Mnożnik wydatków budżetowych wskazuje ile razy przyrost dochodu jest większy od przyrostu wydatków rządowych.

System pieniężny

System ogół norm prawnych określający podstawową jednostkę monetarną i jednostki pomocnicze, ich nazwy, wartość, sposób zabezpieczenia emisji pieniądza, jego moc zwalniania z zobowiązań, zakres cyrkulacji i jego wymienialność na pieniądz innych państw.

Pieniądz kruszcowy (złoto lub srebro) staje się niewystarczające do obsługi rynku. Rozwój handlu powoduje rozwój bankowy, które na masową skalę wprowadzają weksle i czeki, zastępujące pieniądz kruszcowy; pojawia się nowa forma pieniądza - banknot.

Weksel tj. dokument dłużniczy wyrażający bezwarunkowe zobowiązanie zapłaty wymienionej na nim sumy pieniężnej do rak określonej osoby, w oznaczonym terminie i miejscu, potwierdzone podpisem wystawcy.

Często kłopoty i ryzyko związane z realizacją weksli przyjmują banki, kupując weksle przed terminem płatności i po niższej cenie, niż suma, na jaką zostały wystawione.

Czek - tj. papier wartościowy zawierający bezwarunkowe polecenie wypłaty przez bank określonej kwoty okazicielowi czeku lub osobie na nim wskazanej, ze środków (rachunku) wystawcy czeku.

Rodzaje:

- imienne (na określonego remitenta tj. osobę, na którą czek wystawiono)

- okaziciela - (które, mogą być przekazane zez zwyczajnie wręczenie innej osobie)

Czek jest specyficznym rodzajem weksla. Jest on wekslem bankowym i służy do wielokrotnych rozliczeń bezgotówkowych.

Funkcjonuje także pieniądz elektroniczny, poprzez zapis wartości na karcie magnetycznej, rachunki bankowe zawarte są w komputerze i są obciążane lub uznawane za pomocą kart magnetycznych.

Między bankami a ludnością stosuje się trzy formy transakcji pieniężnych:

1. bankomaty - wpłaty, wypłaty i przelewy za pomocą plastikowej karty identyfikacyjnej.

2. terminalne - końcówki komputera bankowego w punktach sprzedaży, umożliwiają sprawdzenie stanu konta kupującego i obniżanie jego rachunku bankowego.

3. bankowość domowa - końcówki komputera bankowego zainstalowane są w domu klienta.

Prawo Kopernika - Greshama

Pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz lepszy

Jeżeli w obiegu występuje pieniądz podwartościowy, pełnowartościowy i nadwartościowy, to pieniądz mający lepszą relację między wartością materiału pieniężnego a obowiązującą prawnie wartością nominalną jest wypierany z obiegu przez pieniądz mający gorszą tę relację.

Funkcje pieniądza w gospodarce:

1. Miernik wartości - mierzy i wyraża wartość wszystkich towarów i usług. Pozwala określić stosunek wartości poszczególnych towarów i ustalić relacje w procesie wymiany, co następuje za pomocą cen będących pieniężnym wyrażeniem wartości towarów.

2. Środek wymiany - cyrkulacji, polega na pośredniczeniu w transakcji kupna i sprzedaży zawieranych na rynku przez kupujących i sprzedających.

3. Środek przechowywania wartości - tezauryzacji - pieniądz może być gromadzony w postaci oszczędności, jeżeli nie traci zbyt szybko na wartości (wzrost cen).

4. Środek płatniczy - przy regulacji zobowiązań finansowych wynikających z różnych relacji rynkowych, np. z kredytów, podatków, kart, czynszy itp.

5. Pieniądz światowy - gdy państwo gwarantuje jego wymienialność zewnętrzną swobodę posługiwania się nim w obrotach płatniczych i kapitałowych.

Czynniki określające popyt pieniądza:

1. Pieniądz jako środek wymiany i środek płatniczy jest transakcyjnym popytem na pieniądz niezbędny do zakupów dóbr i usług.

Wielkość tego popytu zależy od ilości nabywanych dóbr i usług oraz ich cen. Terminy otrzymywania dochodów i wydatków są zróżnicowane, dlatego przedsiębiorstwa muszą utrzymywać pieniądz płynny (cash flow).

2. Wynika z niepewności przyszłych dochodów, wydatków oraz dążenia do bezpieczeństwa - określany jest mianem przezornościowego popytu na pieniądz. Przedsiębiorstwa utrzymują pewne zasoby pieniężne w celu sfinansowania nieprzewidzianych wydatków.

