Prawo konstytucyjne - część ogólna :
termin "konstytucja" :
dzisiaj oznacza akt prawny zawierający najważniejsze elemnty prawne ustroju politycznego i społeczno - gospodarczego
w starożytnym Rzymie republica constituele oznaczało działalność ustrojodawczą
w średniowieczu constitudio oznaczało zbiór reguł postępowania w zakonach chrześcijańskich
w Polsce średniowieczu konstytucja była ustawą
w końcu XVIII wieku zaczęto używać terminu konstytucja do określenia podstaw ustrojowych państwa
konstytucja :
faktyczna - konstytucja jest rzeczywistym ustrojem państwa ,opiera się na faktycznym rozkładzie sił społecznych
prawnicza - oznacza najwyższe ustawy w państwie
przyczyny pojawienia się konstytucji :
rozwój kapitalistycznego sposobu produkcji (wolność wymiany towarowej i zniesienie poddaństwa)
teoria umowy społecznej (lud mógł oonalić panującego ,jeżeli stałby się on tyranem , rodzajem umowym społecznej między ludem ,a władcą była konstytucja)
teoria podziału władz
wpływ prądu nacjonalistyczego w XVIII wieku
wojny napoleńskie
rodzaje konstytucji :
ze wzgędu na sposób ujęcia konstytucji :
pisane - gdy treść jest zawarta jest w jednej ustawie
niepisane - jeżeli nie jest zawarta w jednym akcie prawnym i składają się na nią akty królewskie ,zwyczaj ,precedensy ,ustawy nadrzędne (Nowa Zelandia ,Izrael)
ze względu na moc prawną i tryb zmiany konstytucji :
sztywne - wyróżnione wśród ustrojodawstwa jako mające szczególną moc prawną i podlegające zmianie w szczególnym trybie
giętkie - moc prawna jest inna niż ustyawy zwykłej ,ale tryb zmiany jest taki jak ustawy zwykłej (Wileka Brytania)
ze względu na relacje między treścią konstytucji ,a realnym ustrojem politycznym państwa :
fikcyjna - gdy prawo mija się z rzeczywistością (kostytucja PRL)
rzeczywista - gdy odzwierciedla w swojej treści realny ustrój państwa (F.Lasal - 1826 "O istocie konstytucji" powiedział ,że konstytucja musi odzwieciedlać stan rzeczywisty ,gdyż jeżeli tak nie jest jest jedynie nic nie znaczącym świstkiem papieru)
funkcje konstytucji :
funkcja prawna - konstytucja jest częścią obowiązującego prawa
funkcja polityczna - zawiera zasady ustroju politycznego i społeczno - gospodarczego
funkcja społeczna - ustanawia i utrwala ustrój państwa
funkcja integracyjne - zaciśnia więzi obywateli z państwem
funkcja organizacyjna - wyznacza formy życia zbiorowego
funkcja programowa - jest instrumentem rozwoju państwa
funkcja wychowawcza - kształtuje postawy prokonstytucyjne
stosowanie konstytucji :
stosowanie :
bezpośrednie - normy konstytucyjne obowiązują wprost w obrocie prawnym bez konieczności rozwinięcia ich aktami niższego rzędu
pośrednie - konstytucja wymaga konkretyzacji aktami niższego rzędu
2 modele podmiotów zobowiązanych do stosowania konstytucji :
model 1 :
konstytucję stosują tylko głowa państwa ,rząd i parlament
brak pozaparlamentarnej kontroli konstytucyjności ustaw i brak odpowiedzialności konstytucyjnej
konstytucja PRL
model 2 :
konstytucje bezpośrednio stosują wszystkie rodzaje organów władz publicznych i obywatele
pozaparlamentarna kontrola konstytucyjności i odpowiedzialność konstytucyjna
konstytucja RP z 1997
cechy szczególne konstytucji :
sprawy ,które muszą być zawarte w konstytucji :
musi określać do kogo należy władza państwowa
musi określać sposób realizacji władzy przez suwerena
musi zawierać podstawy organizacji i działania aparatu państwowego
musi określać stosunek państwa do obywatela
musi regulować ustrój społeczno - gospodarczy
musi być określony tryb zmiany konstytucji
konstytucje niepełne w Polsce :
