Ateizm-skrajna postawa wobec religii, odrzucajaca istnienie boga i swiata pozagrobowego deizm-poglad uznajacy istnienie boga jak stworzyciela swiata i norm nim rządzących. Po akcie stworczym bog przestal, wedlug deistow, ingerowac w losy swiata. Porównywany jest do zegarmistrza, który skonstrowal zegarek, nakręcił jego tryby i przestal się nim interesowac empiryzm-kierunek filozoficzny uznajacy za podstawe poznania swiata metody doświadczalne prawdziwe jest tylko to co można eksperymentalnie udowodnic wielka encyklopedia francuska- największe kulturalne i naukowe osiagniecie epoki. Przedstawia ona caly dotychczasowy obraz swiata zgodnie z oświeceniowymi idealami- krytycyzmem i antyklerykalizmem. Calosc objela trzydzieści tomow, redaktorem był Denis Diderot encyklopedyści- grupa francuskich filozofow XVIII-wiecznych (Wolter, Monteskiusz, Rousseau, Diderot, d”Alembert) skupiona wokół największego dziela francuskiego oswiecenia- Encyklopedii .Humanitaryzm- Kierunek w sztuce i literaturze XVIII wieku, oparty na idei humanizmu, głoszący wiarę w potęgę rozumu ludzkiego, uznający poznanie człowieka i praw rządzących przyrodą za podstawowe zadanie filozofii, nauki i sztuki. hymn-utwor poetycki o patriotycznej lub religijnej tematyce i podniosłym nastroju, wychwala jakies najwyższe dobro Klasycyzm- kierunek sztuki XVIII wieku, który podstawy ideologiczne czerpie z racjonalizmu, nawiązuje do wzorów antycznych, wprowadza lad spokoj harmonie zgodność z normami. W litraturze zasady poetyki klasycyzmu zostaly spisane przez Nicolasa Boileau obowiazaywala zasada mimesis decorum. Reprezentanci klasycyzmu w literaturze Wolter Daniel Defoe Denis Diderot Ignacy Krasicki Adam Naruszewicz Franciszek Zablocki. Krytycyzm- postawa charakterystyczna dla myślicieli XVIII wieku negujaca stare idealy a wprowadzające nowy- wiedzę libertynizm- postawa odrzucaajca normy moralne gloszaca wolność jednostki i prawo do rozwiązłości oraz rozpusty racjonalizm-kierunek filozoficzny który za podstawe poznania swiata i człowieka uwaza rozum- tylko to co sprawdzalne rozumowo jest prawdziwe
rokoko- styl w sztuce zapoczątkowany w baroku rozwijajacy się w oswieceniu charakteryzujący się wdziękiem lekkością dbałością o detale. Dotyczy przede wszystkim sztuki uzytkowej ale również architektury malarstwa rzezby literatury. Nurt ten rozwijal się z mysla o rozrywce utwory sa lekkie ulotne nawiązują do epikureizmu ich celem ma być niesienie przyjemnsoci. Ulubione gatunki literackie erotyk epigramat sensualizm- poglad wedlug którego źródłem wiedzy o swiecie sa wrazenia odbierane zmysłami Tabula rasa (z łacińskiego - "nie zapisana karta"), pojęcie związane z empiryzmem genetycznym, zgodnie z którym człowiek rodzi się nie posiadając w umyśle żadnej wiedzy. Przedstawicielami takiego poglądu byli m.in. D. Hume i J. Locke. sentymentalizm- poglad filozoficzny i kierunek w sztuce XVIIIwieku uwazany za prekursorski w stosunku do romantyzmu. Nazwa pochodzi od dziela Laurence”a Sterne”a Podroz sentymentalna. Jego tworca był Jean jacques Rousseau. Sentymentaliści w centrum