3. Spekulacyjny popyt na pieniądz - polega na dążeniu do posiadania pieniądza w przewidywaniu spadku cen innych aktywów oczekiwanie i przyszłych zysków (np. akcje, obligacje). Działanie takie obarczone jest dużym zyskiem.

Popyt na pieniądz zależy przed wszystkim od:

- poziomu dochodu narodowego

- wielkości dochodów osobistych

- wysokości stóp procentowych

- ogólnego poziomu cen

Podaż pieniądza jest to ilość pieniędzy wprowadzonych do obiegu.

Podaż regulowana jest przez bank centralny w oparciu o przewidywany DN, wzrost cen, prędkość obiegu pieniądza, wpływ oprocentowania na struktury zasobów pieniężnych.

Równanie obiegu pieniądza

Ilość pieniądza w obiegu określa formuła:

M*V=P*Q

M- ilość pieniądza w obiegu (zasoby pieniężne)

V- prędkość obiegu pieniądza; oznacza ile razy przeciętnie jednostka pieniężna została użyta przy zawieraniu transakcji w ciągu roku.

P - przeciętny poziom cen dóbr i usług wchodzących w skład PNB.

Q - ilość wytworzonych dóbr i usług, czyli realna wielkość PNB.

Zasoby pieniężne pomnożone przez prędkość jego obiegu równa się cenom dóbr i usług pomnożonych przez wielkość ich produkcji,

W oparciu o tę formułę możemy określić wzrost poziomu cen. Występuje, gdy:

- zasoby i prędkość obiegu rośnie szybciej niż produkcja

- produkcja nie rośnie, a rosną zasoby pieniądza

- wielkość produkcji i zasoby pieniądza nie uległy zmianom, a wzrośnie prędkość jego obiegu- spadnie poziom produkcji przy nie zmienionych zasobach pieniężnych i prędkości jego obiegu

Kredyty

- krótkoterminowe

Udzielana są na okres do 1 roku.

Służy na finansowanie bieżących operacji przedsiębiorstw (przyrost zapasów środków produkcji i wyrobów gotowych).

Formą tego kredytu jest weksel handlowy oraz kredyt na roku bieżącym.

- średnioterminowe

Na okres 1 - 5 lat.

Wykorzystywany do finansowania maszyn i urządzeń, większych zakupów zagranicznych, zakupów ratalnych

- długoterminowe

Okres spłat większy od 5 lat.

Służy do finansowania inwestycji o długim cyklu realizacji np. inwestycje rolne, budownictwo mieszkaniowe itp.

Udzielają go banki inwestycyjne, hipoteczne, instytucje niebankowe.

Warunkiem uzyskania kredytu jest posiadanie przez kredytobiorcę zdolności kredytowej. To zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w umówionym terminie.

Banki mogą żądać od kredytobiorców ich zabezpieczenia.

Kredyty długoterminowe podlegają zabezpieczeniu hipotecznemu lub obligacyjnemu.

1. Stosuje się do finansowania budownictwa przemysłowego, mieszkaniowego oraz rolnictwa tj. nieruchomości, które są stosunkowo najlepszym zabezpieczeniem kredytu.

2. Zaciągany jest przez remitenta obligacji. Zabezpieczeniom są obligacje emitowane przez kredytobiorców, którymi najczęściej są wielkie przedsiębiorstwa (korporacje), inwestycje publiczne, gminy, państwo.

BANKI

Są to instytucje systemu pieniężno - kredytowego, pośredniczące w gospodarce rynkowej.

Dwustopniowy system bankowy:

- bank centralny (bank emisyjny, emisja pieniądza gotówkowego)

- banki komercyjne (szczególnym rodzajem handlowe)

Bank centralny spełnia funkcję banku państwowo, bo realizuje politykę pieniężno - kredytowa państwa (podaż pieniądza, jego ilość w obiegu).

Bank państwa ponadto zajmuje się:

- przychodami i wydatkami budżetu państwa

- udziela kredytu państwa

- przeprowadza w imieniu rządu operacje finansowe w kraju i za granicą

- udziela pożyczek rządowych

- przechowuje rezerwy złota i dewiz oraz nimi dysponuje

- nadzoruje transakcje kredytowe zagraniczne

- prowadzi politykę kursów walutowych

- zaciąga i spłaca kredyty zagraniczne

Niebankowe instytucje pośrednictwo finansowego:

- towarzystwa ubezpieczeniowe

- fundusze emerytalne

- fundusze powiernicze

System podatkowy państwa

Jest to zbiór reguł, zasad, sposobów i instytucji ustalania i pobierania podatków od podmiotów gospodarczych, gospodarstw domowych, jednostek i zakładów sektora publicznego i podatków zagranicznych.

