Rola religii w rozwoju kultur

 

W rozwoju kultur dużą rolę odgrywała i odgrywa religia. Religia jest nierozerwalnie związana z kulturą, wskazuje ona bowiem na wartości moralne, bez których kultura nie może istnieć. Wartości ukierunkowują  rozwój człowieka i mają decydujące znaczenie dla stylu jego życia. Dzięki nim zarówno człowiek jak i całe społeczeństwo kształtują się w klimacie  wolności i prawa. Chrześcijańskie Objawienie dokonało się w konkretnej ludzkiej kulturze. Chrześcijaństwo historyczne jest związane z określoną kulturą: najpierw semicką, potem helleńską i rzymską, jednak w swej istocie nie jest związane z jedną kulturą, bo chce odwoływać się do kultury każdego narodu. Określenie kultury jako chrześcijańskiej wskazuje na obecność i rolę wiary chrześcijańskiej w jej formowaniu oraz przyjęcie społecznie uznawanej hierarchii wartości z wartościami głoszonymi przez Ewangelię.

Religia ma podstawowe znaczenie dla etyki kultury. Najważniejszą sprawą jest tutaj uznanie transcendencji człowieka, tzn. jego sfery duchowej, przekraczania tego, co materialne. Kultura pozbawiona duchowości jest w stanie także odrzucić moralność i przybrać formę nihilizmu i w ten sposób zniszczyć samą siebie. Najlepszym przykładem dla tego typu działań była kultura, którą próbował stworzyć komunizm tzw. sowiecka kultura.

Takimi największymi i mającymi największe znaczenie w świecie są trzy religie: chrześcijaństwo, judaizm i islam. Zacznę może od krótkiego przedstawienia każdej z nich.

 

Największą zaciekłością w konflikcie wykazują się muzułmanie oraz Żydzi. Obie te religie (islam i judaizm) są typowo monoteistyczne. Z niewyobrażalnym Bogiem, który zawsze jest sprawiedliwym sędzią. Judaizm jest najstarszą religią monoteistyczną, kształtującą się przez trzynaście stuleci. Mimo że nie posiada żadnych dogmatów, ma swoje „prawdy”. Świętą Księgą judaizmu jest Tora[3] oraz pierwszy jej wielki komentarz, czyli Talmud[4].

Zarówno dla Żydów jak i muzułmanów  to religia wyznacza prawo. Postępowanie jednych i drugich wyznawców określone jest przez święte Księgi. Można by więc przypuszczać, że nie będą ze sobą kolidować. Tym bardziej, że wywodzą się z jednego rdzenia, oraz że obie te religie są monoteistyczne. Jednakże muzułmanie uważają się za lepszych od Żydów a to, właśnie z powodu Koranu: „My, muzułmanie, nawet tu w Europie, wierzymy, że Koran, który pojawił się po Torze i Biblii, jest ostatnią i najbardziej doskonałą wolą Boga. Nawet najbardziej umiarkowani muzułmanie twierdzą, że Koran jest najświętszą księgą. Coś jakby Bóg 3.0 i nigdy więcej nie pojawi się lepsza wersja”[5]. Islam jest więc jakby kontynuacją  judaizmu: wpierw był Adam, Noe, Abraham... a jednocześnie jest jakby jego ulepszoną wersją: pojawia się Muhammad, który „przynosi” Koran. Podobieństwa religijne widać szczególnie w zakazie spożywania wieprzowiny, czy też w obrzezaniu chłopców. Sam Muhammad początkowo modlił się nie w kierunku Mekki a w kierunku Jerozolimy[6].

Konflikt żydowsko-muzułmański najbardziej jest widoczny w Palestynie. Bóg obiecał Abrahamowi ziemię, na której mógłby się osiedlić i założyć naród. Ziemią tą było Kanaan, tam narodził się Izaak, oraz syn jego Jakub, (który zyskał imię Izrael) oraz dwunastu jego synów. Oni stali się protoplastami plemion semickich, które połączyły się w królestwo. W 135 roku judaizm i jego wyznawcy zostali usunięci z Jerozolimy przez Rzymian.

Można recytować fragmenty Koranu stwierdzające, że “nie ma przymusu w religii”. Można kolejnymi rezolucjami potępiać rosnącą „islamofobię” na Zachodzie. Fakty są inne, największe prześladowania religijne spotykane są w krajach muzułmańskich.

