W szerszym znaczeniu europeizacja prawa administracyjnego w szerszym znaczeniu oznacza poszukiwanie i stosowanie pewnego szerszego systemu wartości charakterystycznego dla kultury europejskiej, oraz przyjmowanie pewnych instytucji prawnych jest to przenikanie poglądów doktryny i poglądów prawnych i ich wpływ na polski porządek prawny.
W węższym znaczeniu europeizacja polega na:
Bezpośrednim obowiązywaniu norm prawa europejskiego w Polsce.
Wdrażaniu do prawa polskiego dyrektyw europejskich .
Ujednolicaniu rozwiązań prawnych w państwach członkowskich Unii.
Europeizacja prawa administracyjnego związana jest nie tylko z członkostwem Polski w Unii Europejskiej. Proces ten rozpoczął się w wyniku ratyfikowania Europejskiej Konwencji o Ochornie Praw Człowieka i Podst Wolności. Proces Europeizacji pogłębił się również wraz i w tkoku członkostwa Polski w radzie Europy. Kolejnym ważnym etapem w tym procesie było podpisanie układu stowarzyszeniowego z UE w grudniu 1991 roku.
W efekcie prac przygotowawczych do członkostwa polski w ue opracowano białą księgę dokument przyjęty w Cannes (1995), zawierający zalecenia oraz program dostosowywania prawa i gospodarki państw aspirujących do wspólnego rynku (celem dokumentu było ułatwienie krajom Europy Środkowej i Wschodniej przygotowania się do funkcjonowania zgodnego z wymogami rynku wewnętrznego Unii Europejskiej). W ten sposób rozpoczął się proces dostosowania prawa poskiego do wymogów wspólnotpwych.
3 października 1996 r. mocą Uchwały Rady Ministrów z 26 stycznia 1991 r. rozpoczął działalność Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, zajmujący się koordynacją wobec wszystkich resortów i instytucji bezpośrednio zaangażowanych w proces integracji Polski z Unią Europejską. Podstawowym zadaniem UKIE było zapewnienie realizacji zadań Komitetu Integracji Europejskiej, związanych z programowaniem i koordynowaniem polityki w sprawach związanych z integracją Polski z Unią Europejską, programowaniem i koordynowaniem działań dostosowawczych Polski do standardów europejskich oraz koordynowaniem działań administracji państwowej w zakresie otrzymywanej pomocy zagranicznej. Nastepnie powstawały kolejne programy dostosowawcze z e strategia negocjacyjna na czele. Zawierały one priorytety, które musza zostać spełnione w ramach przygotowania do członkostwa, a wiec przede wszystkim proces dostosowania prawa do wymogów wspólnotowych
Istotne znaczenie z prawnego punktu widzenia mają przepisy art. 68 i art. 69 Układu
Europejskiego. Ten pierwszy zobowiązuje Polskę do stopniowego dostosowywania
(harmonizacji) naszych uregulowań do systemu obowiązującego kraje Wspólnoty.
Zgodnie z art. 68 „strony uznają, że istotnym warunkiem wstępnym integracji gospodarczej
Polski ze Wspólnotą jest zbliżanie istniejącego i przyszłego ustawodawstwa Polski do
istniejącego we Wspólnocie. Polska podejmie najlepsze starania w celu zapewnienia
zgodności jej przyszłego ustawodawstwa z ustawodawstwem Wspólnot".
Art. 69 wymienia dziedziny prawa, w których harmonizacja ma charakter priorytetowy. Są to
m.in.:
• prawo celne,
• prawo bankowe,
• rachunkowość i podatki przedsiębiorstw,
• ochrona własności intelektualnej,
• ochrona pracownika w miejscu pracy,
• usługi finansowe,
• zasady konkurencji,
• pośredni system opodatkowania (VAT i akcyza).
Od chwili naszego wejścia do Unii Europejskiej zostaniemy związani także zasadą
solidarności. Wyjaśniają to postanowienia art. 10 TWE, który stanowi, iż państwa
członkowskie podejmą wszelkie środki w celu wypełnienia zobowiązań wynikających z
Traktatu albo z działań podejmowanych przez instytucje Wspólnot. Kraje należące do UE
zobowiązane są do działań ułatwiających osiągnięcie celów Wspólnoty i powstrzymywania
się od podejmowania kroków, które mogłyby zagrozić realizacji postanowień Traktatu.
