Art. 4. nawiązanie stosunku pracy
Pracownicy samorządowi są zatrudniani na podstawie:
1) wyboru:
2) powołania - zastępca wójta (burmistrza, prezydenta miasta), skarbnik gminy, skarbnik powiatu, skarbnik województwa;
3) umowy o pracę - pozostali pracownicy samorządowi.
Nabór pracowników samorządowych
Istnieje konieczność przeprowadzenia naboru pracowników samorządowych, którzy mają być zatrudnieni na podstawie umowy o pracę. Ponadto nabór jest przeprowadzany wyłącznie w stosunku do osób zatrudnianych na stanowiskach urzędniczych, w tym na kierowniczych stanowiskach urzędniczych.
W zakresie naboru najistotniejszą zmianą jest zdefiniowanie pojęcia wolnego stanowiska urzędniczego, w tym wolnego kierowniczego stanowiska urzędniczego.
Są to stanowiska, na które:
• nie został przeniesiony pracownik samorządowy danej jednostki lub
• nie został przeniesiony inny pracownik samorządowy zatrudniony na stanowisku urzędniczym, w tym kierowniczym stanowisku urzędniczym, posiadający kwalifikacje wymagane na danym stanowisku lub
• nie został przeprowadzony nabór albo na którym mimo przeprowadzonego naboru nie został zatrudniony pracownik.
od 1 stycznia 2009 r. kandydaci na pracowników samorządowych będą mogli składać wymagane dokumenty w terminie nie krótszym niż 10 dni od dnia opublikowania ogłoszenia o naborze w Biuletynie Informacji Publicznej. Zmiana ta pozwoli na skrócenie całej procedury naboru.
Informację o wyniku wyboru należy zamieścić w Biuletynie i na tablicy informacyjnej jednostki przeprowadzającej nabór przez okres 3-miesięcy.
Nowa ustawa o pracownikach samorządowych przejęła również dotychczasowe uregulowania dotyczące sytuacji, gdy w ciągu 3 miesięcy od dnia zawarcia umowy stosunek pracy osoby wyłonionej w drodze naboru ulegnie rozwiązaniu lub wygaśnięciu. W takiej sytuacji możliwe jest zatrudnienie na tym samym stanowisku kolejnej osoby spośród najlepszych kandydatów wymienionych w protokole tego naboru.
Ogłoszenie o wolnym stanowisku urzędniczym, w tym kierowniczym stanowisku urzędniczym, oraz o naborze kandydatów na to stanowisko powinno być umieszczone w Biuletynie Informacji Publicznej oraz na tablicy informacyjnej w jednostce, w której jest prowadzony nabór.
Służba przygotowawcza
Nowa ustawa o pracownikach samorządowych definiuje pojęcie osoby podejmującej po raz pierwszy pracę na stanowisku urzędniczym. Jest to osoba, która nie była wcześniej zatrudniona w jednostkach samorządowych na czas nieokreślony albo na czas określony dłuższy niż 6 miesięcy i która nie odbyła służby przygotowawczej zakończonej zdaniem egzaminu z wynikiem pozytywnym.
Bardzo ważnym uregulowaniem nowej ustawy o pracownikach samorządowych jest obowiązek odbycia służby przygotowawczej przez osoby podejmujące pierwszy raz pracę na stanowisku urzędniczym w jednostkach samorządu terytorialnego.
Celem tej służby jest teoretyczne i praktyczne przygotowanie pracownika do należytego wykonywania obowiązków służbowych. Ma ona trwać nie dłużej niż 3 miesiące i kończyć się egzaminem, który jest obligatoryjny. Pozytywny wynik egzaminu jest warunkiem dalszego zatrudnienia pracownika w samorządzie. Szczegółowy sposób przeprowadzania służby przygotowawczej i organizowania egzaminu będzie określał kierownik jednostki w drodze zarządzenia.
Kiedy można zwolnić pracownika samorządowego mianowanego
Samorządowi pracownicy mianowani korzystają ze szczególnej ochrony stosunku pracy. Trudniej jest ich zwolnić niż osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę.
Ustawa z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych, która obowiązuje od początku 2009 r., nie przewiduje mianowania jako podstawy nawiązania stosunku pracy w samorządach. Przed 2009 rokiem, zgodnie z wówczas obowiązującą ustawą z 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych, pracownicy samorządowi byli zatrudniani na podstawie mianowania na stanowiskach określonych w statucie gminy lub związku międzygminnego.
Z początkiem 2012 r. stosunki pracy pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie mianowania zostaną przekształcone w stosunki pracy na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony.
