Kierunki pedagogiki współczesnej
Autor programu: Bogusław Milerski
Forma realizacji: wykład
Forma zaliczenia: egzamin
Cele zajęć: zajęcia dostarczają syntetycznej wiedzy dotyczącej współczesnych kierunków pedagogicznych, ich genezy i rozwoju, przesłanek filozoficznych i metodologicznych oraz wkładu w rozumienie procesów edukacji i ich uwarunkowań.
Celem zajęć jest w szczególności: 1) orientacja w stanie teorii pedagogicznych XX w., w tym trendów najnowszych, 2) zrozumienie genezy tychże teorii, 3) dostarczenie przesłanek do prognozowania dalszego rozwoju teorii i praktyki wychowawczej, 4) orientacja w podejściach metodologicznych w pedagogice, ideologiach wychowawczych, nurtach kontestacji pedagogicznej oraz w antynomiach występujących w teoretycznej refleksji edukacyjnej, 5) poznanie związków pomiędzy konceptualizacjami pedagogicznymi a współczesnymi nurtami przemian oświatowych.
Szczegółowe tematy zajęć:
Różnicowanie się pedagogiki i sposoby jej uprawiania
charakterystyka treści: różnicowanie się teoretyczne pedagogiki na początku XX w.; rozróżnienie pedagogiki i pedagogii; relacja pomiędzy teorią i praktyką; sposoby uprawiania pedagogiki: pedagogika teoretyczna, stosowana (prakseologiczna), normatywna; podstawowe paradygmaty pedagogiki współczesnej: analityczno-empiryczny, humanistyczno-filozoficzny, krytyczny; kategorie metodologiczne: opis, rozumienie, wyjaśnianie, interpretacja krytyczna; przyjęta „mapa” współczesnych kierunków pedagogicznych.
Pedagogika analityczno-empiryczna
charakterystyka treści: pozytywistyczny wzorzec nauki; powstanie pedagogiki eksperymentalnej i jej przedstawiciele (E. Meumann), powstanie behawioryzmu i jego przedstawiciele (J.B. Watson, B. Skinner); warunkowanie klasyczne i instrumentalne jako formy nauczania i ich znaczenie pedagogiczne; teorie curricularne jako uzupełnienie dotychczasowej dydaktyki - projektowanie przebiegu i operacjonalizacja celów kształcenia (S.B. Bloom, J.S. Brunner); nauczanie programowane; psychologia uczenia się i nauczania (Ch. Galloway); próba odróżnienia: pedagogika filozoficzna i pedagogika praktyczna a empiryczna nauka o wychowaniu (W. Berzinka); metodologiczne konsekwencje pedagogiki analityczno-empirycznej; przykłady badań.
Pedagogika kultury
charakterystyka treści: powstanie pedagogiki kultury i jej przedstawiciele: W. Dilthey, W. Flitner, Th. Litt, H. Nohl, E. Spranger, O.-F. Bollnow, E. Weniger, B. Nawroczyński, S. Hessen; pedagogika kultury jako pedagogika ludzkiej duchowości; nauki przyrodnicze a nauki humanistyczne (antynaturalistyczne uprawomocnienie pedagogiki); rozumienie jako kategoria metodologiczna i egzystencjalno-edukacyjna; wychowanie jako przyswajanie kulturowo danych sensów i wartości; charakterystyka wytworów (dóbr) kulturowych; implikacje dla dydaktyki szkolnej; krytyka pedagogiki kultury.
Pedagogika hermeneutyczna
charakterystyka treści: pojęcie hermeneutyki i jej klasycy (F. Schleiermacher, W. Dilthey, M. Heidegger, H.-G. Gadamer, P. Ricoeur); hermeneutyka a problem metody; hermeneutyczna reinterpretacja pedagogiki kultury; przejście od pedagogiki hermeneutycznej do hermeneutyki pedagogicznej; hermeneutyka pedagogiczna jako koncepcja teorii edukacji i jako koncepcja metodologii badań pedagogicznych (H. Danner, R. Uhle).
Pedagogika fenomenologiczna
charakterystyka treści: pojęcie fenomenologii i jej charakterystyka filozoficzna (E. Husserl, M. Heidegger, R. Otto, R. Ingarden, H. Schmitz); metoda postępowania fenomenologicznego; fenomenologia w badaniach humanistycznych i społecznych (A. Schütz, Th. Luckmann, P. Berger); fenomenologiczny opis wychowania; pedagogika fenomenologiczna i jej implikacje metodologiczne (O.F. Bollnow, M.J. Langeveld, W. Lippitz).
Pedagogika egzystencjalno-dialogiczna
charakterystyka treści: filozoficzna charakterystyka egzystencjalizmu (m.in. S. Kierkegaard, M. Heidegger, A. Camus, J.P. Sartre); egzystencjalizm a myślenie o wychowaniu (O.F. Bollnow); dialogiczne „poszerzenie” egzystencjalizmu: filozofia dialogu (m.in. M. Buber, E. Grisebach, E. Levinas); dialog jako podstawowa relacja wychowawcza; wychowanie jako urzeczywistnianie człowieczeństwa (J. Tarnowski); implikacje dla dydaktyki szkolnej (C. van Morris).
