J. Sławiński: Synchronia i diachronia w procesie historycznoliterackim

• jeśli chcemy pokazać utwór w synchronii, jako pewien stan rzeczy, to ginie możliwość uchwycenia go jako zdarzenia w procesie historycznym (i odwrotnie);

• kategoria struktury miała wykluczyć kategorię indywidualnego utworu z teorii procesu historycznoliterackiego; strukturalizm - wprowadza termin langue literatury;

• tradycja - największy literacki kontekst dzieła, kluczowa kategoria poetyki historycznej;

• 1 z głównych zadań poetyki historycznej - jak przedstawia się współdziałanie języka i tradycji, jak tradycja pośredniczy między językiem i wypowiedzią literacką;

• wypowiedź literacka jest „użyciem” tradycji.

2 sposoby istnienia tradycji (równoczesne):

• zasób dokonań literackich (utworów);

• inwentarz norm literackich (normy zrealizowane w utworach, zawarte w poetykach i w wypowiedziach krytycznoliterackich).

• utwór - element tradycji - znaczenie negatywne, bo wyklucza szansę pojawienia się takiego samego urzeczywistnienia. Zasób dzieł jest zbiorem miejsc zajętych w przestrzeni tradycji;

• utwór - konfiguracja określonych właściwości (za każdą właściwością kryje się klasa właściwości. Każda relacja między cechami utworu odsyła do potencjalnej klasy relacji);

• norma literacka - granica potencjalnej klasy, ogranicza stopień różnorodności możliwych realizacji danej cechy;

• analiza sytuacji utworu jako składnika tradycji - 3 poziomy - 1) poziom indywidualnej konfiguracji rozpoznawalnych właściwości utworu, 2) poziom klas właściwości i relacji, 3) poziom norm ograniczających klasy;

• norma literacka - najbardziej elementarna jednostka tradycji;

• tradycja - system norm; s. 24 żaden poziom wypowiedzi poetyckiej nie pozwala się w pełni wytłumaczyć, jeśli chcemy brać pod uwagę normy jemu tylko właściwe;

• tradycja - s. 26 w każdym momencie jest ona równoczesnością wszystkich swoich przeszłych stanów, wszystkich minionych faz ewolucyjnych;

• dowolny stan tradycji - projekcja diachronii w synchronię;

• ośrodkowe złoża tradycji - repertuary norm, które stanowią niezbędne odniesienie dla wszystkich nowych przedsięwzięć;

• tradycja kluczowa - ma za zadanie wyodrębnić w strukturze tradycję pewnego okresu zasób norm, które zobowiązują twórców do zajęcia stanowiska, wzywają do opowiedzenia się za lub przeciw. Tradycja kluczowa w 1 czasie mobilizuje różne formy ustosunkowania się do niej. Płaszczyzna integracji rozproszonych i różnokierunkowych usiłowań literackich. Wspólny układ odniesienia dla pozostałych złóż tradycji. Ma najmniejszy stopień nacechowania historycznego. Dostarcza kryteriów pozwalających porządkować przestrzeń tradycji. Składające się na nią normy mają charakter ponadczasowej oczywistości;

• o dynamice tradycji decydują odcinki diachronii. Ale i w tradycji współistnieją synchronicznie różne etapy historycznoliterackie;

• tradycja jest systemem zastanym i zewnętrznym w stosunku do jednostkowego działania. Występuje jako kontekst indywidualnego przekazu ale i tkwi w jego wewnętrznym porządku;

• fenotyp - eksplikowana struktura cech utworu, dany bezpośrednio, wykładnik ostatecznych decyzji pisarza co do wyboru jednostek i reguł ich wiązania;

• genotyp - implikowana struktura norm literackich, przywołanych w utworze, potencjalny, wskazuje pola alternatyw, które pozostawały do dyspozycji pisarza.

Fenotyp określa indywidualne niepodobieństwo i podobieństwo dzieła do innych przekazów. Genotyp osadza dzieło w systemach norm tradycji. Genotyp - ponadindywidualny kod literacki, wpisany w jednostkowy komunikat. Genotyp jest wspólny różnym dziełom, uzewnętrznia się przez fenotypy,

• za pośrednictwem genotypu przenika do wnętrza wypowiedzi literackiej nacisk systemów tradycji;

• s. 37 poszczególne przedsięwzięcie literackie jest elementarną porcją diachronii, manifestacją nieciągłości w procesie przybywania tradycji;

• tradycja funkcjonuje zawsze synchronicznie, ale przybywające dokonania diachronizują kontekst;

• proces historycznoliteracki jest jednością synchronii i diachronii o tyle, o ile jest jednością ponadindywidualnych systemów i jednostkowych wypowiedzi.

---