozwoju życia politycznego, jego oceny, kultury politycznej, świadomości politycznej. Stąd trzeba akcentować rozróżnienie pomiędzy politykiem a politologiem, politolog nie może odpowiadać za poczynania polityków, musi zachować dystans wobec aktualnych wydarzeń politycznych. Politologia kształci kadry dla różnych dziedzin życia kraju, dziedzin powiązanych z polityką, od partii politycznych, administracji, przez nauczycieli do dziennikarzy. Ważną funkcją działalności politologicznej jest edukacja polityczna, diagnozowanie stanu życia politycznego i prowadzenie badań naukowych.
Badania naukowe w politologii.
Od wyników badań naukowych prowadzonych przez politologów zależy nasz obraz na mapie nauki polskiej. Chodzi również o tematy i kierunki badań. Rysują się ona następująco:
a) Kultura polityczna rządzonych i rządzących w Polsce.
b) Budowa społeczeństwa obywatelskiego.
c) Funkcjonowanie instytucji politycznych.
d) Rozwój instytucji politycznych demokratycznego państwa polskiego na tle porównawczym (wybory, partie polityczne, elity polityczne, rozwój samorządów i samorządności itp.).
e) Polityczne aspekty integracji Polski ze strukturami europejskimi.
f) Polska polityka zagraniczna ze szczególnym uwzględnieniem sąsiadów
g) Edukacja polityczna społeczeństwa polskiego ze szczególnym uwzględnieniem młodego pokolenia.