Spedycja jako ogniwo w procesie przemieszczania ładunków pojawia się wraz z postępującym procesem podziału pracy i rozwojem międzynarodowej wymiany towarowej.
Z czynnościami spedycyjnymi wykonywanymi zawodowo spotykamy się już w XV wieku, głównie na terenach Europy Południowej i Zachodniej.
Działalność spedycyjna rozwijała się dzięki kontaktom handlowym pomiędzy Wenecją a krajami Europy Środkowej i Zachodniej. Rozwijające się równolegle przedsiębiorstwa przewozowo-spedycyjne, wykorzystując swe monopolistyczne stanowisko, pobierały często zbyt wysoką prowizję, uzasadniając to dużym ryzykiem spowodowanym zagrożeniami na drogach podczas przewozów. Działalność ta została zahamowana na skutek pojawienia się w XIX wieku nowych środków przewozowych.
Wynaleziona i zastosowana do celów pociągowych maszyna parowa przyczyniła się do wprowadzenia nowych, znacznie bezpieczniejszych i szybszych środków przewozowych, eliminując stopniowo środki zaprzęgowe.
Kupcy zaczęli odczuwać potrzebę coraz większego korzystania z usług pośrednika i powiernika, mającego dobre rozeznanie w nowych, lecz na owe czasy skomplikowanych stosunkach związanych z przewozami nowymi środkami transportu, głównie kolejowymi i morskimi. Na tym tle powstała silna tendencja do rozwoju działalności związanej organizacyjnie z transportem, tzw. spedycji czystej. Spedytor przejął na siebie rolę organizatora przewozów na zlecenie właściciela towarów oraz akwizytora ładunków we współpracy z przewoźnikami.
Wraz z dalszym rozwojem środków transportu oraz komplikowaniem się przepisów taryfowych, przewozowych i ubezpieczeniowych wzrastała rola spedytora. Powstało wiele przedsiębiorstw spedycyjnych zajmujących się wyłącznie organizacją procesu transportowego.
W ten sposób na przestrzeni minionych kilku dziesięcioleci wykształcił się zakres działalności spedycyjnej jako odrębne ogniwo w łańcuchu procesu transportowego, które z powodzeniem funkcjonuje do dziś na całym świecie, w tym również w Polsce.
Podawanych jest wiele definicji, ekonomicznych i prawniczych, spedycji. Definicje te nie są tożsame, prezentują różne poglądy na temat istoty spedycji, pojęcia spedytora, przedmiotu działalności przedsiębiorstwa spedycyjnego. Ta wielość i różnorodność definicji spedycji świadczy o tym, że zakres działalności spedytora nie jest ściśle określony, a także o tym, iż dynamika, zmienność rzeczywistości wyprzedza próby tworzenia definicji przez teoretyków.
Działalność spedycyjną można określić następująco: jest to organizowanie przewozu ładunków i wykonywanie wszystkich lub niektórych związanych z tym czynności. Działalność ta może być wykonywana przez: użytkownika transportu(spedycja własna); przedsiębiorstwo transportowe(funkcja spedytora i przewoźnika połączona w jednym przedsiębiorstwie); wyodrębnione przedsiębiorstwo spedycyjne(przedsiębiorstwo to zajmuje się zarobkowo odpłatnie czynnościami związanymi z organizowaniem przewozu ładunków na rzecz określonego zleceniodawcy) .
Z przedstawionej definicji wynika, że spedycja jest to działanie, co uwydatnia dynamiczny charakter działalności spedycyjnej. Uważam, że trafnie został tu podkreślony ten aspekt spedycji. Spedycja składa się z wielu czynności rozłożonych w czasie, trudno więc mówić o statycznym charakterze działalności spedycyjnej.
Kolejnym ważnym elementem tej definicji jest określenie spedycji jako organizowania przewozu ładunków. spedycja zatem nie jest przewozem, a przesłaniem ładunków, zorganizowaniem ich przewozu. Następuje tu wyraźne oddzielenie czynności transportowych od spedycyjnych, co uważam za właściwe. Wątpliwości może tutaj budzić fakt, że nie tylko przewóz ładunków, lecz także przewóz ludzi czy zwierząt może być organizowany. Pojęcie spedycji powiązane jest z innymi dziedzinami takimi jak transport, magazynowanie czy logistyka.