Stosunek pracy pracownika samorządowego mianowanego może zostać rozwiązany:
● z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia,
● bez wypowiedzenia (czyli natychmiast),
● za porozumieniem stron.
Rozwiązanie z okresem wypowiedzenia
Rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem samorządowym mianowanym z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia może nastąpić w przypadku:
● likwidacji lub reorganizacji jednostki, w której pracuje, jeżeli nie jest możliwe przeniesienie go na inne stanowisko,
● niezawinionej utraty uprawnień do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku,
● stwierdzenia przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych trwałej niezdolności do pracy na zajmowanym stanowisku, jeżeli nie jest możliwe przeniesienie go na inne stanowisko,
● nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury,
● utraty nieposzlakowanej opinii,
● złożenia wypowiedzenia przez pracownika
- art. 55 ust. 1 i 10 ustawy o pracownikach samorządowych.
Przejawem wzmocnionej ochrony stosunku pracy pracowników samorządowych mianowanych jest przede wszystkim to, że (inaczej niż w przypadku zatrudnionych na podstawie umowy o pracę) katalog przyczyn, które umożliwiają rozwiązanie stosunku pracy z zachowaniem okresu wypowiedzenia, został określony wyczerpująco. Kolejna różnica jest taka, że okres wypowiedzenia stosunku pracy pracownika samorządowego mianowanego wynosi zawsze 3 miesiące.
Rozwiązanie natychmiastowe z winy pracownika
Stosunek pracy pracownika samorządowego mianowanego może zostać rozwiązany bez wypowiedzenia z jego winy (tzw. zwolnienie dyscyplinarne) w przypadku:
● ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych,
● popełnienia przez pracownika w czasie trwania stosunku pracy przestępstwa uniemożliwiającego dalsze jego zatrudnienie, jeżeli jest ono oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem,
● zawinionej utraty przez pracownika uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku
- art. 55 ust. 5 ustawy o pracownikach samorządowych.
Katalog przyczyn umożliwiających tzw. zwolnienie dyscyplinarne pracowników samorządowych mianowanych od 2009 roku jest taki sam, jak określony w ustawie z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (dalej: k.p.) dla pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę.
Rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem samorządowym mianowanym bez wypowiedzenia z jego winy nie może nastąpić po upływie miesiąca od uzyskania wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie stosunku pracy (art. 55 ust. 7 ustawy o pracownikach samorządowych).
Inne przypadki ustania zatrudnienia
Rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem samorządowym mianowanym bez wypowiedzenia (natychmiast) może nastąpić z tzw. przyczyn przez niego niezawinionych. Jest to dopuszczalne w przypadku usprawiedliwionej nieobecności w pracy z:
● powodu choroby - trwającej dłużej niż rok,
● innej przyczyny - trwającej dłużej niż miesiąc
- art. 55 ust. 8 ustawy o pracownikach samorządowych.
Stosunek pracy z pracownikiem samorządowym zatrudnionym na podstawie mianowania ulega z mocy prawa rozwiązaniu bez wypowiedzenia w przypadku utraty obywatelstwa polskiego (art. 55 ust. 6 ustawy o pracownikach samorządowych).
Stosunek pracy pracownika samorządowego mianowanego wygasa w przypadku prawomocnego:
● orzeczenia utraty praw publicznych,
● skazania za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe
- art. 55 ust. 12 ustawy o pracownikach samorządowych.
Wygaśnięcie stosunku pracy jest podobne do rozwiązania z mocy prawa. Następuje z chwilą, gdy zaszło zdarzenie, które - zgodnie z przepisami - powoduje ustanie w ten sposób zatrudnienia. Wygaśnięcie stosunku pracy następuje niezależnie od tego, czy taka jest wola pracodawcy, czy pracownika.
Stosunek pracy z pracownikiem samorządowym zatrudnionym na podstawie mianowania może być też rozwiązany w drodze porozumienia stron (art. 55 ust. 11 o pracownikach samorządowych). zależy to wyłącznie od uzgodnień między pracodawcą i pracownikiem.
Odwołanie ze stanowiska pracownika zatrudnionego na podstawie powołania
Powołanie jest jedną z podstaw zatrudnienia, wyróżniającą się tym, że ze stosunkiem pracy wiąże się powierzenie określonej funkcji.
Zasady powoływania i odwoływania z funkcji samorządowych określone są przepisach o samorządzie gminnym, powiatowym, wojewódzkim.
Gmina
W gminie pracownikami samorządowymi zatrudnianymi na podstawie powołania są zastępcy wójta (burmistrza, prezydenta miasta) oraz skarbnik gminy.