Przepis ten, mimo bardzo ogólnego charakteru, wpływa w sposób istotny na postępowanie
państw członkowskich. Dla polskiego systemu prawa zasada solidarności w praktyce
oznaczać będzie przede wszystkim obowiązek pełnego wprowadzenia w życie
ustawodawstwa wspólnotowego. Poza kwestiami dostosowania naszych przepisów do
systemu europejskiego od Polski wymagane będzie więc rzeczywiste stosowanie zawartych
w nim uregulowań. Weźmiemy na siebie obowiązek tworzenia oraz stosowania prawa (w tym
również jego interpretacji) w sposób zgodny z prawem wspólnotowym, a także dokonywania
stosownych zmian w naszych przepisach, by unikać sprzeczności między oboma systemami.
W warunkach UE polska administracja publiczna podobnie jak przed akcesją działa zgodnie z założeniami ustawodawcy na podstawie i w granicach praw (art. 7 Konst.). Zasadniczą zmianę stanowi okoliczność, iż prawo powszechnie obowiązujące nie stanowi już kategorii jednolitej. Pr. admin. od 1.05.2004 stanowi połączenie systemu UE (pr. wspólnotowego) i podsystemu pr. polskiego. Pr. wspólnotowe ma przewagę nad pr. krajowym. Jej źródłem jest m.in. zasada solidarności (lojalnej współpracy- art. 10 Traktatu ustanawiającego UE). Wyrazem tej przewagi są wykreowane przez ETS zasady:
1)bezpośredniości skutku prawa wspólnotowego
2)pierwszeństwa (prymatu, supremacji, nadrzędności) pr. wspólnotowego
3)efektywności pr. wspólnotowego
Ad.1.
Polega na tym, że prawo UE przyznaje zwłaszcza podmiotą prawnym , w tym samym osoba fizycznym, określone prawa (uprawnienia) podmiotowe w różnych dziedzinach życia, które winnym być chronione przez sądy państw członkowskich, zwłaszcza jeśli jednostka powołuje się na normy wspólnotowe kreujące takie prawa.
Ad.2.
Wyraża się w tym, że krajowa norma prawna- niezgodna z bezpośrednio obowiązującą normą pr. wspólnotowego- winna bezwarunkowo ustąpić miejsca w toku wykonywania pr. normie wspólnotowej.
Ad.3.
Zmierza do tego aby pr. krajowe (zwłaszcza proceduralne) „nadmiernie nie utraciło” lub „praktycznie nie uniemożliwiło” pełnej i skutecznej realizacji treści wypływających z pr. wspólnotowego.
Pr. wspólnotowe przybierając postać zwłaszcza rozporządzeń wspólnotowych może stanowić także bezpośrednią podstawę (norma materialna) dla zachowań (władczych i niewładczych) admin. publ. np. w obszarze rolnictwa.
Normy państw członkowskich określają poszczególne procedury stosowane przed organami publicznymi, są jednak pewne dziedziny w obrębie których krajowa administracja publ. współdziałać zwłaszcza z Komisja Europejską czy organami admin. innych państw członkowskich np. w dziedzinach zaliczanych do sektorów regulowanych: energetyka, kolej, poczta, telekomunikacja.
Dostosowanie obejmuje trzy elementy:
Po pierwsze, przyjęcie lub zmianę krajowych ustaw, zasad i procedur w sposób pozwalający na pełne włączenie odpowiednich aktów prawnych Unii Europejskiej do wewnętrznego porządku prawnego. Ten proces nazywa się transpozycją. Chociaż poszczególne kraje mają dużą swobodę wyboru najwłaściwszych instrumentów celem odzwierciedlenia wymogów Unii Europejskiej we właściwych dziedzinach, pod pewnymi względami swoboda ta jest ograniczona przez ogólne zasady prawodawstwa Unii Europejskiej. W większości krajów niezbędne jest przyjęcie aktu prawnego przez parlament lub w niektórych krajach w drodze dekretu prezydenckiego lub rządowego;
Po drugie, zapewnienie instytucji i środków finansowych koniecznych do wykonania ustaw czy innych przepisów, zwanych wdrażaniem lub praktycznym zastosowaniem dyrektyw;
Po trzecie, zapewnienie koniecznych środków kontroli i instrumentów egzekucji, celem zapewnienia pełnej i właściwej zgodności prawa kraju z prawem Unii Europejskiej.
Europeizacja prawa administracyjnego zauważalna jest w we wszystkich działach prawa administracyjnego, tj. w prawie ustrojowym, w którym zmiana obserwowana jest na szczeblu samorządu terytorialnego (lokalnego i regionalnego).
Dotyczy to również w innych dziedzinach, np.: w ustawie z dnia 4. września 1997r.
o działach administracji rządowej 19 zawarto, że "uznanie kwalifikacji w zawodach regulowanych oznacza uznawanie tych kwalifikacji w znaczeniu przewidzianym w Unii Europejskiej".
W przepisach o obywatelstwie, cudzoziemcach, prowadzeniu działalności gospodarczej, ochronie praw człowieka to niektóre płaszczyzny prawa materialnego,
w którym również znalazły swoje odzwierciedlenie procesy europeizacji.