dekret z 22 XI 1918 o Najwyższej Władzy Reprezentacyjnej Republiki Polskiej
uchwała sejmu ustwodawczego z 20 II 1919 roku o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa
ustawa konstytucyjna z 19 II 1947 roku o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczpospolitej
ustawa konstytucyjna z 17 X 1992 roku o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym
nazwa :
tylko jedna ustawa nosi nazwę konstytucja co sprawia ,że tworzy oddzielną kategorię źródeł prawa
tryb uchwalenia konstytucji :
jest uchwalana w innym trybie niż zwykła ustawa
może zostać nadana tylko przez władzę najwyższą :
jednostka (monarcha) - wtedy konstytucja jest oktrojowana (np. konstytucja Księstwa Warczawskiego)
naród - wtedy konstytucja jest uchwalona :
bezpośrednio przez naród - referendum (projekt kostytucji jest uchwalany przez ciało parlamnetarne lub sformułowany przez rząd lub prezydenta ,a później przyjmowane przez referendum)
pośrednio przez naród za pośrednistwem organu przedstawicielskiego (np. konstytucja PRL)
wejście konstytucji w życie - może być uregulowane w samej konstytucji lub w specjalnej ustawie konstytucyjnej:
może zacząć obowiązywać po ogłoszeniu jej w oficjalnym organie publikacyjnym (np. Konstytucja Kwietniowa)
może wejść w życie po upływie vacatio legis (np. konstytucja RP 97)
część konstytucji nabiera mocy w momencie jej ogłoszenia ,a część po spełnieniu pewnych określonych warunków (np. konstytucja marcowa)
może wejść w życie z dniem uchwalenia (kostytucja PRL)
ustawa z 1992 o trybie przygotowania i uchwalania konstytucji (znowelizowana w 1994) :
konstytucję miało uchwalić zgromadzenie narodowe ,a naród miał ją przyjąć w referendum
1994 - nowelizacja uznała ,że projekty konstytucji zgłoszone w poprzedniej kadencji podlegają dalszemu rozpatrywaniu ;uznała ,że można poddać pod referendum zasady ,na których ma się opierać konstytucja ; powołano 6 podkomisji
inicjatywa ustrojodawcza przysługuje :
komisji konstytucyjnej zgromadzenia narodowego
grupie co najmniej 56 członków zgromadzenia narodowego (mogli oni wnieść swój projekt do komisji konstytucyjnej w ciągu 6 miesięcy od jej ukonstytuowania się
prezydentowi (mógł on wnieść swój projekt do komisji konstytucyjnej w ciągu 6 miesięcy od jej ukonstytuowania się)
grupie co najmniej 0.5 mln obywateli (od 1994 ;mogli wnieść swój projekt w ciągu 3 miesięcy od wejścia w życie ustawy nawelizacyjnej z 1994)
komisja konstytucyjna :
46 posłów ,10 senatorów
na czele stał przewodniczący i jego zastępca (powinni pochodzić z różnych izb)
w posiedzeniach komisji mogą uczestniczyć przedstawiciele prezydenta ,rządu i Trybunału Kostytucyjnego ;muszą uczestniczyć przedstawiciele wnioskodawców wnoszących projekty konstytucji
własny projekt moża uchwalić bezwzględną większością głosów (50 % przy obecności co najmniej połowy członków) - nigdy tego nie zrobiono w praktyce
sprawozdania o skierowanych do komisji projektach przez zgromadzenie narodowe uchwalała w formie tekstu jednolitego większością 2/3 głosów
zgromadzenie mogło uchwalić konstytucję w 2 lub 3 czytaniach :
1 czytanie - po debacie projekt konstytucji mógł zostać odrzucony albo skierowany do komisji
2 czytanie - sprawozdanie komisji w formie tekstu jednolitego , zgłaszanie poprawek i głosowanie (2/3 głosów w obecności połowy członków) ,marszałek zgromadzenia ma obowiązek przekazanie społeczeństwu treści projektu konstytucji do zapoznania się
konstytucję uchwaloną przez zgromadzenie narodowe przesyła się do prezydenta ,który ma 60 dni na zgłoszenie swoich propozycji poprawek (jeśli to zrobił następuje 3 czytanie)
