Hinduizm

1. Geneza

Hinduizm to nie cała budowla, lecz fundament zbiorczej grupy kultów i wierzeń, często luźno ze sobą powiązanych lub wręcz skrajnie od siebie różnych, wyznawanej głównie na Półwyspie Indyjskim. Hinduizm nie ma historycznie uzgodnionego założyciela, mówi się, że „wynurza się z mroku dziejów”.

Hindusi nazywają swoją wiarę nie wyraźnie określoną religią, lecz stylem życia. Sam termin obejmuje oprócz treści religijnych także narodową tożsamość. Obejmuje poglądy różnych szkół filozoficznych, prawa, normy postępowania, ich liczne modyfikacje, kodeksy. To na co my, Europejczycy mówimy Religia, Hindusi nazywają Sanatana Dharma, co oznacza wieczny porządek wszystkich rzeczy.

Religijna codzienność to wszystko, w co wierzy się w danym regionie lub wiosce, a co jest uzupełniane przez wspomniane podwaliny religii.

W dziejach hinduizmu można wyodrębnić kilka faz rozwojowych. Dla wszystkich specyficzne są metody postępowania, dzięki którym można uzyskać zbawienie.

Właściwością hinduizmu jest to, że kiedy przechodzi w kolejny okres rozwojowy, stadium poprzednie nie ginie całkowicie, lecz wtapia się w fazę następującą.

Czynnikiem, który komasuje te przemiany, jest pielęgnowana przez kapłanów - braminów - świadomość archaicznej tradycji kulturowo-kultowej.

2.Wedyzm

W okresie między II a I tysiącleciem p.n.e. zachodzi w hinduizmie czasokres wedyjskiego rytuału. Wedyzm jest najstarszym wyznaniem indyjskim. Cechował się faktem, że nie było w nim podobizn bóstw. Była to religia politeistyczna, w której dominował henoteizm (jedno bóstwo skupiające cechy i przymioty innych bóstw staje się najwyższym). Kult polegał na składaniu ofiar w postaci najczęściej krowy, byka, konia albo mleka czy masła. Obrządek odbywał się pod gołym niebem, a ofiara nie była dziękczynna lecz błagalna. Centralne miejsce w tej religii zajmowali bramini sprawujący kult, którego przedmiotem były bóstwa związane z różnymi zjawiskami natury. Choć bogowie w wedyzmie przejmowali swe funkcje, to można ich podzielić ze względu na kręgi w których panowali. Mówimy o wedyjskich bogach nieba, powietrza i ziemi, a najważniejszymi byli: Indra, Agni, Soma i Aditjowie, a wśród nich Waruna, Mitra, Surja, Waju i Uszas.

3. Braminizm

Następnie z wedyzmu wyłonił się braminizm, którego nazwa pochodzi od słowa brahman - święta wiedza, magiczna moc tkwiąca w formule. Początki braminizmu łączą się z powstaniem tekstów, zwanych brahmanami (X-VII w. p.n.e.).

Uprzednią wiarę w bóstwa w znacznym stopniu zastąpiły ceremonie i dywagacje teologiczne. Twierdzono, że porządek liturgiczny uwarunkowany składaniem ofiar determinuje zjawiska fauny i flory, zjawiska kosmiczne, również władzę bogów. Zdecydowanie zjawiska te zależały od braminów. W wedyzmie bogowie strzegli porządku i kosmicznego, i cywilnego, a "strażniczką porządku" stała się ofiara. Braminizm rozwinął system stanów społecznych, wiarę w pielgrzymkę dusz, w zbawienie oraz prawo karmana.

Lata 800-500 p.n.e. to okres medytacji i poznania intuicyjnego rzeczywistości, co odzwierciedlają powstałe wówczas Upaniszady, w których podjęto próbę odpowiedzi na dwa fundamentalne pytania: jak zdobyć nieśmiertelność oraz wyzwolenie z zamkniętego koła wcieleń. Z tego okresu pochodzą główne myśli hinduizmu, ustalające relacje między duszą jednostkową lub najgłębszą naturą człowieka, a duszą świata, sensem i podstawą rzeczywistości. Wskazują, że nie ma różnicy pomiędzy stworzeniem a absolutem.

4. Synkretyzm

Od IV w. n.e. hinduizm zaczął adoptować przedaryjskie kulty tubylcze, tworząc coraz bardziej skomplikowaną mieszankę różnych religii. Do 500 r. n.e., wyjątkowo rozwinęło się sześć głównych produktów klasycznej filozofii bramińskiej: njaja, wajsieszika, sankhja, joga, mimansa, wedanta. Przedmiotem ich stały się myśli Upaniszad. Były to ponadto czasy powstania wielkich epopei: Mahabharaty, Ramajany, tekstów puran, a także kultu boga Wisznu, boga Śiwy, które doprowadziły po wtóre do powstania w hinduizmie dwóch wielkich wyznań- wisznuizmu i śiwaizmu.