Powołanie i odwołanie zastępcy należy do kompetencji wójta, który realizuje to w drodze zarządzenia, w którym określa również liczbę zastępców (art. 26a ustawy o samorządzie gminnym). Pełnienie funkcji przez zastępców jest powiązane z wykonywaniem funkcji wójta, gdyż wygaśnięcie mandatu wójta przed upływem kadencji jest równoznaczne z odwołaniem jego zastępcy lub zastępców (art. 28e ustawy o samorządzie gminnym).
Skarbnika gminy powołuje i odwołuje rada gminy na wniosek wójta (art. 18 ust. 2 pkt 3 ustawy o samorządzie gminnym). Mimo więc, że powołanie oznacza nawiązanie stosunku pracy, a więc czynność w zakresie prawa pracy - w tym wypadku kompetencję do wykonania takiej czynności posiada rada gminy a nie wójt (mimo że art. 7 pkt 1 ustawy o pracownikach samorządowych przewiduje, iż czynności w sprawach z zakresu prawa pracy wobec m.in. skarbnika gminy wykonuje wójt). Należy zaznaczyć, że funkcja skarbnika gminy nie jest połączona z funkcją wójta, a więc stanowisko to może zajmować nadal ta sama osoba, mimo że na stanowisku wójta zaszły zmiany personalne.
Powiat
W powiecie jedynym stanowiskiem obsadzanym w drodze powołania jest stanowisko skarbnika powiatu. Skarbnika powiatu powołuje i odwołuje rada powiatu na wniosek starosty (art. 37 ust. 1 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym).
Województwo
Na szczeblu województwa również jest tylko jeden pracownik zatrudniany na podstawie powołania i podobnie jak w powiecie jest to skarbnik województwa. Powoływanie i odwoływanie skarbnika należy do wyłącznej kompetencji sejmiku województwa, a następuje na wniosek marszałka (art. 18 pkt 17 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa).
Odwołanie ze stanowiska rodzi dwa skutki:
• Utrata zajmowanego stanowiska,
• Rozwiązanie istniejącego stosunku pracy.
Procedura odwołania ze stanowiska
Pracownik zatrudniony na podstawie powołania może być w każdym czasie - niezwłocznie lub w określonym terminie - odwołany ze stanowiska przez organ, który go powołał. Dotyczy to również pracownika, który na podstawie przepisów szczególnych został powołany na stanowisko na czas określony (art. 70 § 1 Kodeksu pracy).
Odwołanie leży w kompetencji organu, który dokonuje powołania na stanowisko.
Porozumienie stron
Porozumienie stron jako tryb rozwiązania stosunku pracy możliwe jest również w przypadku pracowników zatrudnionych na podstawie powołania. Porozumienie powinno być zawarte między pracownikiem, a organem, który dokonał powołania. W przypadku pracowników samorządowych stronami porozumienia będzie więc albo wójt (burmistrz, prezydent miasta) - w odniesieniu do zastępcy wójta (burmistrza, prezydenta), albo właściwa rada (gminy, powiatu, sejmik województwa) - w odniesieniu do skarbników.
Odwołanie równoznaczne z wypowiedzeniem
Odwołanie jest równoznaczne z wypowiedzeniem umowy o pracę. W okresie wypowiedzenia pracownik ma prawo do wynagrodzenia w wysokości przysługującej przed odwołaniem (art. 70 § 2 Kodeksu pracy). Kodeks traktuje więc ten tryb odwołania ze stanowiska jako podstawowy.
Odwołanie ze stanowiska może przebiegać na dwa sposoby:
1) Odwołanie z natychmiastowym pozbawieniem stanowiska.
2) Odwołanie z zachowaniem stanowiska w okresie wypowiedzenia.
W pierwszym przypadku odwołany pracownik nie ma obowiązku świadczenia pracy, gdyż utrata stanowiska powoduje brak istotnego elementu stosunku pracy, bez którego stosunek ten istnieć nie może (art. 22 § 1 Kodeksu pracy). Ten tryb stosowany jest wówczas, gdy odwołanie ze stanowiska oznacza jednocześnie rozwiązanie stosunku pracy.
Odwołanie nie musi jednak zawsze oznaczać rozwiązania stosunku pracy. Na wniosek lub za zgodą pracownika pracodawca może zatrudnić go w okresie wypowiedzenia przy innej pracy, odpowiedniej ze względu na jego kwalifikacje zawodowe, a po upływie okresu wypowiedzenia zatrudnić na uzgodnionych przez strony warunkach pracy i płacy (art. 71 Kodeksu pracy). Jeżeli zatem strony zgodnie ustalą zmiany w zakresie zatrudnienia, odwołanie nie musi prowadzić do rozwiązania stosunku pracy. Pracownik samorządowy może po upływie okresu zatrudnienia pozostać pracownikiem danego urzędu, ale zatrudnionym na innym stanowisku.