3 czytanie - propozycje prezydenta przyjmuje się bezwzględną większością głosów i następnie uchwala się konstytucję większością 2/3 głosów
w ciągu 14 dni od uchwalenia konstytucji prezydent poddaje je referendum (przyjęcie większością głosów)
po referendum podpisuje konstytucję prezydent i ogłasza ją w dzienniku ustaw
projekty konstytucji RP z 1997 roku :
projekt SLD
projekt Unii Demokratycznej
projekt PSL
projekt komisji konstytucyjnej senatu I kadencji
projekt prezydenta Lecha Wałęsy
projekt KPN
projekt Porozumienia Centrum
przebieg uchwalania konstytucji 1997 :
1 czytanie (1994) - żadnego projektu nie odrzucono
2 czytanie - 21 - 22 III 1997 ;24 III 1997 - prezydent przekazał 41 poprawek
3 czytanie (2 IV 1997) - przyjęcie konstytucji (451 członków za projektem)
25 V 1997 - referendum - za konstytucją 53,4 % (frekwencja 42 %)
tryb zmiany konstytucji :
tryb zmiany konstytucji jest określony w niej samej ;jako ustawa zasadnicza konstytucja podlega zmianie trudniej niż zwykła ustawa ,a czasem w ogóle nie da się jej zmienieć :
konstytucja Włoch (1947) - zakaz przywrócenia monarchii
konstytucja Niemiec - zakaz podziału frakcji na kraje ,zakaz zmiany praw odnoszących się do zmiany praw jednostek
konstytucja Grecji - zakaz zmian praw podstawowych
konstytucja Litwy :
podstawowy tryb zmiany - projekt zmiany musi być dwukrotnie uchwalony przez sejm większością 2/3 głosów w co najmniej 3 miesięcznych odstępach
niektóre przepisy można zmianiać tylko w drodze referendum
niektóre przepisy (dotyczące sejmu ,prezydenta ,prokuratorów ,sądu konstytucyjnego)można zmienić większością 3/5 głosów,ale tylko w ciągu roku od wejścia w życie konstytucji
konstytucje w Polsce :
konstytucja marcowa :
rewizja - wymagała podpisu co najmniej 1/4 ilości posłów i zapowiedzenia co najmniej 15 dni wcześniej :
zwykła - konstytucja miała być poddawana co 25 lat rewizji zwykłą większością głosów przez Zgromadzenie Narodowe (sejm i senat)
nadzwyczajna - sejm drugiej kadencji mógł dokonać rewizji własną uchwałą większością 3/5 głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej ilości posłów bez udziału senatu
zmiany dokonywało zgromadzenie narodowe przy obecności co najmniej połowy posłów i senatorów większością 2/3 głosów
konstytucja kwietniowa :
organy posiadające prawo do wniosku o zmianę konstytucji :
prezydent
rząd
1/4 ustawowej ilości posłów
wniosek prezydenta był głosowany bez zmian chyba ,że rząd w jego imieniu wyraził na to zgodę
zmiana z inicjatywy prezydenta wymagała uchwał sejmu i senatu podjętych zwykłą większością głosów posłów i senatorów obecnych na głosowaniu ;z inicjatywy rządu lub 1/4 posłów zwykłą większością ustawowej liczny posłów i senatorów
w ciągu 30 dni prezydent mógł skorzystać z prawa veta i wtedy ponowne ropzatrzenie projektu zmiany mogło nastąpić w następnej kadencji
jeżeli obie izby ponownie uznały zmianę to prezydent mógł ją uznać lub rozwiązać izby
konstytucja PRL :
zmiana konstytucji wymagała 2/3 głosów w obecności połowy posłów
konstytucja RP z 1997 :
inicjatywa zmiany konstytucji :
prezydent
senat
sejm (minimum 1/5 ustawowej liczby posłów)
zmiana konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej ilości posłów i senat w terminie do 60 dni większością bezwzględną w obecności co najmniej połowy ustawowej ilości senatorów
pierwsze czytanie może nastąpić 30 dni po wniesieniu inicjatywy ustawodawczej ,natomiast uchwalenie zmiany rozdziałów I ,II ,XII może odbyć się najwcześniej w terminie 60 dni większością bezwzględną