Wcześniejszy raport , opublikowany przez Compact Direct News (portal dokumentujący prześladowanie chrześcijan na świecie) na temat najistotniejszych prześladowań chrześcijan w roku 2010, dotyczył głównie krajów muzułmańskich. Nowe badania, opublikowane przez Cambridge University Press w książce „The Price of Freedom Denied: Religious Persecution and Conflict in the 21st Century” (Cena odmawiania wolności: Prześladowania i konflikty religijne w 21 wieku) potwierdzają tezę o prześladowaniach w krajach islamu. Autorzy Roger Finke i Brian J.Grim podkreślają, że „prześladowania religijne są nie tylko przeważające wśród krajach o większości muzułmańskiej, ale także ogólnie przejawiają się w ostrzejszy sposób”.

Islam i Chrześcijaństwo

Praca bazuje na raportach rocznych Departamentu Stanu USA i stwierdza, że prześladowania religijne są plagą na całym świecie. Badając 143 kraje stwierdzono, że w 86 procentach z nich w ostatnich latach ludzie byli fizycznie napadani lub wyrzucani z domów z powodu religii. Natomiast wysoki poziom restrykcji ze strony rządów wobec religii został stwierdzony wśród 78% krajów muzułmańskich, wobec 10% krajów zdominowanych przez chrześcijan oraz 43% w innych państwach.

Autorzy zauważają także, że muzułmanie również są często ofiarami religijnej dyskryminacji w swoich krajach. „Jako ludzie Zachodu, widzimy muzułmanów celujących w nas lub innych chrześcijan. Kiedy jednak przyjrzymy się bliżej tym krajom, większość prześladowań dotyczy prześladowania muzułmanów przez muzułmanów”, mówi Finke, socjolog religii z Penn State University. „To skutki walki o to, jaki rodzaj prawa szariatu zostanie wprowadzony albo kto zyska władzę w rządzie”.

Z kolei Open Doors, grupa ewangelicka broniąca praw chrześcijan na całym świecie, wśród dziesiątki najbardziej prześladujących krajów wymienia kraje muzułmańskie. Poza Północną Koreą, niezmiennie od 9 lat na pierwszym miejscu, znajdują się Iran, Afganistan, Arabia Saudyjska, Somalia, Malediwy, Jemen, Irak i Uzbekistan.

Nowy raport “Minority Religious Communities At Risk” (Zagrożone społeczności mniejszości religijnych) opublikowała też organizacja First Freedom Center z Richmond (Virginia). Wśród grup zagrożonych zniknięciem w ciągu najbliższej dekady wymienia: ortodoksyjnych chrześcijan w Turcji, Świadków Jehowy w Erytrei, żydów w krajach arabskich, żydów w Wenezueli, muzułmanów Masalit w Sudanie, mandejczyków (chrześcijańska sekta) w północnym Iraku. (pj)

Egipcjanie zaatakowali sklepy we wtorek w Bani Suef, prowincji na południu kraju. Siły bezpieczeństwa strzegły kościołów chrześcijańskich i nie odnotowały żadnych ofiar. Tłum oskarża lokalnego chrześcijanina o uprowadzenie młodej muzułmanki.

P. Hamdi Farouk, prokurator Bani Suef powiedział, że nie ma żadnego powodu, aby sądzić, że to chrześcijanie brali udział w jej zniknięciu.

Muzułmanie w Indiach, w stanach gdzie są mniejszością, skarżą się na ataki ze strony hindusów. Okazuje się jednak, że jak tylko stają się większością, jak ma to miejsce w stanie Dżammu i Kaszmir, systematycznie napadają na chrześcijan.

 

Ostatnio tłum wyznawców Allacha zaatakował w stolicy stanu Srinagar rezydencję chrześcijan pochodzenia angielskiego, starając się wzniecić ogień. Zdaniem lokalnego imama, prowodyra tłumu, uprawiali oni „zabójczy prozelityzm”.

 

Szybkie przybycie policji przeszkodziło dojściu do tragedii w domu zamieszkałym od pięciu lat przez osiem osób. Okazało się, że policja podeszła poważnie do fałszywych oskarżeń formułowanych przez muzułmanów. Zaaresztowano dwóch chrześcijan, Jamesa i Alora Milli, którzy zostali przesłuchani w miejscowej komendzie.