W okresie wypowiedzenia pracownik samorządowy ma jednak prawo do dotychczasowego wynagrodzenia za pracę. Dotyczy to również sytuacji, w której po odwołaniu zostaje natychmiast pozbawiony stanowiska i nie świadczy pracy w ogóle.
Szczególne przyczyny odwołania ze stanowiska
Przepisy samorządowe przewidują szczególne wypadki obligatoryjnego odwołania ze stanowiska. Odwołanie takie następuje w poniższych przypadkach:
• Niezłożenie w terminie oświadczenia majątkowego
Jeżeli skarbnik gminy nie złoży w terminie oświadczenia majątkowego, rada gminy odwołuje go, w drodze uchwały, najpóźniej po upływie 30 dni od dnia, w którym upłynął termin do złożenia oświadczenia (art. 24k ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym). To samo dotyczy zastępy wójta (art. 24k ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym).
Odwołanie i rozwiązanie umowy o pracę w tym trybie jest równoznaczne z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy.
Identyczne zasady obowiązują w powiecie (art. 25f ustawy o samorządzie powiatowym) i województwie (art. 27f ustawy o samorządzie województwa).
• Wygaśnięcie mandatu wójta przed końcem kadencji
Wygaśnięcie mandatu wójta przed upływem kadencji jest równoznaczne z odwołaniem jego zastępcy lub zastępców (art. 28e ustawy o samorządzie gminnym). Przepis ten dotyczy jedynie zastępców wójta (burmistrza, prezydenta miasta), co oznacza, że wygaśnięcie mandatu wójta nie skutkuje koniecznością odwołania skarbnika gminy.
• Stronniczość, naruszanie prawa
Pracownik samorządowy zatrudniony na stanowisku urzędniczym, w tym kierowniczym stanowisku urzędniczym, nie może wykonywać zajęć pozostających w sprzeczności lub związanych z zajęciami, które wykonuje w ramach obowiązków służbowych, wywołujących uzasadnione podejrzenie o stronniczość lub interesowność oraz zajęć sprzecznych z obowiązkami wynikającymi z ustawy. W przypadku stwierdzenia naruszenia przez pracownika samorządowego któregokolwiek z tych zakazów niezwłocznie rozwiązuje się z nim, bez wypowiedzenia, stosunek pracy w trybie art. 52 § 2 i 3 Kodeksu pracy lub odwołuje się go ze stanowiska (art. 30 ustawy o pracownikach samorządowych).
• Ograniczenia prowadzenia działalności gospodarczej
Pracownicy samorządowi zatrudnieni na podstawie powołania objęci są zakazami określonymi w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne. Pracownicy ci w okresie zajmowania stanowisk lub pełnienia funkcji, o których mowa w tych przepisach, nie mogą:
1. być członkami zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych spółek prawa handlowego;
2. być zatrudnione lub wykonywać innych zajęć w spółkach prawa handlowego, które mogłyby wywołać podejrzenie o ich stronniczość lub interesowność;
3. być członkami zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych spółdzielni, z wyjątkiem rad nadzorczych spółdzielni mieszkaniowych;
4. być członkami zarządów fundacji prowadzących działalność gospodarczą;
5. posiadać w spółkach prawa handlowego więcej niż 10 % akcji lub udziały przedstawiające więcej niż 10 % kapitału zakładowego - w każdej z tych spółek;
6. prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności; nie dotyczy to działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, w formie i zakresie gospodarstwa rodzinnego (art.4 w/w ustawy).
Jeżeli zakaz ten narusza zastępca wójta (burmistrza, prezydenta) to wójt odwołuje go najpóźniej po upływie miesiąca od dnia, w którym uzyskał informację o przyczynie odwołania. Jeżeli zakaz narusza skarbnik, to wówczas organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego odwołuje tę osobę z pełnionej funkcji najpóźniej po upływie miesiąca od dnia, w którym przewodniczący organu stanowiącego uzyskał informację o przyczynie odwołania.
Odwołanie i rozwiązanie umowy o pracę w tym trybie jest równoznaczne z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy.
Szczególna ochrona stosunku pracy
Stosunek pracy z powołania cechuje się brakiem stabilizacji w zatrudnieniu wynikającym z niemal całkowitego pozbawienia tych osób prawa do szczególnej ochrony stosunku pracy. Ochrona stosunku pracy jest uregulowania odmiennie i w niewielkim stopniu ogranicza prawo pracodawcy do rozwiązania tego stosunku pracy.
-Usprawiedliwiona nieobecność
-Ciąża i macierzyństwo
-Wiek przedemerytalny