jeżeli uchwalono zmianę rozdziałów I ,II ,XII to prezydent ,sejm lub senat mogą w ciągu 45 dni zażądać przeprowadzenia referendum zatwierdzającego (przeprowadzenie referendum zarządza marszałek w ciągu 60 dni od przyjęcia wniosku
referendum jest ważne niezależnie od liczby głosujących
w ciągu 21 dni od przedstawienia ustawy nowelizującej prezydent musi ją podpisać
systematyka konstytucji (wewnętrzny układ treści) :
rodzaje systematyki :
systematyka ogólna - układ części konstytucji i jej rozdziałów
systematyka szczególna - układ artykułów w rozdziałach (decydują czynniki natury logicznej i techniczno - legislacyjnej)
systematyka niektórych konstytucji :
konstytucja marcowa (u podstaw legły zasady podziału władz i zwierzchnictwa narodu) :
wstęp
I Rozdział :Rzeczpospolita
II Rozdział :władza ustawodawcza
III Rozdział :władza wykonawcza
IV Rozdział :sądownictwo
V Rozdział :powszechne obowiązki i prawa obywatelskie
VI Rozdział :postanowienia ogólne
VII Rozdział :postanowienia przejściowe
konstytucja kwietniowa (u podstaw legła zasada jednolitości władzy prezydenta i jego zwierzchnictwa nad pozostałymi organami państwowymi) :
I Rozdział :Rzeczpospolita
II Rozdział :prezydent RP
III Rozdział :rząd
IV Rozdział :sejm
V Rozdział :senat
VI Rozdział :ustawodawstwo
VII Rozdział :budżet
VIII Rozdział :siły zbrojne
IX Rozdział :wymiar sprawiedliwości
X Rozdział :administracja państwowa
XI Rozdział :kontrola państwowa
XII Rozdział :stan zagrożenia państwa
XIII Rozdział :zmiana konstytucji
XIV Rozdział :przepisy końcowe
konstytucja PRL (wstęp stanowił oddzielną część ,a poszczególne rozdziały można było pogrupować ;konstytucja była oparta na konstytucji stalinowskiej z 1936) :
wstęp
I Rozdział :ustrój polityczny
II Rozdział :ustrój społeczno - gospodarczy
III Rozdział :naczelne organ władzy państwowej
IV Rozdział :naczelne organy administracji państwowej
V Rozdział :terenowe organy władzy państwowej
VI Rozdział :sąd i prokuratura
VII Rozdział :podstawowe prawa i obowiązki obywatela
VIII Rozdział :zasady prawa wybowrczego
IX Rozdział :godł ,barwy i stolica PRL
X Rozdział :zmiana konstytucji
konstytucja RP z 1997 :
wstęp
I Rozdział :Rzeczpospolita
II Rozdział :wolności prawa i obowiązki obywatela
III Rozdział :źródła prawa
IV Rozdział :sejm i senat
V Rozdział :prezydent
VI Rozdział :Rada Ministrów i administracja rządowa
VII Rozdział :samorząd terytorialny
VIII Rozdział :sądy i trybunały
IX Rozdział :organy kontroli publicznej i ochrony prawa
X Rozdział :finanse publiczne
XI Rozdział :stany nadzwyczajne
XII Rozdział :zmiana konstytucji
XIII Rozdział :przepisy przejściowe i końcowe
najwyższa moc prawna konstytucji :
najwyższą moc prawna konstytucji RP z 1997 :
artykuł 8 ustęp 1 ("Konstytucja jest najwyższm przwem RP")
preambuła ("…ustanawiamy konstytucję RP jako prawo podstawowe dla państwa…"
sposób regulacji konstytucji
artykuł 188 punkt 1 "(Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach zgodnośći ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją")
konsekwencje najwyższej mocy prawnej konstytucji :
obowiązek pozytynwy - obowiązek realizacji postanowień konstytucji
obowiązek negatywny - zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją
rodzaje kontroli konstytucyjności aktów prawnych:
kontrola prewencyjna - jest wykonywana w trakcie uchwalania ustawy oraz po jej uchwaleniu , ale przed jej wejściem w życie ; dokonuje jej głowa państwa (może odmuwić promulgacji ustawy)