Zarówno chrześcijaństwo, islam, jak i judaizm wywodzą się z tradycji abrahamowej, czy też inaczej - ze Starego Testamentu i w rzeczywistości mają wiele cech wspólnych. Podstawą tych religii jest wiara w jednego Boga (Jahwe, Allacha), osobowego, niepodzielnego, będącego bytem niematerialnym, bezcielesnym i wiecznym, będącego nie tylko Stwórcą świata, ale także jego stałym „nadzorcą”, czy też „opiekunem”. Wszystkie te religie uznają tych samych proroków np. Mojżesza, Jozuego, Dawida, Salomona. Wyznają monoteizm i ostro potępiają bałwochwalstwo, zapowiadają zbliżający się Dzień Sądu, kładą nacisk na etykę: wiarę w wieczne potępienie lub zbawienie zależne od wiary i uczynków na ziemi, obecność pojęcia grzechu, opierają się na autorytecie świętych ksiąg uważanych za objawione przez Boga oraz uznają Jerozolimę za miejsce święte. Jeśli spojrzeć na prawa i przykazania Boskie, to również znajdziemy wiele podobieństw, bo jak dla mnie, wyrażone w taki lub inny sposób Dziesięć Przykazań Mojżeszowych Siedem Praw Noego (judaizm), czy Pięć Filarów Wiary muzułmańskiej (jałmużna, post, pielgrzymka, modlitwa, wyznanie wiary) sprowadzają się do bardzo podobnych wartości. Najważniejsze prawo chrześcijańskiej miłości bliźniego odnajdujemy również w Koranie.

"Prawdziwa pobożność nie polega na tym, że zwracacie swe twarze (w modlitwie) na Wschód lub Zachód, lecz pobożny jest ten, kto wierzy w Boga i w Dzień Sądu Ostatecznego, W Aniołów, Objawienie i Proroków, i rozdaje majątek - mimo, iż go sobie ceni swym krewnym, sierotom i ubogim, podróżnemu i żebrakom, oraz na wykupienie niewolnych; pobożny jest, kto odprawia modlitwy i rozdaje jałmużnę; a także ci, którzy dotrzymują umów, jeśli się umówili, i są cierpliwi w nieszczęściu, w ciężkiej próbie życiu i w niebezpieczeństwie: oto oni, którzy okazali się szczerzy, to oni są bogobojni". [Koran, S.2:177].

 

Więc skoro te religie są do siebie zasadniczo tak podobne, to skąd różnice?

 

Najstarszy jest judaizm, który ukształtował się w II tysiącleciu p.n.e. Co prawda judaizm wywodzi się z Biblii, ale uznaje za święte jedynie pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu, które nazywane są Torą. Z tego też powodu żydzi nie uznają Jezusa za Syna Boga a jedynie za proroka-człowieka.

 

W podobny sposób Jezus postrzegany jest przez islam, który powstal w VI wieku n.e. Ponadto według islamu to Mahomet jest mesjaszem (ostatnim prorokiem-człowiekiem zapowiedzianym przez Stary Testament) a nie Jezus. Na poparcie przedstawiają tabelkę, w której zestawione są cechy Mojżesza, Mohameta i Jezusa, z których jasno i naukowo wynika, że na 10 cech porównawczych Mohamet zdobywa 10 punktów podobieństwa a Jezus 0. Jestem jednak pewien, że gdyby podobną tabelkę przygotowali chrześcijanie to wynik starcia Jezus vs Mohamet byłby zgoła odwrotny. Co ciekawe, muzułmanie twierdzą też, że sam Jezus zapowiedział przyjście Mohameta. Co prawda w Nowym Testamencie ani razu nie pada imię Mohamet (podobnie jak Jezus nie pada w Starym), ale Jezus sam mówi:

"Niech się nie trwoży serce wasze. Wierzycie w Boga? I we Mnie wierzcie… Idę przecież przygotować wam miejsce… będę prosił Ojca, a innego Pocieszyciela da wam, aby z wami był na zawsze - Ducha Prawdy." (J 14,1;16-17)

Tutaj jednak interpretacja rozbija się o słowo Duch Prawdy, gdyż według chrześcijan chodzi o Ducha Świętego a według islamu właśnie o Mahometa. Muszę jednak przyznać, że interpretacja muzułmańska bazująca na stwierdzeniu, że nieznany pisarz w drugim wieku ery chrześcijańskiej zamieścił słowo "Duch Prawdy" przez pomyłkę, a w oryginale miało ono brzmieć „Godny zaufania” (w grece obydwa słowa brzmią bardzo podobnie) i było wczesnym przydomkiem Mohameta, jest dla mnie mocno naciągana.

 

Tutaj trzeba z kolei przyznać, że chrześcijaństwo "wymyśliło" dość pokręcony sposób na logiczne pogodzenie istoty Jednego Boga ze Starego Testamentu oraz Jezusa, który też jest Bogiem - czyli nieogarniętą tajemnicę Trójcy Świętej. I ja, choć przecież wyrastam z kultury katolickiej, też jej nie ogarniam. Pamiętam, że jak pierwszy raz na religii siostra czy ksiądz tłumaczyli o jednym Bogu w trzech osobach to później pytałem się rodziców jak to jest (do trzech już umiałem liczyć) i oni też tłumaczyli... i nic. No więc z tej perspektywy nie dziwi mnie, że żydzi czy muzułmanie Jezusa jako Boga nie uznają, bo jest to na chłopski rozum jedynie sensowne. A nawet zarzucają chrześcijanom politeizm, bo modlimy się i do Boga, i do Jezusa, i do Matki Boskiej i do Aniołów - trochę tego będzie.

