1939 - 1945 LATA WOJNY I OKUPACJI - POKOLENIE KOLUMBÓW ur. ok. 1920r.
K. K. Baczyński
T. Gajcy
A. Trzebiński
T. Borowski
M. Białoszewski
Z. Herbert
T. Różewicz
1945 - 1948 OKRES PRZEJŚCIOWY
po zakończeniu II wojny światowej wielu pisarzy wróciło do kraju (m.in. A. Słonimski, J. Tuwim)
czas względnej wolności, ale też okres umacniania się władzy komunistycznej (w 1984 powstało PZPR)
upowszechnianie oświaty, odbudowa życia kulturalnego
dyskusje o nowych drogach rozwoju literatury - na łamach komunistycznych pism („Odrodzenia”1944 pod red Karola Kurylska, Lublin -> Kraków -> Warszawa oraz „Kuźnicy”1945 pod red Stefana Żółkiewskiego w Łodzi) głoszono poglądy marksistowskie, w dziedzinie filozofii postulowano materializm, w dziedzinie estetyki - realizm; głównymi ideologami realizmu w literaturze stali się Jan Kott i Kazimierz Wyka
znaczącą rolę w formułowaniu modelu literatury powojennej odegrała dyskusja na temat twórczości Josepha Conrada Korzeniowskiego oraz zawartych w jego dziełach problemów moralizmu i tragizmu; zarówno J. Kott, jak i M. Dąbrowska, zanegowali zasadność moralnego kodeksu, wyznawanego przez Conrada, który opierał się na specyficznie pojętej wierności samemu sobie, konsekwencji, odpowiedzialności; marazmowi Kott przeciwstawił historyzm, a kategoriom honoru, wierności i heroizmu obiektywne skutki postępowania człowieka
na łamach krakowskiego katolickiego „Tygodnika Powszechnego”, którego pierwszym red naczelnym był ks. Jan Piwowarczyk, a drugim Jerzy Turowicz, głoszono filozofię katolickiego personalizmu, popierano swobodę twórczą
w 1945r. w Krakowie ukazała się „Twórczość” redagowana przez K. Wykę
w 1946r. ukazało się „Pokolenie” R. Bratnego
utrwalenie zapoczątkowanego w czasie wojny podziału literatury na krajową i emigracyjną
ukazały się utwory:
„Ocalenie” Cz. Miłosza (1945)
„Niepokój” T. Różewicza (1947)
„Pożegnanie z Marią”, „Kamienny świat” T. Borowskiego (1948)
„Popiół i diament” J. Andrzejewski (1948)
„Mury Jerycha” T. Breza
nurt wojenny
nurt rozrachunków inteligenckich
nurt polityczny
1949 - 1956 SOCREALIZM - POKOLENIE „PRYSZCZATYCH” ur. 1925 - 1930r.
R. Bratny
A. Braun
B. Czeszko
T. Konwicki
W. Woroszylski
J. Bocheński
W. Wirpsza
W styczniu 1949 odbył się w Szczecinie Zjazd Związku Literatów Polskich, który przyjął program realizmu socjalistycznego jako jedyny obowiązujący w sztuce; wiązało się to z wyeliminowaniem swobody twórczej - narzuceniem artystom ideologii, tematyki i sposobu jej realizacji
Postawy pisarzy wobec socrealizmu były różne:
poparcie programu - pokolenie „pryszczatych”
„Przy budowie” T. Konwickiego
„Traktory zdobędą wiosnę” Zalewskiego
„Kampania znaczy walka” Kowalewskiego
emigracja - np. Cz. Miłosz
„emigracja wewnętrzna”, pisanie „do szuflady” - np. Z. Herbert
1956 - 1968 „MAŁA STABILIZACJA”
1956 - PRZEŁOM PAŹDZIERNIKOWY ⇒ ODWILŻ ⇒ POKOLENIE „WSPÓŁCZESNOŚCI”
E. Bryll+
M. Nowakowski+
S. Grochowiak+
Z. Herbert+
M. Białoszewski+
J. Harasymowicz
E. Stachura
S. Mrożek
J. Błoński
J. M. Rymkiewicz+
H. Poświatowska
T. Nowak
M. Hłasko+
W. Odojewski+
W.L. Terlecki+
Przełom październikowy to proces zapoczątkowany śmiercią Stalina w 1953r. i „odwilżą” w latach 1954 - 1955
1956r. - XX zjazd KPZR, poznański Czerwiec, październikowe plenum KC PZPR i zmiany w partii - Władysław Gomułka u władzy, powstanie w Budapeszcie
dyskusje o doświadczeniach lat poprzednich, liberalizacja cenzury, otwarcie się polskiej kultury na kulturę Zachodu, odnowa teatru (dzięki dopuszczeniu możliwości eksperymentów i wielości form), odrodzenie kontaktów z literaturą emigracyjną
literatura rozrachunkowa, m.in.:
„Poemat dla dorosłych” A. Ważyka (1955)
„Matka Królów” K. Brandysa (1957)
„Ciemności kryją ziemię” J. Andrzejewskiego (1957)
fala debiutów:
pokolenie „Współczesności”
tzw. spóźnione debiuty i „utwory z szuflady” (niektóre utwory nie mogły być dotąd publikowane ze względu na nieprawomyślne poglądy i poetyki):
„Struna światła” Z. Herberta
„Obroty rzeczy” M. Białoszewskiego
1968 - WYDARZENIA MARCOWE ⇒ POKOLENIE „NOWEJ FALI”
R. Krynicki
E. Lipska
A. Zagajewski
J. Kornhauser
S. Barańczak
rozpoczęta w czerwcu 1967r. wojna izraelsko-egipska, opowiedzenie się Polski (jak ZSRR) po stronie arabskiej, zerwanie stosunków dyplomatycznych z Izraelem - te wydarzenia dały początek antysemickiej polityce
zbrojna interwencja w Czechosłowacji
zakaz wystawiania „Dziadów” w reż. Dejmka w Teatrze Narodowym i jego konsekwencje - protest artystów, studentów i ich profesorów, fala aresztowań (J. Kuroń, K. Modzelewski, A. Michnik)
kolejna fala emigracji (ludzie nauki i kultury, m.in. L. Kołakowski, H. Grynberg)
w grudniu 1970r. doszło do masakry protestujących robotników na Wybrzeżu
1976 - POKOLENIE 1976
T. Jastrun
B. Maj
A. Pawlak
J. Polkowski
P. Huelle
strajki i zamieszki w Radomiu i Ursusie
powstanie KOR-u
powstanie Towarzystwa Kursów Naukowych - forma walki o niezależną kulturę i naukę
powstanie tzw. drugiego obiegu literatury (pozacenzuralnego): w styczniu 1977r. ukazał się pierwszy numer kwartalnika „Zapis”, we wrześniu powstała Niezależna Oficyna Wydawnicza
wybór 16 X 1978r. Wojtyły na papieża, w 1979r. pierwsza wizyta JPII w Polsce
lato 1980 - konsekwencje kryzysu ekonomicznego i politycznego - strajki (zwłaszcza na Wybrzeżu); podpisanie tzw. porozumień sierpniowych pomiędzy rządem a robotnikami i powstanie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”
1981
1989
1