Funkcje systemu podatkowego:

- stabilizacja dochodów budżetowych - elastyczność systemu podatkowego (jeżeli dochody podmiotów rosną szybko - wprowadza się progresywne skale podatkowe, w przypadku słabego tempa rozwoju skale podatkowe zmniejszają obciążenie)

- wspomaganie rozwoju gospodarki prywatnej - realizowane przez stosowanie polityki fiskalnej wobec tworzonych przedsiębiorstw prywatnych (np. przejściowe zaniechanie poboru podatków, ulgi podatkowe, umarzanie zaległości podatkowych ) - oddziaływanie na proces prywatyzacji gospodarki publicznej - stosowanie zróżnicowanych stawek opodatkowania, wyższe dla sektora państwowego, niższe dla prywatnego.

- tworzenie warunków do oszczędzania zasobów, akumulacji kapitału w przedsiębiorstwach i oszczędności środków pieniężnych przez gospodarstwa domowe.

Stosowanie ulg podatkowych z tytułu wykupu obligacji skarbowych i zwolnieniu od podatku dochodowego z obligacji przez przyspieszoną amortyzację

Między funkcjami systemu podatkowego

Dochodzi do kolizji niekiedy, np. zbyt szeroko stosowane ulgi, może stanowić zagrożenie dla stabilności dochodów.

Rodzaje podatków:

- podatki majątkowe

Mogą być ustalana w zależności od systemu posiadania majątku, od przyrostu majątku, od nabycia praw majątkowych, np. od spadków, darowizn.

- podatki przychodowe

- podatki gruntowe

Podatki od nieruchomości, podatki przymusowe, podatki od przychodów z kapitału i od przychodu z pracy

- podatki dochodowe

Są ustalane na podstawie rzeczywistego, czystego dochodu płatnika z poszczególnych źródeł lub ze wszystkich źródeł łącznie.

CIT (od osób prawnych, np. spółek z o.o.)

PIT (zeznania roczne, wszyscy, co osiągają pewien dochód składają)

19%/ 30% / 40 %

- podatki konsumpcyjne

Płacą przedsiębiorstwa sprzedające dobra i usługi, ale ich ciężar ponoszą nabywający te dobra i usługi. Do tych podatków zaliczamy:

- akcyzowy (wyroby, dobra o charakterze luksusowym, np. tytoń, alkohol).

- podatek od towarów i usług VAT

Jego stawki są zróżnicowane i ustalane odrębnie dla określonych grup towarów i usług. Podstawową opodatkowania jest wartość ich sprzedaży. W Polsce stosowane są stawki:

22%, 17%, 7%, 0%.

Wg źródeł pokrycia świadczeń, podatki dzieli się na:

- bezpośrednie (uzależniają wprost wymiar podatku od dochodu lub majątku)

- pośrednie (podatki od wartości dodanej i podatki specjalne)

Wg podstawy klasyfikacji:

Podmioty pobierający podatki dzieli się na:

- centralne

- lokalne

Rodzaje systemów podatkowych:

W zależności od sposobów ustalania i egzekwowania podatków, wyróżnia się:

- system progresywny - jest tak skonstruowany, że procent dochodu płaconego w formie podatku do budżetu rośnie wraz ze wzrostem dochodów podatnika..

- system proporcjonalny - to taki sposób ustalania i pobierania podatków, w którym wszyscy podatnicy płacą tę samą stopę podatkową.

- system regresywny - procent dochodu płacone w formie podatku zmniejsza się w miarę wzrastania dochodu podatnika.

Wybór systemu zależy od prowadzonej przez państwo polityki gospodarczej.

Polityka podatkowa państwa ma ograniczoną skuteczność, na co wpływa:

- niepewność co do wyboru systemu podatkowego

- niebezpieczeństwo inflacji

- trudności zdobywania środków na rynku pożyczkowym, co może doprowadzić do emisji pieniądza bez pokrycia

- niebezpieczeństwo fiskalizmu, które doprowadza do wypychania pieniądza poza obieg gospodarki rzeczowo - pieniężnej, co może powodować wzrost stopy procentowej, spadek skłonności do inwestowania i procesy recesyjne w gospodarce

Zasady systemu podatkowego w Polsce:

1. Centralnego władztwa.

Decyzje podatkowe pozostają w CENTRUM ( gestii przede wszystkim sejmu).