 

Nie można też przeoczyć faktu, że muzułmanie podchodzą do spraw wiary bardziej serio. Tu widać, że ludzie naprawdę się modlą o wyznaczonych porach, że świni nie ruszą nawet kijem, że kobiety zakrywają włosy i nogi, bo tak dyktuje Koran. U nas jak wygląda wiara chrześcijańska każdy widzi. Post, niepost - wszyscy bibują jak się patrzy, a przecież mamy 90% katolików.

Podsumowując ten przydługi wpis trzeba jednak przyznać, że podobieństwa są fundamentalne, a różnice pomimo wszystko drugoplanowe (zostawiam na boku sprawy kultury i historii, mówię jedynie o religii). Nawet samo słowo islam znaczy tyle co "pokój w Bogu". A ksiądz w kościele katolickim mówi "Idźcie w pokoju Chrystusa". A zwrot którym pozdrawiają się muzułmanie „as-salamu alejkum” oznacza dosłownie „pokój wam”. Więc religia powinna nas łączyć a nie dzielić. Więc czemu tyle konfliktów na tle religijnym? Nie wiem. Chyba po prostu Nitzsche miał rację: "Religia jest opium dla ludu". A możni tego świata od zawsze wiedzieli jak tego opium użyć, aby durni ludzie skakali sobie do gardeł. Dlatego proszę: nie bądźcie durni!

Chrześcijaństwo, chrystianizm (gr. Χριστιανισμóς, łac. Christianitas) - monoteistyczna religia objawienia, bazująca na nauczaniu Jezusa Chrystusa zawartym w kanonicznych ewangeliach. Jej wyznawcy uznają w nim obiecanego Mesjasza i Zbawiciela, który ustanowił Królestwo Boże poprzez swoje Zmartwychwstanie. Kanon wiary chrześcijańskiej został spisany w Nowym Testamencie i przekazywany jest przez Kościoły.

Judaizm - religia monoteistyczna, której podstawą jest wiara w jednego Boga (osobowego, niepodzielnego, będącego bytem niematerialnym, bezcielesnym i wiecznym), będącego nie tylko Stwórcą świata, ale także jego stałym „nadzorcą”, czy też „opiekunem”. Bóg ten zawarł z ludem Izraela wieczyste przymierze, obiecując ochronę i pomoc w zamian za podporządkowanie się jego nakazom.

Judaizm ukształtował się w II tysiącleciu p.n.e.; stanowi religię narodową Żydów. Jest też pierwszą religią abrahamową. Jej wyznawcy znajdują się na całym świecie, obecnie jest ich najwięcej w Stanach Zjednoczonych - 5,6 mln i Izraelu - 4,7 mln. Z judaizmu wywodzi się chrześcijaństwo.

 Islam (arab. الإسلام ; al-islām) - religia monoteistyczna, druga na świecie pod względem liczby wyznawców po chrześcijaństwie^[1][2]. Świętą księgą islamu jest Koran, a zawarte w niej objawienie ma stanowić ostateczne i niezmienne przesłanie Boga do ludzi.

Słowo islam w języku arabskim oznacza poddanie się Bogu. Apologeci i misjonarze muzułmańscy wywodzą często słowo islam od słowa salām - pokój. Celem islamu i nauczania proroka Mahometa (Muhammada) było połączenie wszystkich ludów arabskich w jedną wielką rodzinę muzułmańską (arab. muslim ajadani), wiara jednak z czasem rozprzestrzeniła się na cały świat. Obecnie Arabowie stanowią od 15% do 20% wyznawców islamu.

Islam ma wspólne korzenie z judaizmem i chrześcijaństwem. Zgodnie z nauką Mahometa objawienie przekazane Żydom i Chrześcijanom przez Abrahama, Mojżesza i Jezusa powinno zostać ponowione i uzupełnione. Muzułmanie wierzą, że wersety Koranu zostały stopniowo objawione Mahometowi poprzez Archanioła Gabriela (arab. Dżibril) pomiędzy 610 r. n.e., a jego śmiercią 8 czerwca 632 roku. Podstawę islamu tworzy pięć zasad i obowiązków muzułmanina: wyznanie wiary w jedynego Boga (szahada), pięciokrotna modlitwa w ciągu doby, post w miesiącu ramadan, jałmużna na rzecz ubogich i pielgrzymka do Mekki przynajmniej raz w życiu.