5. Bóstwa hinduistyczne

W hinduistycznej wizji Boga istnieje mnóstwo idei przedstawiania Go, tak, że trudno jest mówić o jednym obrazie Boga. W hinduizmie Absolut, także Bóg osobowy, bywa uprzedmiotowiony. Może być czczony w naturze, w słońcu, w kamieniach i drzewach. Jest on jednak również obecny w obrazach i posągach, które Hindus czci jako bogów, bez jakiejkolwiek przestrzeni pośredniej.

Ortodoksyjny zaś hinduizm uznaje tylko nieosobowego Boga. Wierni jednak czczą wiele bóstw, ale nie uważają ich za istoty wieczne i wszechmocne. Najważniejszymi pośród bóstw są Brahma, Wisznu i Śiwa, którzy łączeni są w triadę.

Ø Brahma - stwórca wszechświata, nie jest konkretną osobą, a raczej pozycją, którą pobożna dusza osiąga w cyklu samsary. Brahma wyznacza chronologiczne ramy istnienia świata. Jest on utożsamiany z osobą brodatego starca siedzącego na lotosie, posiadającego cztery głowy i cztery ramiona.

Ø Wisznu - dobrotliwe bóstwo występujące w 10 awatarach m.in. jako Rama, Budda i Narajana. Według wierzeń hinduistów Wisznu dziesięć razy pojawiał się na ziemi w swoich kolejnych stąpieniach w postaci ludzkiej lub zwierzęcej, by ratować ludzi i świat, dla zaprowadzenia należytego porządku. W ósmym zstąpieniu pojawił się jako Kriszna.

Ø Śiwa - przedstawiany jako mężczyzna o czterech ramionach i trzech oczach (z których środkowe jest okiem mistycznym), bóg destrukcji, o czterech ramionach, ma moc niszczącą świat i powołującą go na nowo, poprzez śmierć i narodziny. Zwierzęciem związanym z Śiwą jest wąż, owinięty wokół jego szyi. Małżonką Śiwy jest Śakti.

Ø Kali - czarna małżonka Śiwy, znana też jako Śakti, krwiożercza bogini zniszczenia, często przedstawiana z wywieszonym dużym czerwonym językiem.

Ø Ganga - bogini, jedna z małżonek Śiwy, będąca uosobieniem rzeki Ganges. Hinduiści wierzą, że ta święta rzeka tworzyła kiedyś Drogę Mleczną, zeszła jednak na Ziemię ofiarowując się w intencji zmarłych tragicznie 60.000 synów Maharadży Sagary, którzy dzięki jej ofierze zażywają rajskich rozkoszy.

Ø Kryszna - figlarne ósme wcielenie Wisznu, imię oznacza „istnienie wiedzy i błogosławieństwa”

Ø Rama, Ramaczandra - siódme wcielenie boga Wisznu; o dziejach jego i jego małżonki opowiada epopeja Ramajana

Mimo tak różnych wyobrażeń i pojęć Boga, można powiedzieć, że "hinduiści w swej większości są monoteistami, wierzą bowiem w jedynego odwiecznego władcę świata”, którego sługami są wszyscy inni różni bogowie.

6. Doktryny hinduizmu

Główne prawdy wiary:

1. Istnieje Najważniejszy Byt, rodzaj absolutnego i nieosobowego, pozostającego poza zasięgiem zmysłów Boga. Jest on nazwany Brahma. Z niego pochodzi cały wszechświat.

2. Hindusi wierzą w periodyczny charakter wszechświata, który jest niszczony i przywracany na nowo, tak samo życie człowieka, który pojawia się na Ziemi, ale w innych wcieleniach. To wiara w reinkarnację czyli samasarę.

Helmuth von Glasenapp twierdzi, iż "Hinduista ma w życiu cztery cele: rozkosz zmysłową (kama), zdobywanie dóbr ziemskich (artha), wypełnianie obowiązków obywatelskich i religijnych (dharma) i osiągnięcie wyzwolenia (moksza). Każdy z tych kolejnych celów jest lepszy od poprzedniego, to znaczy, że wyzwolenie jest najwyższym celem, do którego każdy powinien dążyć".

W celu osiągnięcia oswobodzenia od następnych wcieleń hinduizm sugeruje trzy główne drogi: ascezy, głębszej medytacji oraz ufnej miłości Boga zwanej bhakti.

Ludzie czujący się w podróży do wyzwolenia za słabi do podjęcia pełnej ofiarności i rygoryzmu drogi ascetyzmu lub uważają się za zbyt ociężałych, by iść ścieżką głębokiej medytacji, mogą obrać kierunek miłości i bezkrytycznej wiary, czyli oddania się Bogu.