2. Koncentracji dochodów władz publicznych; za pomocą podatków:

- od towarów i usług

- akcyzowego

- dochodowego od osób fizycznych

- dochodowego od osób prywatnych

3. Przekazywanie części podatków i opłat w gestię władz samorządowych jt. źródło zasilania budżetów gminnych.

4. Zasada oparcia się na podatkach pośrednich jako pewniejszych dla państwa i łatwiejszy sposób kontrolowania w sposób skarbowy.

5. Powszechności podatków od dochodu osób fizycznych jako jedno z głównych źródeł dochodów budżetowych.

6. Partycypacja władz gminnych w polityce władz centralnych z mocy ustawy.

7. Możliwości używania podatków do realizacji celów pozafiskalnych.

8. Reformowanie rynku podatkowego zgodnie z zasadami obowiązującymi w UE.

W celu ułatwienia integracji w sferze podatków z UE.

Zasady systemów podatkowych wg Adama Smitha (1723 - 1790) „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”:

1 podatki powinny być sprawiedliwe i nie powinny przekraczać możliwości podatnika

2 wysokość podatków powinna być z góry określona

3 sposób i warunki płatności powinny być wygodne dla płatnika

4 koszty poboru podatków powinny być niskie a podatki nie powinny wpływać hamująco na aktywność przedsiębiorczą podatników.

handel zagraniczny

Wymiana międzynarodowa to przepływa dóbr i usług między różnymi gospodarkami narodowymi. Obejmuje 4 grupy zjawisk i procesów gospodarczych.

1. wymiany towarów i usług

2. przepływ kapitału

3. migracje siły roboczej

4. transfer myśli naukowo - technicznej

Podstawą rozwoju wymiany zagranicznej jest tak zwany międzynarodowy podział pracy (MPP). Udział w MMP określany jest przez warunki naturalne (są wielorakie, np. położenie geograficzne, klimat, zasoby, czynniki demograficzne) oraz rozwój gospodarki i postępu technicznego.

Handel zagraniczny obejmuje zarówno eksport i import dóbr i usług.

Suma eksportu i importu to obroty handlu zagranicznego.

Różnica między eksportem a importem to saldo HZ; nadwyżka między eksportem nad importem to saldo dodatnie; nadwyżka importu nad eksportem to saldo ujemne.

Struktura rodzajowa:

Eksport i import oznacza udział różnych produktów towarowych.

Struktura jego obrotów HZ oznacza udział eksportu i importu towarów poszczególnymi krajami.

Przepływ kapitału

W formie pożyczek (kredytów) lub inwestycji zagranicznych (bezpośrednich lub portfelowych).

Inwestycje bezpośrednie to tworzenie od podstaw przedsiębiorstwa za granicą lub nabycie udziału w przedsiębiorstwie.

Inwestycje portfelowe to zakup różnego rodzaju zagranicznych papierów wartościowych (akcje, obligacje) w celu uzyskania zysku.

Bilans płatniczy jt. zestawienie dokonanych na rzecz zagranicy i otrzymanych płatności ze wszystkich tytułów w określonym czasie.

Płatności otrzymywane z zagranicy zwiększają podatek dewiz (aktywa) dokonane na rzecz zagranicy, zmniejszają wielkość dewiz (pasywa).

Jeżeli płatności na rzecz zagranicy przewyższają płatności otrzymywane z zagranicy to występuje saldo ujemne (i odwrotnie).

Blina obrotów bieżących składa się z:

1. płatności (wpływy i wydatki) z tytułu obrotów handlowych jt. tzw. bilans handlowy

2. płatności z tytułu usług: transportowych, pocztowych, telekomunikacyjnych, turystycznych., ubezpieczeniowych, usług finansowych, budowlanych, informacyjnych itp.

3. przypływ dochodów z tytułu własności obejmujących odsetki, zyski, dywidendy, otrzymywane od posiadanych obligacji, udzielanych kredytów i lokat międzybankowych

4. transfery rzędowe i prywatne, darowizny, spadki, renty, emerytury

5. niesklasyfikowane obroty bieżące, czyli saldo skupu i sprzedaży walut oraz saldo wpłat i wypłat z rachunków walutowych.

Bilans obrotów finansowych to kapitałów długoterminowych, średnio - i krótkoterminowych oraz zmiany w stanie rezerw walutowych państwa, obejmuje on napływy i odpływy kapitałów z tytułu inwestycji bezpośrednich i portfelowych.

Terms of trade

Podział korzyści wynikających z wymiany międzynarodowej między poszczególnymi krajami, zależy od kształtowania się relacji wymiennych towarów eksportowanych na towary importowane.