Za ostatniego proroka islam uznaje Mahometa, a za ostatnią objawioną księgę - Koran. Przed Mahometem Allah miał zesłać wielu innych proroków, wśród nich Adama, Abrahama (arab. Ibrahim), Mojżesza (arab. Musa) i Jezusa (arab. Isa). Islam jest uważany przez wyznawców za trzecią (po judaizmie i chrześcijaństwie) i ostateczną religię objawioną.

Ortodoksyjny islam dzieli się na 3 główne odłamy: sunnicki, szyicki i charydżycki.

Sześć osób, w tym jeden funkcjonariusz policji, zostało rannych w wyniku ataku tłumu muzułmanów na chrześcijańską dzielnicę w pakistańskim mieście Gujranwala, położonym 80 km od Lahore w stanie Pendżab.

Do zdarzenia doszło wczoraj. Jak wyjaśnia agencja Fides, muzułmanie obrzucili kamieniami należącą do Kościoła katolickiego świątynię w Fracisabadzie. Tym samym - jak zaznaczyła Komisja „Sprawiedliwość i Pokój” Konferencji Episkopatu Pakistanu - wśród wspólnoty chrześcijańskiej wywołało to obawy o ewentualne masowe ataki ze strony muzułmańskiej, do których nieraz dochodziło.

Dzięki szybkiej i skutecznej interwencji miejscowej policji udało się powstrzymać atak wymierzony przeciwko wyznawcom Chrystusa. Zniszczone zostały sklepy, a także wiele samochodów.

Dziś przywódcy religii chrześcijańskiej i muzułmańskiej spotkali się z szefami policji i władz cywilnych. Zasadniczym celem rozmów była chęć uniknięcia eskalacji ataków oraz utrzymanie dotychczasowego ładu i porządku.

Chrześcijanie z Gujranwalawy doświadczyli już wcześniej dramatycznych ataków ze strony wyznawców islamu. W 2011 roku doszło tam do masowych prześladowań wyznawców Chrystusa z powodu fałszywych i domniemanych zarzutów o bluźnierstwo. W chwili obecnej - podaje agencja Fides - sytuacja się uspokoiła i wspólnoty żyły w swoim sąsiedztwie w pokoju.

Konflikty religijne we współczesnym świecie

Konflikty religijne obserwowane są na dwóch płaszczyznach: 1) konflikty między religiami światowymi, takimi jak islam, chrześcijaństwo, judaizm czy buddyzm, 2) konflikty w ramach religii między ich odłamami (katolicy - protestanci, katolicy - prawosławni, sunnici - szyici). Konflikty tego typu mają z reguły podłoże historyczne, wywoływane są często ingerencją trzeciej strony czy też zadawnionymi waśniami między narodami sąsiadującymi ze sobą, a wyznającymi różne religie. Przykładami konfliktów między religiami światowymi są: 1) konflikty między islamem a hinduizmem nakładające się na konflikt między Indiami a Pakistanem. Obydwa te państwa były koloniami brytyjskimi i w 1947 r. uzyskały niepodległość. Kością niezgody stały się Dżammu i Kaszmir oraz Sikhowie, którzy się znaleźli w granicach Indii (hinduizm). Z tego powodu wybuchły już 3 wojny. W Indiach władze nie mogą poradzić sobie z terroryzmem Sikhów, którzy zamordowali premiera Indii I. Gandhi. Od czasu do czasu obie strony dopuszczają się pogromów religijnych, gdzie giną setki fanatyków po obu stronach; 2) islam - judaizm; ten konflikt trwa bez przerwy od powstania państwa Izrael. Najważniejsze kwestie to sprawa Jerozolimy, świętego miejsca trzech religii: islamu, judaizmu i chrześcijaństwa, dziś pod panowaniem Izraela oraz kwestia państwowości palestyńskiej. Po obu stronach działają ekstremiści (luty 1994 r.: zamordowanie w Hebronie 52 Palestyńczyków, ciągłe ataki na mieszkańców żydowskich Izraela i terenów okupowanych przez ekstremistów palestyńskich). Przykładami konfliktów między odłamami tych samych religii są: Konflikt katolicy - protestanci w Irlandii Płn. który trwa w nasilonej formie od czasu powstania wolnej katolickiej Republiki Irlandii. Katolicy, czując się dyskryminowani, prowadzą walkę o włączenie do Rep. Irlandii, a potomkowie kolonistów angielskich (protestanci) chcą nadal unii z Wlk. Brytanią. Co roku giną setki winnych i niewinnych po obu stronach na terenie Irlandii Płn., a także i w Londynie, gdzie IRA - zbrojne ramię katolików - przeniosła swe działania terrorystyczne. W grudniu 1993 r. premier Wlk. Brytanii John Major i Irlandii Reynolds zawarli porozumienie, które był może z czasem będzie szansą na pokój; Konflikt muzułmanie - Chorwaci - Serbowie w Bośni - to konflikt niestety także religijny, czyli między wyznawcami islamu, katolikami i prawosławnymi. To krwawa, okrutna i beznadziejna wojna, która być może ma szanse na honorowy pokój między uczestnikami po działaniach ONZ i NATO od początku 1994 r. i zawarciu pokoju w Paryżu w grudniu 1995 r.; Konflikt muzułmanie - chrześcijanie o Górny Karabach między Azerami i Ormianami. Wybuchł jeszcze przed rozpadem ZSRR, nie jest do końca rozwiązany.