Pedagogika personalistyczna
charakterystyka treści: pedagogika personalistyczna a egzystencjalno-dialogiczna; filozoficzna charakterystyka personalizmu (R. Guardini, J. Maritain, K. Wojtyła); filozofia osoby: podstawy tomistyczne (M. Gogacz) i inspiracje dialogiczne (J. Tischner, T. Gadacz); filozofia personalistyczna a myślenie o wychowaniu; wychowanie jako urzeczywistnianie osoby ludzkiej; implikacje dla dydaktyki szkolnej (F. Adamski, S. Kunowski, M. Nowak).
Pedagogika pajdocentryczna
charakterystyka treści: powstanie nurtu Nowego Wychowania i jego przedstawiciele; cechy charakterystyczne: odnowa szkoły, pajdocentryzm, aktywizm poznawczy, krytyka herbartyzmu, uznanie znaczenia pedagogiki eksperymentalnej; główne propozycje dydaktyczne; analiza wybranych koncepcji (C. Freinet, M. Montessori, R. Steiner, J. Korczak); rozwój tzw. szkolnictwa i edukacji alternatywnej; pedagogika pajdocentryczna jako pedagogika antyautorytarna; próby radykalizacji pedagogiki pajdocentrycznej - antypedagogika i jej krytyka
Pedagogika pragmatyzmu i neopragmatyzmu
charakterystyka treści: powstanie pragmatyzmu i jego przedstawiciele; pragmatyzm i progresywizm; podstawowe kategorie pragmatycznej koncepcji wychowania i nauczania na przykładzie pedagogiki J. Deweya; krytyka stopni formalnych; szkoła a życie społeczne; edukacja jako proces rekonstrukcji doświadczeń; neopragmatyzm R. Rorty'ego; neopragmatyzm a hermeneutyka i teoria krytyczna.
Pedagogika krytyczna
charakterystyka treści: neomarksistowskie korzenie teorii krytycznej; teoria krytyczna a teoria tradycyjna (M. Horkheimer); krytyka neutralnego charakteru teorii społecznej; recepcja teorii krytycznej w pedagogice; krytyka edukacji jako miejsca „przemocy symbolicznej” i „kolonizacji” (P. Bourdieu); krytyka autorytaryzmu i osobowości autorytarnej (Th. Adorno); koncepcja ukrytego programu szkoły; postulat edukacji zaangażowanej na rzecz pluralistycznego, upodmiotowionego i demokratycznego społeczeństwa; zagadnienie marginalizacji i wykluczania społecznego; koncepcja wspólnoty i działań komunikacyjnych (J. Habermas); edukacja jako uzdolnienie do włączenia się w proces komunikacji społecznej; problem „wymazywania różnic” (H.P. Giroux, P. McLaren); współczesna pedagogika krytyczna a pedagogika hermeneutyczna, pedagogika neopragmatyzmu i pedagogika postmodernistyczna; pedagogika krytyczna jako paradygmat badawczy w pedagogice; badania w Polsce.
Pedagogika międzykulturowa
charakterystyka treści: przesłanki teoretyczne - filozofia (neo)pragmatyzmu, teoria krytyczna, filozofia dialogu; przesłanki społeczne - migracja, odkrywanie wielokulturowości; od pedagogiki dla cudzoziemców do pedagogiki międzykulturowej (przykład Niemiec); cele edukacji międzykulturowej; charakterystyka współczesnej pedagogiki międzykulturowej; ideologiczne uwarunkowania koncepcji edukacji międzykulturowej; krytyka pedagogiki międzykulturowej; próby redefinicji zadań edukacji międzykulturowej.
Pedagogika konstruktywistyczna i teoria systemów
charakterystyska treści: podstawowe wyznaczniki teorii systemów i konstruktywizmu; recepcja teorii systemów i konstruktywizmu w pedagogice.
Paradygmaty w pedagogice
charakterystyka treści: pojęcie paradygmatu; podstawowe wyznaczniki paradygmatów: analityczno-empirycznego, filozoficzno-humanistycznego i krytycznego.
Literatura obowiązkowa:
Pedagogika. Podręcznik akademicki, red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Warszawa 2003, t. 1, s. 184-465.
H. Berner, Współczesne kierunki pedagogiczne, w: Pedagogika, red. B. Śliwerski, t. 1: Podstawy nauk o wychowaniu, Gdańsk 2006, s. 195-275.
Literatura uzupełniająca:
G.L. Gutek, Filozoficzne i ideologiczne podstawy wychowania, Gdańsk 2003.
H.H. Krüger, Wprowadzenie w teorie i metody badawcze nauk o wychowaniu, Gdańsk 2005.
B. Śliwerski, Współczesne teorie kształcenia, Kraków 1998.
*Podstawowe dla danego kierunku pozycje bibliograficzne są podawane podczas zajęć
Forma egzaminu: egzamin pisemny
Wymagania egzaminacyjne: znajomość treści wykładu i ćwiczeń z uwzględnieniem literatury obowiązkowej; egzamin składa się z 4 pytań szczegółowych oraz jednego erudycyjno-problemowego; pytania szczegółowe są oceniane od 0 do 4 punktów każde, pytanie erudycyjno-problemowe jest oceniane od 0 do 8 punktów; maksymalna liczba punktów wynosi 24; do zdania egzaminu jest wymagane uzyskanie 50% punktów.
2