CHORY Z ZABURZENIAMI LĘKOWYMI
Ponad dwadzieścia lat temu słowo "nerwica" znikło z oficjalnych klasyfikacji zaburzeń psychicznych. Uznano, że lepiej będzie, żeby w miejsce tego nigdy niesprecyzowanego terminu pojawiły się nowe określenia oparte na klinicznym obrazie chorobliwego lęku.
Stany lękowe definiuje się jako uczucie podobne do strachu, jednak występujące bez konkretnej przyczyny, trwające wiele godzin, a czasem i dni. Strach i lęk są jednymi z częściej przeżywanych i rozpoznawanych przez nas emocji.
Składa się na nie odczuwana psychicznie obawa, objawy cielesne towarzyszące tym emocjom, jak również zachowania podejmowane w celu uniknięcia przedmiotu które je wywołują.
Strach występuje w obliczu rzeczywiście występującego zagrożenia dobrostanu osoby (np. egzamin), czy niebezpieczeństwa (np. ryzyko zranienia).
Lęk występuje w obliczu zagrożeń irracjonalnych, lub nagle i nieoczekiwanie, bez poprzedzającego uświadomienia sobie jakiegokolwiek, nawet subiektywnego zagrożenia.
Jeżeli lęk osiąga nasilenie i częstość taką, że destabilizuje życie i/lub powoduje stopniowe podporządkowanie życia lękowi, to oznacza, że rozwinęło się zaburzenie lękowe.
W ten sposób w aktualnej międzynarodowej klasyfikacji zaburzeń psychicznych (ICD-10) znalazła się grupa zaburzeń lękowych, do których zalicza się szereg obrazów klinicznych. Oto one:
fobie: prosta, społeczna, agorafobia
zaburzenie lękowe z napadami lęku (lęk paniczny)
zaburzenie lękowe uogólnione (GAD, Generalized Anxiety Disorder)
zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (nerwica natręctw)
ostra reakcja na ciężki stres
zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD, Post-Traumatic Stress Disorder)
zaburzenia adaptacyjne
zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)
zaburzenia występujące pod postacią somatyczną (Somatoform Disorders)
Najczęściej występujące zaburzenia lękowe to:
Zaburzenia lękowe z napadami lęku - nawracające napady ciężkiego lęku ; występują w okolicznościach, w których brak jest obiektywnego zagrożenia. Między napadami paniki, pacjent jest względnie uwolniony od objawów lęku. W trakcie napadów paniki obecne są: kołatanie serca, ból w klatce piersiowej, uczucie duszności, zawroty głowy, depersonalizacja, uczucie dławienia w gardle, pocenie się, dreszcze, wtórny strach przed śmiercią, utratą kontroli nad sobą, lub przed chorobą psychiczną. Napady paniki pojawiają się nagle i rozwijają się w ciągu 10 minut, cały napad trwa zazwyczaj 10-30 minut, rzadko dłużej niż godzinę.
Zaburzenia lękowe uogólnione - cechują się uporczywym i uogólnionym lękiem, który występuje niezależnie od jakichkolwiek zewnętrznych sytuacji i nie ulega nasileniu pod ich wpływem. Opisuje się go jako lęk ”wolnopłynący”. Na obraz kliniczny uogólnionych zaburzeń lękowych składają się; obawy ( martwienie się o przyszłość, o większość sytuacji życiowych, przeczuwanie, że coś się złego stanie, uczucie napięcia, trudności w koncentracji), napięcie ruchowe ( trudności w znalezieniu sobie miejsca, napięciowe bóle głowy, wzmożone napięcie mięśni, drżenie, uczucie trzęsienia się, niemożność odprężenia się), wzmożona aktywność układu autonomicznego ( zawroty głowy, uczucie dyskomfortu w nadbrzuszu, nudności, uderzenie gorąca lub zimna, pocenie się, tachykardia, przyspieszenie oddechu, suchość w ustach). Aby rozpoznać te zaburzenia należy stwierdzić pierwotne objawy lęku przez większość dni w okresie co najmniej kilku tygodni, a zwykle kilku miesięcy.