Migracje

Saldo migracji - różnica między napływem (imigracja) a odpływem (emigracja) ludności z danego obszaru w określonym czasie.

Migracjami nazywamy zmiany miejsca zamieszkania w poszukiwaniu lepszych warunków życia. Procesy migracyjne obejmują z jednej strony opuszczenie miejsca zamieszkania, z drugiej przybywanie do nowych miejsc oraz czynniki powodujące te przemieszczenia.

W zakres migracji wchodzi więc:

• emigracja - odpływ ludności (opuszczenie miejsca dotychczasowego zamieszkania)

• imigracja - napływ ludności (przybycie na nowe miejsce zamieszkania)

Przyczyny migracji:

• niedostatek żywności

• brak środków do życia

• klęski żywiołowe

• konflikty etniczno - religijne

• wojny

Pomiędzy regionami odpływu i napływu występują liczne bariery. Potencjalny emigrant musi pokonać pewną odległość. W związku z tym musi liczyć się z poniesieniem kosztów transportu i kosztów psychologicznych związanych z nieznajomością nowego regionu, brakiem powiązań rodzinnych, czy obawą przed adaptacją. Ważnym czynnikiem są też ograniczenia mobilne potencjalnych emigrantów związane z wiekiem (najczęściej migrują ludzie młodzi), wykształceniem (wyższa skłonność do migracji ludzi wykształconych), siłą powiązań rodzinnych lub lokalnych oraz stanem zdrowia.

Migracje dzielimy na wewnętrzne i zewnętrzne.

Migracje wewnętrzne odbywają się w obrębie terytorium danego państwa. Przykładów tego typu migracji jest wiele. W Stanach Zjednoczonych ludność przemieszcza się ze wschodniego wybrzeża, z obszarów o nadmiernej koncentracji ludności, do regionów zachodnich, gdzie warunki życia są atrakcyjniejsze. Podobna sytuacja miała miejsce w Rosji, a następnie w Związku Radzieckim, gdzie migracja na wschód związana była z dążeniem do zagospodarowania regionów Syberii czy Kazachstanu. Proces ten od XVII wieku objął łącznie kilkadziesiąt milionów ludzi. Przykładem migracji wewnętrznych, trwających współcześnie jest powszechnie obserwowane przemieszczanie się ludności wiejskiej do miast w poszukiwaniu pracy.

Migracje zewnętrzne mają zasięg międzynarodowy, a nawet międzykontynentalny. W starożytności przykładami takich przemieszczeń są wędrówki Greków, Fenicjan, Rzymian w kierunku Azji, Północnej Afryki oraz Europy Zachodniej i Północnej. W późniejszym okresie obserwujemy przemieszczanie się plemion germańskich, celtyckich i słowiańskich w Europie. Przełomem w migracjach zewnętrznych były odkrycia geograficzne stwarzające nowe perspektywy gospodarcze. W okresie tym wielkie masy ludzkie przemieściły się z Europy do Ameryki Północnej i Południowej. Z Afryki wywieziono do nowego świata miliony niewolników. Szacuje się, że w okresie tym Amerykę zasiedliło przynajmniej 60 mln Europejczyków i Afrykańczyków.

Na przełom XIX i XX wieku przypada emigracja mieszkańców z przeludnionych obszarów azjatyckich. Chińczycy osiedlali się na zachodnich wybrzeżach Stanów Zjednoczonych oraz na Półwyspie Indochińskim. Japończycy zasiedlali Półwysep Koreański i Hawaje. Hindusi przybywali do Wielkiej Brytanii i do krajów należących do Imperium Brytyjskiego. W tym samym czasie masowe migracje miały miejsce w Europie. Europejscy emigranci osiedlali się przede wszystkim na terytorium nowego świata. Ponad 3,5 mln mieszkańców w latach 1870-1914 opuściło Polskę, głównie przeludnioną Galicję, gdzie występowało duże przeludnienie oraz silne rozdrobnienie gospodarstw.