zainteresowania stawiali człowieka i jego uczucia skupiali się na indywidualizmie wnętrzu. Uwazali ze człowiek w procesie cywilizacji utracil podstawowe wartości dlatego propagowali powrot do natury. Metody poznawania swiata wedlug nich to empiryzm i sensualizm. Dzielo sztuki zgodnie z zasdami kierunku powinno mowic o uczuciach psychice człowieka i przezywanych przez niego emocjach. Dla nurtu typowe były gatunki sielanka powiesc sentymentalna. Glowni przedstawciele J.J. Rousseau Laurence Sterne w Polsce Franek Karpinski i Franek Dionizy Kniaźnin
Hymn do milosci ojczyzny- znany tez od początkowych slow utworu jako [Święta miłości kochanej ojczyzny… ], zostal napisany po doświadczeniach konfederacji barskiej i I rozbioru Polski. Zapoczątkował on liryke patriotyczna czasow niewoli. Stal się bardzo waznym utworem nie tylko w historii literatury ale również w historii panstwa. Był hymnem szkoly rycerskiej. Wiersz jest apostrofa do ojczyzny wyznaniem uczuc które ona budzi. Sklada się z ciagu oksymoronicznych zestawien- znakow patriotyzmu. Milosc do ojczyzny polaczona jest z cierpieniem i ofiara z pojeciami kojarzącymi się z nieszczęściem a nawet z nieslawa. Wedlug autora wiersza nie wszyscy sa patriotami tylko „umysły poczciwe” mogą kochac ale ejst to milosc prawdziwa zdolna do psoiwecen: „Byle cie można wspomóc, byle wspierac, Nie zal zyc w nedzy, nie zal i umierac” Hymn… kreuje nowy moel patriotyzmu kontynuowany przez nastepne epoki- glownie romantyzm. Pieśń Legionów Polskich we Włoszech to pieśń walczącego narodu. Poświęcona organizatorowi i dowódcy legionów - Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu wyrażała nie tylko nadzieje legionistów, oficerów i prostych żołnierzy, ale całego, pozbawionego państwa, narodu polskiego. Pieśń wiązała się, oczywiście, bezpośrednio z ideologią legionów, ale wyrażała przecież sytuację wszystkich Polaków. Wybickiemu udało się celnie uchwycić w swoim utworze nowe patriotyczne uczucia Polaków, które nie mogły być już związane z państwem, jak to się działo dawniej, lecz stały się wartością pozbawioną oparcia, samodzielną, wyrażającą narodowe mity, tęsknoty i marzenia. Budowa utworu jest niezwykle prosta: jasny język, oszczędnie użyte środki stylistyczne, powtarzający się refren. Cechy te bez wątpienia przyczyniły się do tak olbrzymiej popularności Mazurka Dąbrowskiego, w równym stopniu miała na to wpływ także równie prosta i łatwa do zapamiętania muzyka - melodia zona modna satyra społeczno-obyczajowa przedstawiajaca rozmowe dwoch szalchcicow podczas ktorej jeden z nich pan Piotr opowiada historie swego małżeństwa. Okazuje się ze ozenil się dla pieneidzy lecz wiecej stracil niż zyskal. Już w dniu zaślubin musial podpisac intercyze a zona okazala się niezwykle wymagajaca .Lubila tylko to co nowe szykowne modne jednym slowem francuskie. Po slubie dokonala rewolucji w domu i w zyciu szlachcica doprowadzając do do bankructwa. Krasicki osmiesza w tym utworze przede wszystkim cudzoziemszczyzne i bezmyslnsoc kobiety ale rowneiz materializm rozsądnego wydawaloby się szlachcia.