Również następstwa europeizacji znalazły swoje zastosowanie w sferze prawa procesowego. W tej dziedzinie nieodzownym elementem odgrywają europejskie standardy europejskie. Zawarte one są w aktach prawa międzynarodowego, w tym tzw. soft law, który mieści
w sobie dokumenty Rady Europy (rezolucje i rekomendacje). Są one podstawą do efektywnej administracji, która opiera się na zasadzie elastyczności, poszanowania słuszności, jawności działania, prawa do sądu i odpowiedzialności administrujących.
Zatem z procesem europeizacji prawa administracyjnego wiąże się ściśle kategoria wspólnego prawa administracyjnego, obejmującego swym zakresem przestrzennym obszar wykraczający poza granice jednego państwa.
Globalizacja stosunków międzynarodowych wymusza konieczność podejmowania przez państwa współpracy na szczeblu regionalnym i między narodowym oraz rozwijanie dwustronnych i wielostronnych stosunków i innymi państwami
Warto wspomnieć jeszcze o dwóch bardzo ważnych dokumentach mających wpływ na europeizacje prawa administracyjnego
Są to Europejska Karta Samorządu Terytorialnego i Europejski Kodeks Dobrej Administracji.
EKST to: dokument odnoszący się do kwestii statusu prawnego samorządów terytorialnych w skali międzynarodowej. Karta powstała w wyniku prac Stałej Konferencji Gmin i Regionów Rady Europy, funkcjonującej w ramachRady Europy (od 1994 jest to Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych). Przyjęta została w 1985, a 1 września 1988 po ratyfikacji jej przez cztery państwa, nabrała mocy prawnej i weszła w życie. Obecnie stronami Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego jest 40 państw europejskich, z których 38 ją ratyfikowało, w tym również Polska.
Karta określa ideę autonomii terytorialnej i stanowi zbiór zasad dotyczących statusu samorządności lokalnej. W Karcie szczególnie wyróżniony został zapis mówiący o niezaprzeczalnym prawie obywateli do uczestnictwa w kierowaniu sprawami publicznymi na szczeblach lokalnych, jako o podstawie funkcjonowania demokratycznego społeczeństwa. Według zapisu w Karcie prawa i obowiązki społeczności lokalnych winny być określane uchwałami poszczególnych parlamentów oraz mieć swoje miejsce w konstytucjach państw.
Określenie statusu społeczności lokalnych według wspólnych zasad ma stanowić czynnik wspomagający procesy integracyjne w Europie oraz stanowić krok na drodze do decentralizacji władzy.
Oprócz postanowień obligatoryjnych, do przestrzegania których zobowiązują się państwa członkowskie Karty istnieją również przepisy fakultatywne, obejmujące taką problematykę, jak zasady decentralizacji, kwestie kompetencji społeczności lokalnych oraz współpracy międzynarodowej samorządów terytorialnych.
Polska stała się stroną Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego 1 marca 1994, po uprzednim wprowadzeniu zmian i poprawek w prawodawstwie określającym zasady funkcjonowania samorządu terytorialnego.
Z dniem 1 maja 2004 r. obowiązuje europejski Kodeks Dobrej Administracji. Jest to zbiór standardów określający obowiązki urzędników administracyjnych oraz innych funkcjonariuszy zatrudnionych w urzędach i instytucjach państwowych. Akt ten stanowi, że podstawowym prawem obywatela UE jest domaganie się zgodnego z prawem rozpatrzenia sprawy wniesionej do urzędu bez zbędnej zwłoki, a jeśli obywatel poniósł szkodę w wyniku działań administracyjnych - należy się mu odszkodowanie. Kodeks jest lapidarny, zawiera zaledwie 27 artykułów, ale ujmuje w nich wszystkie podstawowe zasady „dobrej praktyki”.
WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Kodeks Dobrej Administracji nakazuje urzędnikom nie tylko respektowanie prawa, uczciwość, uprzejmość, bezstronność, ale także obowiązek odpowiadania na pisma w języku obywatela wnoszącego pismo oraz prawo złożenia skargi do europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich.
Podstawowe zasady:
Praworządność niedyskryminowanie
bezstronność
niezależność
obiektywizm
współmierność
zakaz nadużywania uprawnień
udzielanie jednostkom porad (a propos postępowania itp.)
uczciwość
uprzejmość
zachowanie terminu podjęcia decyzji (niezwłocznie; mniej niż 2 miesiące)
uzasadnienie decyzji
możliwość odwołania się od decyzji
ochrona danych osobowych
dostęp do dokumentów
prowadzenie rejestrów spraw / rejestrów korespondencji