Inną przyczyna migracji były wydarzenia wojenne. Ucieczki przed agresorem oraz nowy podział polityczny zmuszały ludzi do przesiedleń. Po II wojnie światowej terytorium Polski opuściło około 2,3 mln Niemców oraz około 0,5 mln Ukraińców i Białorusinów. Natomiast w ramach repatriacji z innych krajów przybyło do Polski około 4 mln osób.

W latach 90-tych doszło do rozpadu Związku Radzieckiego i Jugosławii. Doprowadziło to do powstania nowych państw, ale także do zachwiania bezpieczeństwa i powstania konfliktów polityczno-ekonomicznych., co w efekcie spowodowało nową falę emigracji. W Europie Zachodniej, na skutek rosnących problemów wewnętrznych, coraz szczelniej zaczęto zamykać granice przed napływającą falą osób poszukujących pracy i poprawy warunków życia. Imigranci ci pochodzą najczęściej ze słabiej rozwiniętych krajów Europy i Azji. Ustala się tzw. kwoty, które określają liczbę i narodowość migrantów, których dane państwo gotowe jest przyjąć.

Migracje wywierają różnorodne skutki. Oprócz zmiany liczby ludności, wędrówki ludzi młodych powodują niższy przyrost naturalny w rejonach odpływu i wyższy w rejonach przypływu. Ponadto regiony imigracyjne otrzymują na ogół ludność młodszą, zdrowszą fizycznie, o wyższym wykształceniu. Z drugiej strony wyrwanie imigrantów z ich dawnych środowisk powoduje wiele negatywnych zjawisk społecznych, np. przestępstwa, rozwody, objawy frustracji. Częstymi zjawiskami są także konflikty między ludnością miejscową a przybyszami.

Ksenofobia może stać się immanentną wartością powszechnie akceptowaną w społeczeństwie lub w pewnych grupach społecznych.

Osoba przejawiająca ksenofobię to ksenofob.

Przeciwieństwem ksenofobii jest ksenolatria oraz ksenofilia - umiłowanie odmienności, inności.

Naród, wykształcona w procesie historycznym trwała wspólnota ludzi, która powstała w wyniku współżycia jednostek, rodzin i grup w określonych warunkach przyrodniczo-biologicznych oraz wytworzyła rozumiane przez siebie i przekazywane z pokolenia na pokolenie:
1) potrzeby, emocje i wyobrażenia;
2) ich artykulację - język;
3) środki i sposoby ich zaspokajania, nadając im swoisty dla własnego poznania sens kulturowy.

Wspólnota potrafi chronić swą integralność tak przed zagrożeniami zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi, a tym samym dąży do utworzenia państwa na zajmowanym przez siebie terytorium, w sytuacji zaś utraty państwowości potrafi pielęgnować i rozwijać więzi (obyczaje, język, kulturę itp.) i zmierza bądź to do odzyskania niepodległości, bądź też do zapewnienia sobie politycznych gwarancji autonomii bytu narodowego, jeśli została zmuszona do emigracji poza tereny, na których jako naród się ukształtowała.

W literaturze politycznej i naukowej występuje termin naród co najmniej w dwóch znaczeniach: jedno jest typowe dla krajów Europy Zachodniej, głównie anglosaskiej, drugie dla Europy Środkowej i Wschodniej:

1) naród jest to zbiorowość obywateli państwa, która osiągnęła wysoki stopień organizacji politycznej i kultury. Angielski termin nation oznacza przede wszystkim obywateli państwa bez względu na ich przynależność etniczną.
Takie rozumienie narodu przyczyniło się do utworzenia pojęcia naród amerykański w rozumieniu obywatele państwa amerykańskiego. Na podobnej zasadzie starano się rozwinąć i utrwalić w latach 70. i 80. XX w. pojęcie naród radziecki, wpisane w dokumenty XXV Zjazdu KPZR, a następnie w konstytucję ZSRR.

2) naród jest zbiorowością, która była zdolna do ukształtowania (i jest zdolna do kontynuowania i rozwoju) własnej kultury, w jej ramach literatury, sztuki, nauki, norm etycznych i estetycznych, zasad porozumiewania się i współżycia, co decyduje o tym, że narody mogą istnieć jako odrębne zbiorowości nawet wtedy, gdy są pozbawione przez dłuższy czas własnego państwa.

szowinizm (fr. chauvinisme od naz. N. Chauvin, naiwny entuzjasta cesarza, bohater komedii E. Scribe'a z 1831 r.) 1. postawa charakteryzująca się brakiem tolerancji wobec innych, a gloryfikacją własnej grupy, do której się należy. 2. skrajna odmiana nacjonalizmu uznająca prawo własnego narodu do podbojów i panowania nad innymi narodami, przejawiająca się również bezkrytycznym stosunkiem do własnego narodu i pogardą, nienawiścią do innych narodowości; n.os. szowinista (fr. chauviniste).