Fobie społeczne - unikanie sytuacji społecznych, w których pojawia się lęk. Obawy przed oceną ludzi skupionych w stosunkowo małych grupach ( lęk przed przebywaniem w poczekalniach, jedzeniem, lub zabieraniem głosu w obecności innych, uczestniczenie w spotkaniach towarzyskich). Mogą przejawiać się jako skargi na czerwienienie się, drżenie rąk, nudności czy potrzeba natychmiastowego oddania moczu, z przekonaniem, że jeden z tych wtórnych przejawów lęku jest problemem pierwotnym. Lęk jest ograniczony do sytuacji społecznych, a ich unikanie jest cechą dominującą.
Agorafobia - lęk przed otwartą przestrzenią i przed innymi cechami sytuacji jak obecność tłumu i utrudnienie natychmiastowej łatwej ucieczki do bezpiecznego miejsca. Termin ten obejmuje grupę fobii związanych z lękiem przed wyjściem i oddaleniem się od domu, podróżowaniem samemu, miejscami publicznymi, tłumem. Cechą charakterystyczną są zachowania polegające na unikaniu tych sytuacji, a w przypadku nieskuteczności takiego zachowania, czyli zetknięcia się z sytuacją fobiczną lub wyobrażenia sobie jej przeżywanie lęku o różnym nasileniu. Do rozpoznania konieczne jest aby objawy psychiczne i wegetatywne były pierwotnym przejawem lęku, lęk musi być ograniczony (lub występować głównie) do co najmniej dwóch z w/w sytuacji, unikanie sytuacji fobicznej musi być wyraźne.
Charakterystyczne dla lęku jest:
przyspieszenie czynności serca lub uczucie kołatania
wzrost ciśnienia tętniczego
poczucie omdlewania, zasłabnięcia
zawroty głowy
skrócenie oddechu
trudności w przełykaniu, uczucie dławienia, ucisku w gardle
suchość w ustach
nudności, bóle brzucha, parcie na stolec
częste oddawanie moczu
pocenie się, mokre/chłodne ręce i stopy
mrowienie i drętwienie
fale zimna i gorąca
niepokój ruchowy, „miękkie nogi”
Teraz przedstawię kilka najważniejszych moim zdaniem problemów pielęgnacyjnych osób chorych z zaburzeniami lękowymi.
1.Jako pierwszy z nich może być lęk przed hospitalizacja.
Towarzyszący lęk przed podjęciem decyzji o leczeniu w szpitalu psychiatrycznym spowodowany jest najczęściej obawami przed: naznaczeniem i napiętnowaniem w środowisku, utratą pracy, niewiarą w wyleczenie, przesądami i uprzedzeniem społeczeństwa do tych szpitali oraz niezrozumienie metod leczenia.
Naszym celem jest: zmniejszenie poziomu odczuwania przez osobę chorą lęku związanego z koniecznością hospitalizacji.
Działania jakie byśmy wykonali w tym celu to:
uspokojenie w izbie przyjęć, obserwacja mająca na celu poznanie chorego
udzielenie odpowiedzi na pytania w miarę możliwości, wyjaśnienie wątpliwości
zapoznanie z personelem, specyfiką oddziału, przedstawienie pacjentów na sali
stworzenie ciepłej atmosfery, okazywanie serdeczności, podejście wzbudzające zaufanie
organizowanie czasu wolnego( gry, zabawy)
pomaganie w nawiązywaniu kontaktów z otoczeniem
łagodzenie przykrych i konfliktowych sytuacji
2. Nieokreślony lęk powodujący utratę poczucia bezpieczeństwa.
Lęk nie ma jasno sprecyzowanego poznawczego komponentu dotyczącego myśli o źródle zagrożenia, które w lęku ma bardziej mglisty charakter obawy, że „coś złego może się wydarzyć”.
Cel: zapewnienie poczucia bezpieczeństwa.