I.Krasicki Do Krola Jest to satyra polityczna napisana w formie monologu. Autor zwraca się do krola stanislawa augusta informujac go ze podlega krytyce. Krola spotyka zarzut ze nie pochodzi z krolewskiej rodziny-wczesniej był tylko szlachcicem jest polakiem człowiekiem mlodym zle rzadzi poniewaz chce przypochlebic się poddanym aby go kochali popiera nauke i uczonych. Uważny czytelnik od razu zauważy ze przytoczone w satyrze zarzuty swiadcza zle nie o władcy ale o poddanych w utworze zas nie wypowiada się autor lecz typowy szlachcic-sarmata. To jego cechy gadulstwo bezmyślność ciasnote poglądów-wysmiewa Krasicki. Autor uzywa ironii by wychwalac krola(satyra ma chechy panegiryku) a krytykowac antystanislawowska szlachte. Pijanstwo- jest to satyra społeczno-obyczajowa napisana w formie dialogu zawierajaca jednak dłuższe wypowiedzi jednego bohatera. Zostalo w niej opisane spotkanie dwoch szlachcicowi, z których jeden jest obolaly io opowiada o przyczynach swej dolegliwości. Wszystko zaczęło się od imienin zony. Okoliczna szlachta zjechala licznie i hucznie świętowano, nie ograniczając się ani w jedzeniu an w piciu. Nastepnego dnia szlachcic sięgnął do apteczki po „hanyzek” i napil się troche. Potem przyjechalo dwoch wczorajszych gosci, a zona podala jedzenie. Bojac się niestrawności ponownie sięgnęli po alkohol i opróżnili kolejne butelki. Mocno już podchmieleni zaczeli dyskutowac na tematy polityczne i wlasnie na tym tle doszlo miedzy nimi do roznicy zdan i bojki. Gospodarz dostal w glowe butelka. Przyjaciel po wysłuchaniu historii wygłosił luga tyrade o zaletach trzeźwości. Utwor konczy się slowami „Napije się wodki”. Krasicki wysmiewa w nim nie tylko nalog pijaństwa brak umiaru i sklonnosc do klotni ale także natarczywe moralizatorstwo które przynosi odwrotny efekt. Swiat zepsuty Satrya przybiera postac kazania jest zbudowana na zasadzie kontrastu. Krasicki wychwala w niej przeszłość a krytykuje teraźniejszość. Keidys wazna była cnota prawda i wzajemny szacunek, teraz matactwa łgarstwa i pieniadze. Wszystko jest na poak- to co keidys ceniono teraz jest pogardzane. Poeta pietnuje młodych i starych kobiety i bezczyn przedstawia obraz zdegradowanego spoelczenstwana krawędzi katastrofy. Aby te wizje kleski unaocznic czytelnikom odwoluej się do alegorii polski jako tonącego okretu. Jedyny ratunek dla ojczyzny znajduje się w powrocie do źródeł odrzuceniu pozornych wartości na rzecz wartości autentycznych.
Bajki wstep do bajek Wstęp do bajek to utwór umieszczony przez Ignacego Krasickiego na początku pierwszego zbioru bajek pt. Bajki i przypowieści Ptaszki w klatce to utwór pochodzący z pierwszej księgi Bajek i przypowieści Ignacego Krasickiego. Mamy tu do czynienia z typowym przykładem bajki epigramatycznej. Wiersz składa się z czterech wersów, każdy po trzynaście głosek (7+6). Występują rymy parzyste, dokładne, żeńskie. W wierszu panuje żywioł dialogu. Podmiot mówiący przyjmuje tu funkcję osoby relacjonującej zasłyszaną rozmowę. Cytuje on dwie wypowiedzi, które pozwalają czytelnikowi odtworzyć sobie sytuację obu bohaterów bajki. W utworze pojawiają się dwaj bohaterowie - czyżyk młody i czyżyk stary, nie mamy tu jednak do czynienia z typową bajką zwierzęcą, w której konkretny gatunek zwierzęcy odpowiada jakiemuś typowi ludzkiemu, np. lis obrazuje człowieka przebiegłego. Ważniejszy okazuje się wiek tych postaci (młodość, starość) oraz ich różne doświadczenie życiowe. To drugie okazuje się ważniejsze, nie chodzi bowiem, że czyżyk jest stary, ale o to, że urodził się na wolności, zakosztował jej i utracił:
Oswieceniem nazywamy epoke w dziejach kultury który zdominowal Europe w XVIIIw. Nowe prady umysłowe i ruchy społeczne nasilily się pod koniec XVIIw i daly poczatek takim pogladom jak empiryzm racjonalizm. Za tworce racjonalizmu uwarza się Kartezjusza który wypowiedzial słynne slowa Cogito ergo sum(mysle wiec jestem) Racjonalizm w dobie oswiecenia był jednym z głównych poglądów filozof empiryzm natomiast wyznal ang myśliciel J.Locke empiryzm jest kierunkiem przeciwnym do racjonalizmu opiera się na poznaniu swiata w oparciu o dosw sensualizm poznawanie swiata za pomoca zmysłów. J.Locke sformułował teorie tabularaza czysta karta niezapisana historia. J J Rouseau wyznawal sensualizm tworca sentymentalizmu (prymat uczuc nad rozumem) Francis Becon postulowal by oddzielic wiedze od wiary religii mowil o użyteczności. Imanuel Kant stworzyl podstawy swieckiej etyki i w rozprawie co to jest oswiecenie wyjaśnił ze jest to wyjscie człowieka z niepełnoletności a niepełnoletność polega na szukaniu przewodnikow duchowych nauczycieloi autorytetow naukowych którzy podpowiadaja czl jak ma zyc czyli mysla za niego. Dopiero kiedy czl zaczyna myslec samodzielnie wtedy można powiedziec ze jest czl oswieconym wyszedl z niepełnoletności. Nie male znaczenie na sformułowanie się oswiecenia jako pradu umysłowego miala praca nad wielka encyklopedia francuska. Redaktorem encyklopedii był Duderot a jendym z autorow Wolter(libertyn) demokratyzm krytycyzm w oswieceniu dominowaly 3 gatunki literackie klasycyzm sentymentalizm rokoko klasycyzm odwoływał się do wzorcow klasycznych czyli starożytnej Grecji i staroz Rzymu zarówno w kanonach literackich jak i sztuk plastycznych preferowal klasyczne gatunki literackie wyznaczal literaturze cele utylitarne (użyteczne). Jest to nazwa ogolnoeuropej pradu artystycznego który w XVIIIw dominowal w europie. Klasycyzm preferowal bajki satyry ody eposy poematy heroikomiczne komedie.