Działalność spedycyjna obejmuje swoim zasięgiem szereg czynności. Możemy podzielić je na:
-czynności wykonywane przez spedytora - nazywane spedycją właściwą,
-czynności organizowane przez spedytora, w skład których wchodzą czynności
przemieszczania i czynności dodatkowe.
Do działań wykonywanych podczas spedycji właściwej zaliczamy:
- przyjmowanie zleceń spedycyjnych i udzielanie porad związanych z procesami
spedycyjnymi,
- wybór środka transportu,
- zawieranie umów o przewóz,
- ubezpieczanie przesyłki,
- sporządzanie dokumentacji transportowej,
- odbiór przesyłki od nadawcy,
- przygotowanie przesyłki do przewozu,
- nadanie przesyłki na środek transportu wraz z dokumentacją transportową,
- odbiór przesyłki ze środka transportowego oraz właściwej dokumentacji,
- odprawa celna,
- przekazanie przesyłki odbiorcy.
Spedytor organizując czynności przemieszczania, staje się odpowiedzialny za wykonanie na rzecz przesyłki:
- dowozu,
- odwozu,
- przewozu,
- załadunku,
- wyładunku,
- przeładunku.
Czynności dodatkowe wykonywane przez spedytora:
- składowanie przesyłki,
- podjęcie należności za dostarczoną przesyłkę,
- przeprowadzenie cesji praw do przesyłki,
- sprzedaż przesyłki.
W przypadku gdy firma spedycyjna wykonuje tylko czynności określone mianem spedycji właściwej, jest tzw. spedytorem czystym. Jeżeli natomiast jest w stanie własnym potencjałem wykonywać czynności przemieszczania oraz czynności dodatkowe, realizuje tzw. spedycję mieszaną.
Pojęcie spedycji oraz działalności spedycyjnej znacząco zmieniało się na przestrzeni lat. Dawniej spedytor wykonywał mniej czynności związanych z przewozem ładunku. Rozwój techniki wpłynął na znacząca zwiększenie liczby czynności jakie musi wykonać spedytor, przez co zwiększyła się jego rola w transporcie, ponieważ aby wysłać ładunek trzeba spełnić wiele warunków. Jest ich tak wiele, że tylko wykwalifikowana osoba spedytora poradzi sobie podczas wysyłki ładunków.
Spedycja jako ogniwo w procesie przemieszczania ładunków pojawia się wraz z postępującym procesem podziału pracy i rozwojem międzynarodowej wymiany towarowej.
Z czynnościami spedycyjnymi wykonywanymi zawodowo spotykamy się już w XV wieku, głównie na terenach Europy Południowej i Zachodniej.
\
Działalność spedycyjna rozwijała się dzięki kontaktom handlowym pomiędzy Wenecją a krajami Europy Środkowej i Zachodniej. Rozwijające się równolegle przedsiębiorstwa przewozowo-spedycyjne, wykorzystując swe monopolistyczne stanowisko, pobierały często zbyt wysoką prowizję, uzasadniając to dużym ryzykiem spowodowanym zagrożeniami na drogach podczas przewozów. Działalność ta została zahamowana na skutek pojawienia się w XIX wieku nowych środków przewozowych.
Wynaleziona i zastosowana do celów pociągowych maszyna parowa przyczyniła się do wprowadzenia nowych, znacznie bezpieczniejszych i szybszych środków przewozowych, eliminując stopniowo środki zaprzęgowe.
Kupcy zaczęli odczuwać potrzebę coraz większego korzystania z usług pośrednika i powiernika, mającego dobre rozeznanie w nowych, lecz na owe czasy skomplikowanych stosunkach związanych z przewozami nowymi środkami transportu, głównie kolejowymi i morskimi. Na tym tle powstała silna tendencja do rozwoju działalności związanej organizacyjnie z transportem, tzw. spedycji czystej. Spedytor przejął na siebie rolę organizatora przewozów na zlecenie właściciela towarów oraz akwizytora ładunków we współpracy / przewoźnikami.
