Awangarda lubelska i Awangarda wileńska (Żagary) (czasopisma, przedstawiciele (proszę zwrócić uwagę zwłaszcza na Józefa Czechowicza, Czesława Miłosza (tu: w zakresie twórczości z okresu Dwudziestolecia; ale por. punkt 35) oraz Jerzego Zagórskiego); poetyka i problematyka twórczości; relacja do Awangardy krakowskiej).
Awangarda wileńska (żagaryści)
- pismo: Żagary (1931-1934)
-od VI 1931 - dodatek do „Słowa”
- (przez krótki czas zastąpiony przez (przekształcony na) „Piony”)
- przedstawiciele: Czesław Miłosz, Jerzy Putrament, Jerzy Zagórski, Józef Maśliński, Stefan Jędrychowski, Henryk Dembiński (ideolog grupy), Teodor Bujnicki, Aleksander Rymkiewicz, przez krótki czas A. Gołubiew ( Bolesław Chrobry)
- S. Cat - Mackiewicz - redaktor, monarchista w przeciwieństwie do młodych lewicowych, wymagał od nich ograniczenia się tylko do literatury -> dlatego rozbrat na Piony
- postawa otwarta
- literatura podporządkowana rzeczywistości społeczno - ekonomicznej (lata kryzysu - proponowanie własnych, śmiałych rozwiązań poprawy sytuacji np. Dembiński uważał, że należy dobrowolnie znacjonalizować wielkie własności)
- bez jakiegoś ścisłego programu - co najprościej mówiąc nie podobało się A. K.
- poetyka (założenia):
-sugestywność
- konstruktywizm - poezja, jako konstrukt
- prozaizacja
- kult faktu
- zwrot ku reportażowi
- dyktatura intelektu (zamiast emocji - racjonalizacja - ten, który to wymyślił piał później wiele o religii - Miłosz)
- nawiązania:
- do poezji Mickiewicza, Słowackiego
- do klasycyzmu - oda, poemat, liryka opisowa
- przeczucie katastrofy, nieuchronnej apokalipsy czy zbliżającej się zagłady, która miała pochłonąć zarówno świat, jak i człowieka
- silne więzy przyjacielskie
- krytykowali Skamandra za zbyt powierzchowne traktowanie poezji, a Awangardę Krakowską za zbytnie stechnicyzowanie wypowiedzi
Awangarda lubelska
- pismo: Reflektor 1923 -1 numer - tendencje paseistyczne ; 1924 - 1925 - kolejne 3 numery
- pismo Lucyfer - prowokacyjny, tylko 2 numery w początkach lat 20tych
- reprezentanci: Józef Czechowicz, Józef Łobodowski, K. A. Jaworski, K. Bielski, Cz. Bobrowski, W. Gralewski, S. Grędziński (futurystyczna awangarda)
Reflektor - czasopismo literacko artystyczne, młoda twórczość; debiut Czechowicza prozatorski „Opowieść o papierowej koronie”; chcieli, aby wychodził regularnie - brak środków,
- publikowali Husarski, Szymanowski, Bobrowski (krytyk filmowy), Stern, przekłady z rosyjskiego
- z pisma wykształciła się grupa Reflektor - później awangarda lubelska
- ambicja by stać się pismem reprezentującym tendencje nowoczesne
- szukanie kontaktu z różnymi nowatorskimi grupami np. ze Skamandrem
- kładzenie nacisku na problemy społeczne
- chęć wyłamania się z prowincji - współpraca z Warszawą i Krakowem
- duże zainteresowanie
Więcej w programie Czechowicza
Poetyka II Awangardy ( z wykładów)
Katastrofizm - rozpięcie między metafizyką a historią; katastrofa sama w sobie; wizje odrodzenia
Wizyjność - wizje katastrofy w sferze metafizyki, kultury, wartości; symbolika katastrofy - niespełnienie katastrofy, brak konkretu w przeciwieństwie do AK
Elementy poetyki onirycznej - wynikają z wizyjności
Akcenty metafizyczne, mistyczne, mitologiczne
Tematy egzystencjalne, ciemna tonacja, poczucie lęku, bezsilność
Nowoczesność rozumiana jako lęk, jako coś co może unicestwić
Katastrofa w kategoriach nie tylko realnych, pojawia się perspektywa nadziei - arkadia dzieciństwa
Czesław Miłosz- 1911- 2004
- współzałożyciel Żagarów
-debiut:
-w 1930 na studiach piśmie uniwersyteckim „Alma Mater Vilnensis”
- „Poemat o czasie zastygłym” -1933
- akcenty krytyki społecznej
- katastroficzność
- elan vital przeciwstawiony katastrofizmowi
- wielkie, tajemnicze uogólnienie o wielkiej sile
- np.
Historio
Historio lat następnych
w spazmie
jak konający otwierając i zamykając palce rąk
przystaje nagle
ten
kto ciebie pojął
- „Trzy zimy” 1936
- odejście od awangardowej poezji
- odejście od społecznej poezji
- proroctwa i wizje przy silnej potrzebie rygorów
- powinowactwa z poezją Iwaszkiewicza: wizja - rygor-> spokój, klasycystyczna fraza - obrazy kataklizmów, hermetyczna symbolika, proroctwa<- płynność wizji - posągowość klasycyzmu
- stoicki spokój wobec katastrofy
- sfera przeżyć religijnych - głęboko osobista
-symbolika religijna - wpływ na profetyzm i katastrofizm M.