Relacja ta określenia jest jako Terms of trade (TOT) oznacza warunek wymagany lub stosunki wymiany. W praktyce analizuje się cenowo TOT, tzn. współczynnik liczbowy jako relacja względnych zmian cen w eksporcie do względnych zmian cen towarów importowanych.

TOT = P1e/P0e:P1i/Poi

P1e, p0e - ceny płacone zagranicą za towary eksportowane w okresie badanym i bazowym

P1i,P01 - ceny płacone zagranicą za towary importowane w okresie badanym i bazowym

Korzystne TOT występuje, gdy współczynnik ten jest >1, czyli ceny towarów eksportowanych rosną szybciej niż importowanych (i odwrotnie - korzyści z międzynarodowego podziału płacy przesuwają się do innych krajów).

Kształtowanie się cen w H.Z. zależy od:

- podaży i popytu poszczególnych grup towarów i usług

- konkurencyjności towarów i usług (jakości, dostaw terminowych)

- polityki cenowej

- sytuacji politycznej na poszczególnych rynkach

Rozlicznie między krajami mają być dewizowe lub bezdewizowe. Dewizowe - pieniądz, weksle, czeki, przekazy bankowe; bezdewizowe - transakcje kompensacyjne (wymiana barterowa lub multilateralna). Podstawą są umowy między krajami dotyczące warunków wzajemnych płatności.

Instrumenty polityki handlowej:

1. wolny handel - to całkowicie nieskrępowana wymiana międzynarodowa; związana z koncepcją liberalizmu gospodarczego; oznacza że największe korzyści z MPP zostaną osiągnięte przez wolną konkurencję, niezależnych producentów i konsumentów a interwencja państwa powoduje jedynie szkody

układ GATT - Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu

WHO - Światowa Organizacja Handlowa (1994)

2. protekcjonalizm - to oddziaływanie na międzynarodową wymianę dóbr i usług. Celem polityki jest podniesienie konkurencyjności na rynku obcym, zmniejszenie konkurencyjności na rynku wewnętrznym

Formami protekcjonalizmu są :

- wprowadzanie ograniczeń ilościowych i ceł

- stosowanie przez państwa różnorodnych środków pobierania eksportu

Rynek pracy

Zatrudnienie

To w szerokim znaczeniu praca, zajęcie, czynność w warunkach o znaczeniu ekonomicznym:

to praca osób, których stosunek do pracodawcy oparty jest na umowie najmu, mianowania lub współużytkowania środków produkcji.

Zatrudnienie jako kategoria makroekonomiczna charakteryzuje się złożonością i specyfiką, które wynikają z następujących uwarunkowań i przyczyn:

1. Uwarunkowania demograficzne wpływają bezpośrednio na wielkość i strukturę zasobów siły roboczej (przyrost naturalny, umieralność, emigracja, imigracja).

2. Uwarunkowania społeczne są wynikiem polityki społecznej (czas pracy, renty, świadczenia społeczne, emerytury, edukacja, bezrobocie) oraz poziomem postępu społecznego (praca dla siebie, bądź w zespole).

3. Uwarunkowania ekonomiczne, poziom i struktura DN (część konsumowana jest akumulowana) określają poziom absorpcji zatrudnienia.

Zatrudnienie to najważniejszy czynnik produkcji, jako źródło popytu efektywnego.

Gospodarowanie siły roboczej polega na:

1. Przygotowania do pracy (kształcenie, kwalifikacje).

2. Wykonywanie pracy (wynik to dobra i usługi).

3. Użytkowania rezultatów pracy (płaca, zakup dóbr i usług na rynku).

Układ: człowiek - praca - życie w rodzinie

Zależy od wzajemnych stosunków:

- siły roboczej i środków produkcji (skuteczność i efektywność uzyskiwania dóbr i usług)

- siły roboczej i całego społeczeństwa

- siła robocza zatrudniona i pozostałą ludność, proporcje podziału efektów a potrzeby bieżące i przyszłe

Podaż siły roboczej na rynku to określona liczna ludzi w wieku zdolności do pracy i taką zdolność mających, gotowa podjąć zaoferowaną pracę w określonym czasie na danym rynku.

Popyt siły roboczej na rynku to określona liczna ludzi w wieku zdolności do pracy i taką zdolność mających, na którą jest zapotrzebowania przy danej cenie i w określonym czasie ze strony pracodawców.

Bezrobocie

To ludzie w wieku zdolności do pracy i mający tą zdolność, ale z różnych powodów nie mogących znaleźć pracy.

Bezrobocie frakcyjne - przejściowe. Jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy. Ludzie zmieniają zakłady pracy, przenoszą się do innej miejscowość, zmieniają zawód i z tego powodu pozostają bez pracy.

---