Stan wyzwolenia nazywany jest w hinduizmie nirwaną, co oznacza dosłownie "zdmuchnięcie, zgaśnięcie". Jest to rzeczywistość trudna do sprecyzowania.

Z reguły odbiera się nirwanę jako ostateczne wyzwolenie od reinkarnacji i pragnienia fortuny, rozgłosu i nieśmiertelności, od pasji i iluzji, jako osiągnięcie nieznanego stanu spokoju i prawdy absolutnej.

Święte księgi.

Samo słowo Weda oznacza tyle co „święta wiedza” spisana zresztą w sanskrycie czyli najbardziej świętym i klasycznym jeżyku literackim Indii. Wedy to spójna całość wiedzy o świecie, powstała pod wpływem inspiracji, natchnienia, lecz nie ma pochodzenia ludzkiego. Mądrość tę, jako pierwsza stworzona żywa istota w naszym wszechświecie, otrzymał Brahma, który z kolei udzielił jej swoim synom i uczniom w nieskażonej postaci.

Wyróżniamy 4 pojedyncze Wedy:

1. Rygweda - hymny sławiące bogów, zapraszające ich do udziału w ofierze

2. Samaweda - pieśni ofiarne

3. Jadźurweda - sentencje ofiarne

4. Atharweda - czarodziejskie sentencje odnoszące się do spraw bardziej osobistych, jak zaklinanie demonów lub wróżby miłosne.

a także pisma objawiające i rozprawy metafizyczne wchodzące w zbiór Wedy. Punktem kulminacyjnym literatury wedyjskiej jest przywracanie przeszłości, uchodzącej za ponadczasową, wszak moc tkwiąca w słowie ożywia dzieje.

Dharma

Termin ten obejmuje wszystkie normy, przepisy i pouczenia religijne. Oznacza zarówno świecki jak i religijny ład i porządek. Społeczeństwo bowiem, może istnieć tylko wówczas, gdy każdy wypełnia swoje zadanie. Wypowiedzi w pismach mają niewątpliwie charakter dogmatyczny, a karman i ponowne narodziny uchodzą za fakty, których nie można poddawać wątpliwościom.

Podstawy hinduizmu

Hinduizm opiera się na różnych społeczno-politycznych i religijnych elementach. Najważniejsze z nich to podział na stany i kasty oraz nauka o karmanie i ponownych narodzinach.

Bez podziału na kasty nie byłoby hinduizmu, ponieważ hierarchia ta określa status społeczny, stanowi o prawach i obowiązkach jednostki, wyjaśnia religijne zwyczaje.

Sanskryckie słowo warna oznacza stan społeczny, podstawową sferę indyjskiej struktury społecznej.

Wyróżniamy cztery stany:

1. bramini - stan najwyższy, elita kulturowo-kultowa (kapłani i jednocześnie nauczyciele)

2. kszatrijowie - elita polityczno-militarna (wojownicy i administratorzy)

3. wajśjowie - stan producentów (rolnicy, hodowcy, rzemieślnicy)

4. śudrowie - stan czwarty zobowiązany do służenia pozostałym stanom

Oprócz podziału na warny istnieje inny, w obrębie samych warn, a mianowidzie podział na dźati czyli kasty. Dźati stanowi grupa ludzi, którzy tworzą pewną społeczność terytorialną, fachową i rytualną, a których łączą ponadto koligacje genetyczne.

7. Terminologia hinduistyczna

Awantra (wcielenie, inkarnacja, przedstawienie)- bóstwa posiadały wiele wcieleń, często zwierzęcych

Bramini (sprawujący kult)- kapłani, pełnili najważniejszą rolę w wedyzmie

Brahmany - obszerne komentarze prozą do Wed, można w nich odnaleźć m.in. uzasadnienie różnych elementów rytuału ofiarnego oraz objaśnienie ich sensu

Dharma - Zobowiązania religijne i etyczne, decydujące o wszelkich zdarzeniach, mających miejsce w życiu człowieka, jak i rodzaj tajemnej wiedzy na temat tych praw, dostępnych wyłącznie oświeconym

Karman - to przyczyna w prawie przyczyny i skutku. W dosłownym tłumaczeniu jest to "praca" lub "działanie”

Nirvana (zgaśniecie, zdmuchnięcie)- stan błogości, uniesienia, całkowicie nowa forma istnienia, a nie nicość

Samsara - kołowrót narodzin i śmierci, czyli cykl reinkarnacji, kolejnych wcieleń, któremu podlegają wszystkie żywe istoty włącznie z istotami boskimi (dewy). Po każdym kolejnym wcieleniu następne jest wybierane w zależności od nagromadzonej karmy

Warny - grupy określające podział społeczny w Indiach i religii hinduistycznej

Weda (znaczy wiedza)- święta księga hinduizmu, dydaktyczna

2

---