- biblijny patos; nacechowanie etyczne
- w późniejszych wersjach sperantyzm - objawienie nadziei np. Powolna rzeka
-34/35 - w Paryżu - kontakty z poetą Oscarem V. de Miloszem, którym był zafascynowany
- po powrocie do kraju publikował w Pionie, Środy Literackie, Skamander
- 1937 przenosi się do Warszawy - praca w Polskim Radiu
-manifest A. W.: „Bulion z gwoździ”
- świadomy ważności swego pokolenia - nazywał je przeklętym
- eseistyka krytycznoliteracka
Jerzy Zagórski
- manifest żagarystów: Radion sam pierze
- debiut w 1933 tomem „Ostrze mostu”
- wpływy Awangardy Krakowskiej
- „Oda na spadek funta” - problemy ekonomiczne
- fantastyczność i niesamowitość
- „Przyjście wroga” - 1934
- „poemat-baśń”
- fantazjotwórczy
- zapis conocnych marzeń sennych - zbliżenie do nadrealizmu
- wizja świata po przyjściu Antychrysta sąsiaduje z wizją wyprawy polskich wojsk na Kaukaz
- parafrazy „na wspak” Biblii sąsiadują z analizami nieprawdopodobnych sytuacji politycznych
- „Wyprawy” 1937
- akcenty klasycystyczne
- czasami wizje katastroficzne z przymrużeniem oka (niekiedy jak Gałczyński); karykatury i groteski przyszłości
Józef Czechowicz - 1903-1939
- Lublin, wcześnie osierocony, trudne warunki materialne
- 1920 - udział w wojnie polsko-bolszewickiej jako ochotnik
- pracował jako nauczyciel
- 1923 - debiut prozą w „Reflektorze” (współtwórca i czołowy poeta grupy „Reflektor” - grupa późnofuturystyczna)
- 1927 - debiut poezją „Kamień”,
- „dzień jak codzień” - 1930
- „ballada z tamtej strony” - 1932
- „stare kamienie” , „w błyskawicy”- 1934
- „nic więcej” - 1936
-„nuta człowiecza” - 1939
Pierwsze wiersze pojedyncze pochodzą z 1924r.
- publikował w „Kwadrydze” i związany z grupą o tej samej nazwie
- 1934 - najazd Awangardy na Warszawę - jedna z prób połączenia Awangardy - Przyboś, Ważyk, Łobodowski, Putrament i inni
- zginął 09.09.1939
- katastrofista - wywodził się z tzw. Trzeciego wyrazu - III model Awangardy
- rozluźnienie rygorów składniowych
- rezygnacja ze znaków interpunkcyjnych (otwarcie tekstu na swobodę interpretacyjną)
- muzyczność
- wizjoneryzm
- antyskamandryzm i antyawangardyzm oraz sceptyczne podejście do postępu w sztuce
- główne elementy programu poezji:
- czysta poezja o podłożu metafizycznym
- fantazjotwórczość
- działanie poprzez symbole i aluzje (antyrealistyczność i antyreportażowość)
- nie chciał tworzyć systemu
- zainteresowania nadrealizmem
- bronił się przed technicyzmem i… prowincjonalizmem
- czechowiczowska koncepcja języka symboliczno -magicznego: symboliczny - sięganie do treści ukrytych, uchwycenie tego co nienazwane i niejasne; magiczny - słowo o roli zaklęcia, słowo formułą przekształcającą rzeczywistość; wszystko to prowadzi do mityzacji świata (odrealnieniu - personifikacja zjawisk, heroizacji postaci, uwznioślenie) = związki z poetyką młodopolską, romantyczną i folklorem
- słowo podstawową komórką, tworzywem ( u awangardy to było zdanie) - słowa w uproszczonych , rozluźnionych znaczeniach (pointylizm, aleatoryzm)
- uproszczenie składni, brak interpunkcji (w „Kamieniu” pojawiała się jeszcze duża litera, czasem kropki na końcu zdania, później i z tego zrezygnował) = powoduje to niewyrazistość wizji i znaczeń (oniryzm, poetyka wizji, muzyczność - duży nacisk Czechowicza)
- muzyczność tzw. Nieśpiewana, pewna regularność w wierszu, z czasem dużo bardziej „śpiewana” poprzez wykorzystywanie pewnych klasycznych kanonów oraz instrumentacji głoskowej („sen” z tomu „nic więcej”)
- świat poezji: wieś i małe miasteczko - sielskość, arkadyjskość, senna wizja polskiej prowincji (awangarda krakowska - wyolbrzymienie znaczenia miasta jako metropolii) = „ stare kamienie” opis Lublina odwspółcześnionego
- łagodność, czułość, bezradność (w porównaniu do przybosiowego dynamizmu i ofensywy)
- dominanty:
-barwa uczuciowa: żal
-tonacja estetyczna: elegijność
-główna obsesja: śmierć
- śmierć - połączenie dwóch wizji śmierci własnej i zbiorowej (wojna, zagłada - profetyzm, wizyjność i katastrofizm, poetyka snu) = wiersze „ballada z tamtej strony”, „żal”
-symbolika: zagłady, śmierci, zniszczenia, motyw ognia i wody (śmierć i oczyszczenie poprzez te żywioły)
- opozycja Arkadia - katastrofa (- katastrofa będąca przyczynkiem do nowego odrodzenia się cywilizacji po upadku, jako katastrofa wyczekiwana) obraz katastrofy ma potęgować delikatność i kruchość Arkadii
- różnoraka rola mitu i próba stworzenia własnej mitologii (wiersze „hildur baldur” i „czas”)
Wiersze omawiane na zajęciach: INWOKACJA, FRONT, ŚMIERĆ (z tomu Kamień), BALLADA Z TAMTEJ STRONY, DAWNIEJ, ŻAL
Źródła:
- Kwiatkowski
- notatki z wykładów
1