Nacjonalizm (z łacińskiego natio - naród), ideologia i ruch polityczny, a także postawa społeczno-polityczna podporządkowująca interesy innych narodów celom własnego. Według tej ideologii wszelkie działania polityczne podejmowane są w celu podniesienia siły własnego narodu, a także oceniane przez pryzmat jego dobra i interesów.

Jako ideologia polityczna nacjonalizm ukształtował się w XIX w. Pojęcie nowoczesnego narodu zdefiniowane zostało po raz pierwszy w czasie rewolucji francuskiej, a przez M. Barrèsa w 1892. Naród rozumiany jest jako wspólnota duchowa i moralna, a w mniejszym stopniu jako wytwór historii. Zgodnie z ideologią nacjonalizmu przynależność jednostki do danego narodu jest nieodzownym warunkiem jej rozwoju. Interesy narodów, jako sprzeczne, są nie do pogodzenia ze sobą. W tym kontekście interes narodowy jest celem wszelkich działań politycznych, a metodą realizacji tego interesu - egoizm narodowy. W kategoriach politycznych oznacza to konieczność budowy przez każdy naród własnego państwa.

Dążenie do rozwoju kosztem innych narodów prowadzi do ksenofobii (uprzedzenia narodowe), wrogości i nietolerancji, tzw. etnocentryzmu. Często nieodłącznym składnikiem nacjonalizmu jest elitaryzm kreujący na przywódców bardziej świadomą narodowo elitę. Skrajną postacią nacjonalizmu jest szowinizm, który uznaje prawo własnego narodu do podbojów i panowania nad innymi narodami. Tak rozumiany, stał się składnikiem nazizmu i faszyzmu.

Ksenofobia (z greckiego ksenos - obcy, phobos - strach), wrogość, niechęć w stosunku do obcych. Wiąże się z nacjonalizmem, trudną sytuacją społeczno-gospodarczą lub zamierzoną polityką państwa, które dążąc do zyskania poparcia dla planów agresji, rozbudza takie nastroje. Przejawia się we wrogich zachowaniach wobec mniejszości narodowych, cudzoziemców lub narodów sąsiednich.

Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego Edukacja Obywatelska” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena Stadtmüller. ISBN 83-85336-31-1. Rok wydania 1999.

Rasizm, pseudonaukowa doktryna głosząca, że ludzie dzielą się na rasy nie tylko ze względu na cechy somatyczne (budowa ciała, kolor skóry, kształt czaszki), ale i psychiczne. Z tej nierówności w rozwoju psychicznym wynika wartościowanie ras, podział na "wyższe" i "niższe". Mieszanie ras prowadzi do degeneracji ras wyższych i całej ludzkości, upadku cywilizacji i kultur. Według tego przekonania konieczna jest troska o czystość rasową i stosowanie segregacji rasowej.

Argumenty przytaczane na poparcie tych poglądów, dobierane wybiórczo z zakresu genetyki, antropologii, psychologii i historii kultury, są nieprzekonujące. Np. na podstawie zaobserwowanych podczas badań statystycznych różnic w wynikach testów inteligencji między białymi a Murzynami można twierdzić, że mają one podłoże społeczno-ekonomiczne, a nie genetyczne.

Za twórców rasizmu uważa się: dyplomatę francuskiego z XIX w. hrabiego J.A. Gobineau (uznawał wyższość rasową Germanów) i niemieckiego filozofa pochodzenia angielskiego H.S. Chamberlaina, tworzącego na przełomie XIX i XX w. (teoria o wyższości rasy aryjskiej).

Rasizm stał się podstawą ideologiczną III Rzeszy i działalności A. Hitlera, usprawiedliwiając politykę eksterminacji niektórych narodów. Rasizm istniał w RPA do 1991 w postaci apartheidu (ścisłej segregacji rasowej, zakazu mieszanych małżeństw). Także m.in. w krajach afrykańskich w 2. połowie XX w. pojawiła się rasistowska wrogość. Formą rasizmu jest antysemityzm - wrogość wobec Żydów (także wobec Arabów).

Rasizm jest obecnie powszechnie odrzucany i potępiany na arenie międzynarodowej, m.in. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło 1975 rezolucję w sprawie wzmożenia działalności ONZ przeciw wszelkim formom rasizmu i dyskryminacji rasowej.

---