Działania które powinniśmy podjąć to:
zapewnienie pacjenta ze w każdej sytuacji otrzyma on odpowiednia pomoc
pomaganie w zrozumieniu zagrożenia , na które reaguje lękiem
zaakceptowanie ograniczonych możliwości chorego w radzeniu sobie z problemami
unikanie moralizowania
ukazywanie mocnych stron i możliwości chorego
umożliwienie odreagowania poprzez „wygadanie się”, „wypłakanie się”
nawiązanie z pacjentem kontaktu terapeutycznego
3. Zaburzenia snu.
Brak poczucia wypoczynku i lęk przed skutkami bezsenności nasilają napięcia. Zarówno bezsenność w nocy jak i senność w ciągu dnia utrudniają funkcjonowanie społeczne i zawodowe. Zaburzenia przeżywania, zwłaszcza napięcie wydają się także przyczyną „lęków nacnych”. Są to- zazwyczaj związane z marzeniami sennymi o treści lękowej- zachowania będące ekspresją przerażenia.
Cel: przywrócenie snu dającego choremu poczucie odpoczynku.
Nasze działania:
zidentyfikowanie czynników, które utrudniają, przerywają lub zakłócają sen w porze nocnej
rozpoznanie stanów narastającego napięcia
zniechęcanie pacjenta do drzemki w dzień
wdrożenie działań ułatwiających zasypianie( eliminacja hałasu, światła, przesłanie łóżka przed snem itp.)
współudział w farmakoterapii
4. Brak umiejętności radzenia sobie przez chorego z przeżywaniem lęku fonicznego.
W zaburzeniach fobicznych lęk jest wywołany jest przez pewne sytuacje i/lub przedmioty zewnętrzne, które nie są obiektywnie niebezpiecznie. Osoba doznająca lęku fobicznego unika tych sytuacji i przedmiotów a w przypadku napotkania na nie przeżywa niepokój lub przerażenie. Niekiedy sama myśl o znalezieniu się w sytuacji wyzwalającej fobie lub jej wyobrażenie powoduje wystąpienie lęku.
Cel: Rozwijanie przez chorego umiejętności radzenia sobie z lękiem fonicznym.
Pomoc osobie chorej w opanowaniu lęku fobicznego to:
identyfikacja źródła lękotwórczego
obserwacja chorego pod względem zmian fizjologicznych związanych z przewidywaniem bądź kontaktem z przedmiotem lub sytuacją wywołującą lęk
zachęcanie pacjenta do podejmowania nowych sposobów rozumienia siebie i swoich problemów
poprawa samooceny czyli rozmawianie z pacjentem na temat jego osiągnięć i sukcesów
zidentyfikowanie czynności sprawiających pacjentowi przyjemność o zachęcanie do uczestnictwa nich, aby zmniejszyć nasilenie natrętnych myśli
włączenie pacjenta do aktywności, które pomogą mu odwrócić uwagę od sytuacji lękotwórczych
budowanie nadziei ze leczenie zmniejszy odczuwanie lęku fobicznego i zwiększy umiejętność radzenia sobie z nim w życiu codziennym.
Kolejny problem związany jest z jednym z przykładów lęku a mianowicie lęku panicznego.
5. Doświadczanie i przeżywanie stanu paniki.
Ataki lęku panicznego pojawiają się w przebiegu rozmaitych zespołów, zwłaszcza fobicznych, mogą jednak stanowić także jedna lub główną formę przejawiania się lęku jak już wspomniałam wyżej w „zaburzeniach lękowych z napadami lęku”.
Cel: Rozwijanie przez chorego umiejętności opanowaniu ataku paniki.
Nasze działania umożliwiające uzyskanie u pacjentów samokontroli nad własnymi emocjami to:
pozostawanie z pacjentem podczas stanu panicznego- stała obecność pielęgniarki w czasie napadu zmniejsza niepokój, zapewnia poczucie bezpieczeństwa.
zaakceptowanie pacjenta bez wydawania osądów i okazywania negatywnych reakcji emocjonalnych na jego zachowanie
opanowanie i nieokazywanie lęku przez pielęgniarkę czyli mówienie przy użyciu krótkich i prostych zdań
uczenie pacjenta rozpoznawania sytuacji, w których najczęściej występują napady paniki
okazywanie stanowczości jako elementu zewnętrznej kontroli nad pacjentem, umieszczenie chorego w spokojnym otoczeniu, aby zminimalizować bodźce zewnętrzne
współudział w farmakoterapii