kontrola następcza - jest wykonywana w stosunku do ustaw już uchwalonych ,obowiązujących ;dochodzi do skutku w następstwie podniesienia zarzutów niekonstytucyjności przez uprawnione do tego podmioty i są kierowane do uprawnionych organów aby przeprowadziły kontrolę ;decyzja stwierdzająca niezgodność aktu prawnego z konstytucją unieważnia moc wiążącą aktu prawnego i wiąże wszystkich (nie tylko strony procesu ,jeśli kontrola jest konretna)
kontrola konkretna - zarzuty zgłoszone przy rozpatrywaniu konkretnej sprawy w procesie sądowym
kontrola abstrakcyjna - zarzuty zgłaszane bez związku z konkretną sprawą
kontrola obligatoryjna - występuje ,gdy dla promulgacji ustawy konieczne jest zajęcie stanowiska przez organ kontroli konstytucyjności
kontrola fakultatywna - występuje w razie podniesienia zarzutu niekonstytucyjności
systemy kontroli konstytucyjności ustaw :
kontrola parlamentarna - przyjmuje się ,że jeżeli istnieje ustawa sprzeczna z konstytucją to obowiązuje ustawa (powstał w okresie rewolucji francuskiej)
wykonywana wyłącznie przez parlament
wykonywana przez komisje konstytucyjne
wykonywane przez organy o charakterze prezydialnym
kontrola pozaparlamentarna :
kontrola sądowa :
przez sądy powszechne (USA ,Australia ,Argentyna , Dania)- na przykładzie USA :
w razie sprzeczności między konstytucją ,a ustawą zwykłą sąd powinien odmówić zastosowania ustawy zwykłej
prawo zakwestionowania zgodności ustawy z konstytucją przysługuje stronom procesu
decyzja sądu nie posiada mocy powszechnie obowiązującej (wiąże tylko strony toczące spór)
Sąd Najwyższy jest związany swoim orzeczeniem i w innej takiej samej sprawie nie może orzec inaczej
w przypadku orzeczenia Sądu Najwyższego Kongres może ustawę zminić ,uchylić
w USA unika się decydowania o konstytucyjności 3 kategorii spraw :
związanych z procesem zmiany konstytucji
związanych z gwarantowaniem przez konstytucję republikańskiej formy rządów
związanych z polityką zagraniczną
przez sądy konstytucyjne (Austria 1920,Hiszpania 1931,Włochy 1947) :
Trybunał Konstytucyjny w Niemczech (1949) :
istnieją na szczeblach krajowych oraz jeden federalny (składa się z 16 sędziów podzielonych na dwa 8 - osobowe senaty)
sędziów powołuje Bundestag i Bundesrat ,3 sędziów każdego z senatów powołuje się spośród sędziów najwyższych organów sądowych federacji na 12 lat (ale ponowny wybór jest niedopuszczalny)
kontrola obejmuje ustawy federalne i krajowe ,zgodność ustaw krajowych z federalnymi oraz podstawowe akty normatyne
decyzje Trybunału mają moc powszechnie obowiązującą
postepowanie jest wszczynane na wniosek rządu federalnego ,rządów krajowych i co najmniej 1/3 posłów Bundestagu ,na wniosek obywateli w przypadku naruszenia ich praw konstytucyjnych przez administracje lub sądy, orzeka o odpowiedzialności prezydenta, o sprzeczności działania partii politycznych z konstytucją
kontrola Trybunału ma charakter nmastępczy
Trybunał Konstytucyjny we Włoszech (1947) :
Trybunał składa się z 15 sędziów powoływanych w 1/3 przez prezydenta ,w 1/3 przez parlament ,w 1/3 przez najwyższe sądownictwo (kadencja 9 letnia ,ponowny wybór jest niedopuszczalny)
Trybunał orzeka w sprawach zgodności z konstytucją ustaw i aktów z mocą ustawy państwa i regionów ,w sprawach sporów kompetencyjnych między władzami państwa, między państwem a regionami ,między regionami ,a także odpowiedzialności karnej prezydenta i ministrów
zarzuty niekonstytuwności mogą podnosić :
rząd
regiony
dwie prowincje (Tarent ,Bolseno)
przez strony procesowe (postępowanie trafia do sądu ,który przekazuje sprawę Trybunałowi)
wyrok Trybunału jest ostateczny
w sprawach dotyczących zdrady stanu lub pogwałceniu konstytucji przez prezydenta Trybunał orzeka w składzie powiększonym o 16 losowo wybranych sędziów niezawodowych
kontrola polityczna (Francja) :