Wraz z dalszym rozwojem środków transportu oraz komplikowaniem się przepisów taryfowych, przewozowych i ubezpieczeniowych wzrastała rola spedytora. Powstało wiele przedsiębiorstw spedycyjnych zajmujących się wyłącznie organizacją procesu transportowego.
W ten sposób na przestrzeni minionych kilku dziesięcioleci wykształcił się zakres działalności spedycyjnej jako odrębne ogniwo w łańcuchu procesu transportowego, które z powodzeniem funkcjonuje do dziś na całym świecie, w tym również w Polsce.
Kierunki rozwoju działalności spedycyjnej to niewątpliwie coraz lepsza jakość, którą klienci postrzegają jako najważniejsze kryterium oceny działalności spedycyjnej. Najczęstszym powodem opóźnień jest trudny do przewidzenia czas niezbędny dla dopełnienia formalności celnych (na granicy - już nie istnieje czy też w urzędzie celnym w kraju). Oczekiwania klienta są znacznie wyższe, a spedytor nie ma możliwości tłumaczenia opóźnień wpływem działań władz celnych. W ostatnich latach w przewozach towarów na obszarze Europy coraz większą rolę odgrywa kolej, która odzyskała pozycję utraconą w latach dziewięćdziesiątych, co ciekawe, mając dużo mniej wagonów i znacznie niższe zatrudnienie. Przyczyniły się do tego faktu dwie przesłanki:
przejazd pociągu przez granice celne bez oczekiwania, bowiem kolej z mocy prawa UE jest gwarantem należności celnych;
kursujące według rozkładów jazdy pociągi towarowe.
Spedytorzy, aby wzbogacić swoją ofertę i wzmocnić pozycję konkurencyjną na rynku, oferują z reguły obsługę ładunku na zasadzie door-to-door (od drzwi do drzwi). Oznacza to, że klient może zlecić każdą niezbędną czynność na drodze towaru z A do B (włączając w to wszystkie niezbędne manipulacje, jak np. konfekcjonowanie i dystrybucja na terenie kraju przywozu) jednemu spedytorowi. Jednocześnie tego typu firmy, chcąc zachować niezbędną na rynku elastyczność, oferują łańcuch obsługi door-to-door na zasadzie możliwości kupowania poszczególnych ogniw - np. tylko odbiór ładunku od nadawcy i dostarczenie pod dozorem celnym do wskazanego urzędu celnego w kraju przywozu.
Organizacja procesów oznacza, że spedytor nie musi sam wykonywać wszystkich czynności i usług. Można w tym wypadku wyróżnić spedytora głównego i jego podwykonawców, którymi mogą być pozostali uczestnicy procesu transportowego, np.:
firmy logistyczne,
przedsiębiorstwa przewozowe,
inne firmy spedycyjne,
agencje celne,
firmy ubezpieczeniowe,
inne firmy specjalistyczne.
Spedytor zarządza procesem przemieszczania towaru, wykorzystując strumień informacji związanych z czynnościami dodatkowymi zleconymi przez klienta. Przykładem takich czynności mogą być:
konfekcjonowanie towaru,
pakowanie towaru,
odbiór i usuwanie pustych opakowań,
magazynowanie,
kontrola zawartości opakowań zbiorczych,
znakowanie poszczególnych sztuk oraz opakowań zbiorczych,
paletyzacja towaru,
przygotowanie partii wysyłkowych wg zlecenia klienta,
organizacja i nadzór w imieniu klienta nad przeprowadzeniem przez wyspecjalizowano instytucje i przedsiębiorstwa wszelkiego rodzaju kontroli i badań, np. jakościowych czy standaryzacyjnych,
ubezpieczenie towarów od dodatkowego ryzyka,
występowanie w imieniu klienta przed władzami administracyjnymi,
dostarczanie informacji, gdzie znajduje się w danej chwili przesyłka,
przekazywanie dowodów dostawy,
odzyskiwanie surowców, zgodnie z zasadami recyklingu,
pobieranie należności za dostarczony towar w imieniu klienta.