Na bazie tych gatunkow powstaly nowe gatunki typowe dla oswiecenia powiesc nowozytna esej felieton sentymentalizm traktowal literature jako sposób mowienia o wewnętrznym zyciu człowieka. Ostulowal kształtowanie pewnych postaw wobec swiata i innych ludzi. Ludzie powinni odrzucic sztuczność pozory konwenanse. Wyraz sentymentalizm pochodzi od tytulu powiesci L.Sterna podroz sentymentalna rokoko-był charakterystyczny dla wytwornej subtelnej i nastawionej na rozrywke twórczości w tym stylu powstawaly lekkie poery i komedie. Piekno mialo być pewna forma wytworności i przyjemności. Oswiecenie w Polsce dzielimy na 3okresy a)wczesne od lat 40XVIIIw-1764 b)faza dojrzala od 1764-1765 tzw czasy stanislawowskie c) okres schylkowy pozny 1795-1822 prekursorami owiecenia w poslce byli bracia zaluscy którzy założyli pierwsza publiczna biblioteke w 1747r w 1741 s Konarski ogłosił rozprawe o poprawie wad wymowy, w 1743 ukazal się glos wolny wolność ubezpieczajacy St Leszczynskiego w tym samym roku St Konarski o skutecznym rad sposobie w 1740r zalozono w warszawie Collegium Nobilium. Rozpoczeli tym samym reforme szkolnictwa.W dobie oswiecenia w Polsce rozwinęła sie publicystyka w 1765r zaczyna wychodzic gazeta monitor inspirowana i wspierana finansowo przez krola ST augusta. Drukowali tomy A.K. Czartoryski A.Naruszewicz I.Krasicki Konarski Reformatorzy krytykowali w swoich artykułach zacofanie ciemnote nietolerancje inne wady szlachty sarmackiej. Przedstawiono tam mysli filozofow europejskich pisano o teatrze i literaturze. Monitor wychodzil przez 21lat w dobie oswiecenia powsal pierwszy publiczny teatr,zalozono go z inicjatywy krola w 1765r ojcem sceny narodowej okrzykneito Wojciecha Boguslawskiego, autora licznych sztuk teatrlanych. W 1765r zalozono w warszawie szkle rycerska komendantem zostal A.Czartoryski. szkola miala charakter elitarny dawala wszechstronna gruntowna wiedze oraz kształtowała postawy patriotyczne i moralne. W szkole obowiązywał zbior zasd tzw katechizm kadecki. Hymnem zostal wiersz Krasickiego Hymn do milsoci ojczyzny Instytucja kulturalna w tym czasie były obiady czwartkowe organizowane przez krola w warszawskich lazienkach. Krol był wybitnym mecenasem sprowadzil malarzy i architektow gl z wloch byli to min Dominik Merklini tworca palacu łazienkowskiego malarz Marcello Bacciarelli ozdobil malowidłami wnetrze zamku krolewskiego tworzyl także portrety Bernardo Belotto. W pulawach powstal drugi poza warszawa osrodek kulturalny tworzyl tam min poeta sentymentalny F.D.Kaniazmin mecenaska kultury była ksiezna Izabela Czartoryska