sprawuje ją Rada Konstytucyjna
skład (2 kategorie członków) :
mianowanych na 9 lat (1/3 powołuje prezydent ,1/3 przewodniczący Zgromadzenia Narodowego i 1/3 przewodniczący Senatu)
mianowanych dożywotnio (byli prezydenci Francji)
członkowie Rady są niezawiśli
przewodnicząceego wybiera prezydent spośród jej członków
kontrola ma charakter prewencyjny (odnosi się do wszystkich aktów parlamentu i do umów międzynarodowych)
inicjatywa kontroli konstytucyjności :prezydent ,premier , przewodniczący Zgromadzenia Narodowego , przewodniczący senatu ,grupa 60 deputowanych ,grupa 60 senatorów
orzeczenia Rady są ostateczne i muszą być podjęte w ciągu miesiąca lub 8 dni jeżeli rząd określi ustawę jako pilną
kompetencje :
orzeka o konstytucyjności ustaw
czuwa nad prawidłowością wyboru prezydenta
pełni rolę sądu wyborczego w wyborach parlamentarnych
czuwa nad prawidłowością prowadzenia referendum i ogłasza jego wyniki
rozstrzyga spory kompetencyjne
stwierdza przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta
kontrola komisji konstytucyjnych (państwa byłego bloku komunistycznego - NRD ,Rumunia ,Węgry)
kontrola sprawowana przez organy o charakterze prezydialnym (Polska 1976 - 1982) :
Rada Państwa czuwa nad zgodnością prawa z Konstytucją
jeżeli Rada Pańśtwa stwierdziła niezgodność aktu niższego rzęduz ustawą wówczas sygnalizowała to właściwemu organowi ,który w ciągu 3 miesięcy musiał ją powiadomić o działaniach podjętych dla usunięcia tej nieprawidłowości
wobec ustaw Rada Państwa mogła działać prewencyjnie na wniosek Prezydium Sejmu lub premiera
Trybunał Konstytucyjny w Polsce :
powstał w 1982 ,ale ustawodawca nie włączył go do systemu sądów , uczyniła to dopiero Konstytucja z 1997 roku
skład :
prezesa i wiceprezesa powołuje prezydent spośród 2 kandydatów przedstawionych na każde stanowisko przez Zgromadzenie Ogólne
skład jest 15 osobowy na 9 lat (ponownyt wybór jest niemożliwy)
sędziom przysługuje immunitet - nie mogą być zatrzymani bez zgody Zgromadzenia Ogólnego (z większością 2/3 głosów)
cechy Trybunału Konstytucyjnego z 1985 :
orzekał o zgodności z Konstytucji ustaw i innych aktów normatywnych , naczelnych oraz centralnych organów państwa
TK przekazywał orzeczenie o niezgodności do Sejmu ,który musiał je rozpatrzeć w toku bieżącej lub następnej sesji i przyjąć lub odrzucić (2/3 głosów)
w przypadku przyjęcia orzeczenia przez Sejm odpowiednia władza była zobowiązana dokonać zmian w ciągu 3 miesięcy w akcie objętym orzeczeniem ;jeżeli to nie następowało akt w całości lub w części tracił moc prawną
orzeczenia TK były ostateczne ,ale prezydent (po rozwiązaniu Rady Państwa) ,premier i Rada Ministrów mieli prawo sprzeciwu i żądania ponownego rozpatrzenia sprawy przez TK
TK ustalał legalną wykładnię prawa
TK - obecnie wg Konstytucji 97' :
kompetencje :
orzeka w sprawie zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją
orzeka w sprawie zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi ,których ratyfikacja wymagała zgody wyrażonej w ustawie
orzeka w sprawie zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją ,ustawamii ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi
orzeka w sprawie skargi konstytucyjnej
rozwiązywanie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
orzeka w sprawie zgodności celów lub działalności partii politycznych
na wniosek marzszałka sejmu orzeka niemożliwość sprawowania przez prezydenta urzędu
orzekanie w sprawach konstytucyjności norm prawnych (TK orzeka o hierarchicznej zgodności aktów normatywnych niższego rzędu z aktami wyższego rzędu i eliminuje akty niższe z systemu obowiązującego prawa jeżeli stwierdzi brak zgodności między nimi)