Są to najczęstsze czynności, jakie podejmuje spedytor w ramach zlecenia, a dzięki przekazaniu tych działań na zewnątrz klient może więcej czasu i uwagi poświęcić podstawowej działalności.
Zakres usługi spedycyjnej określany jest w umowie cywilnoprawnej zawieranej pomiędzy spedytorem i zleceniodawcą. W razie braku takiej umowy zakres określa zlecenie spedycyjne, które zgodnie z polskim prawem staje się umową. Zlecenie transportowe polega na kupowaniu poszczególnych czynności spedycyjnych aż po usługę kompleksową, czyli obejmującą wszystkie czynności spedycyjne, które towarzyszą przemieszczeniu partii towaru. W skład takiej kompleksowej usługi spedycyjnej wchodzą czynności, które obejmują etapy przemieszczania ładunku od miejsca przejęcia do miejsca dostarczenia, czyli:
czynności usługowe poprzedzające odbiór przesyłki,
dokumentacja i fizyczny odbiór towaru,
przemieszczenie ładunku i obsługa logistyczna,
dostawa i usługi towarzyszące,
raporty i zestawienia statystyczne.
Zakres obowiązków spedytora
Spedytor jest koordynatorem i organizatorem procesu transportowego. Odpowiedniaorganizacja procesu transportowego to stan, to wykonywanie wszystkich czynności przezposzczególnych uczestników tego procesu odbywa się w ustalonej kolejności, w określonysposób i we wzajemnym powiązaniu ze sobą. Spedytor zawodowo i za wynagrodzeniem, wewłasnym imieniu, lecz na rachunek zleceniodawcy podejmuje się wysłania lub odbioruprzesyłki towarowej oraz innych czynności związanych z jej obsługa i przewozem.Spedytor występuje jako doradca i koordynator procesów transportowych obsługującyróżne gałęzie transportu, przy założeniu, że znajdzie optymalnie rozwiązanie dla swojegoklienta. W praktyce jednak na rynku usług spedycyjnych występuje wielu spedytorówspecjalizujących się tylko w jednej określonej dziedzinie, np. spedycji kolejowej,samochodowej czy lotniczej.Zakres działalności spedycyjnej jest ściśle jest ściśle związany z procesamitransportowymi. Procesem transportowym nazywamy ciąg następujących czynności,stanowiących pewną całość, w wyniku których towar zostanie dostarczony odbiorcy w jak najsprawniejszy sposób. W transporcie można wyróżnić następujące elementy składowe:
•
Czynności spedycyjne,
•
Czynności przemieszczania (przewóz, przeładunek,)
•
Czynności dodatkowe.Zleceniodawca osiąga we współpracy ze spedytorem liczne korzyści. Wynikają one międzyinnymi z następujących działań spedytora:1. Spedytor udziela fachowego poradnictwa w trakcie zawierania kontraktuhandlowego, wybiera optymalne rozwiązanie, z punktu widzenia czasu, kosztów i jakości,udziela porad w zakresie opakowania czy ubezpieczenia (spedytor potrafi przewidziećmożliwe rodzaje ryzyka, zna warunki ubezpieczenia).2. Spedytor zajmuje się sporządzaniem, kompletowaniem i rozdzielaniemdokumentów niezbędnych do prawidłowej realizacji procesu przemieszczania. Wniektórych wypadkach przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności za realizację obsługi,jeśli nadawca nie przygotował w odpowiedni sposób zarówno przesyłki, jak idokumentów, czym zająć może się spedytor.3. Spedytor konsoliduje małe przesyłki od różnych nadawców i tworzy przesyłkicałopojazdowe, szuka pojazdów powrotnych, dzięki czemu ma możliwość uzyskania
upustów, których pojedynczy usługobiorca by nie miał. Niższe koszty za usługipodwykonawców spedytor uzyskuje również dzięki stałej współpracy z nimi.4. Udział spedytora w procesie transportowym likwiduje problemy na stykuklient-firma usługowa (przewoźnik). Gwarantuje realizację płatności z jednej strony irzetelne wykonanie usługi z drugiej strony.5. Spedytor zna rynek transportowy, ma sieć kontaktów i jest w staniezaoferować wyższy poziom usług