kontrola norm ma charakter następczy ewentualnie prewencyjny w 2 sytuacjach :
prezydent przed podisaniem ustawy może wystąpić do TK w sprawie jej zbadania zgodności ustaw z Konstytucją
prezydent może postąpić analogicznie przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej
obiektem kontroli może być każdy akt normatywny niezależnie od czasu wydania
obiektem kontroli może być tylko obiekt wydany przez centralne organy administracji publicznej
orzekając w sprawie konstytucyjności aktu normatywnego TK bada treść aktu ,kompetencje do jego wydania oraz dochowanie trybu obowiązującego przy jego wydaniu albo kompetencje do zawarcia i ratyfikowania umowy międzynarodowej
postępowanie przed TK może być wszczęte na podstawie wniosku , pytania prawnego lub skargi konstytucyjnej ; wnioskowanie o wszczęcie postępownia przysługuje :
podmiotom legitymowanym generalnie :prezydent , marszałek sejmu i senatu ,premier ,50 posłów ,30 senatorów, I prezes SN ,prezes NIK i RPO
podmioty legitymowane indywidualnie : jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania są to organy stanowiska stanowiące organy samorządu terytorialnego ,ogólnokrajowe organy związków zawodowych ,ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, kościoły i inne związki wyznaniowe
Krajowa Rada Sądownicza moze wystąpić do TK jedynie w sprawie konstytucyjności aktów normatywnych dotyczących niezależności sądów i niezawisłości sędziów
przebieg postępowania przed TK :
sędzia TK uprzednio wyznacony przez prezesa na posiedzeniu niejawnym ustala czy przedstawiony wniosek odpowiada wymogom formalnym i czy zgłosił go podmiot uprawniony - w razie nieprawidłowości wniosku wnioskodawca ma 7 dni na poprawienie wniosku w przeciwnym wypadku sprawa nie nabierze dalszego biegu (wnioskodawca może jeszcze w ciągu 7 dni przedstawić zażalenie na decyzję)
uczestnikami procesu są :wnioskodawca ,organ , który wydał akt objęty wnioskiem ,prokurator generalny ,a w sprawach konstytucyjności ratyfikowanych umów międzynarodowych przedstawiciele prezydenta ,ministra spraw zaranicznych i prokuratora generalnego ,a w przypadku umów ratyfikowanych za zgodą wyrażoną w ustawie także przedstawiciel Sejmu
skład jest uzależniony od rodzaju aktu normatywnego :
pełny skład (minimum 9 sędziów) w sprawach wniosku prezydenta przy kontroli prewencyjnej i w sprawach o szczególnej zawiłości (jeżeli wiąże się z nakładami budżetowymi nie przewidzianymi w budżecie)
skład 5 sędziów w sprawach konstytucyjności ustaw i ratyfikowanych umów międzynarodowych oraz zgodności ustaw z tymi umowami ,których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie
skład 3 sędziów w sprawach zgodności z konstytucją,ustawą lub ratyfikowaną umową międzynarodową podstawowych aktów normatywnych ,a także w sprawie zażaleń na odmowę nadania biegu lub wnioskom o stwierdzenie zgodności aktu z konstytucją ,ustawą lub ratyfikowaną umową międzynarodową oraz w sprawach o wyłączenie sędziego
orzeczenie zapada większością głosów w głosowaniu niejawnym
TK umarza postepowanie ,gdy :
wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne
na wskutek cofnięcia wniosku ,pytania prawnego lub skargi konstytucjnej
akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą ,chyba że jest to konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw
orzeczenia TK są ostateczne ,żaden z organów nie może ich zmieniać oraz wiążące prowadzą do uchylenia normy obowiązującej
orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych :