ROZTWORY LECZNICZE (Solutiones medicinales)

Jest to płynna postać leku przeznaczona do podawania wewnętrznego lub zewnętrznego, otrzymywana przez rozpuszczenie jednej lub kilku substancji leczniczych w odpowiednim rozpuszczalniku

Do płynnych postaci leku zaliczamy:

!roztwory

!zawiesiny

!emulsje

Rozpuszczalnik -> faza (substancja, zazw. Ciecz), w której rozpuszczone są substancja/cje lecznicze i substancje pomocnicze tworzące roztwór

Najczęsciej woda, etanol, glicerol…

Substancja rozpuszczona -> subst. Tworząca dyspersję(rozproszenie) cząsteczkową

Jako postaci fizykochamiczne wyróżniamy:

- r-ry rzeczywiste: o dyspersji cząsteczkowej

- r-ry koloidalne : o dyspersji koloidalnej:ukłądy fizyczne, w których cząsteczki substancji rozpuszczonej stanowią struktury o wielkości 1 - 200 nm (substancje wielkocząsteczkowe, amfifilowe substancje tworzące micele, pyły ciał stałych)

Jako postaci leku (postaci farmaceutyczne)wyróżniamy:

+ roztwór doustny (do podania wewnętrznego)

+ roztwór do użytku zewnętrznego, np. na skórę, na błony śluzowe (do płukania gardła, do irygacji, do nosa)

+ roztwór do wstrzyknięć lub wlewów (podanie pozajelitowe)

+ roztwór (krople) do oczu

+ koncentrat do sporządzenia roztworu, np. r-ru do infuzji

Zalety:

• Szybkie wchłanianie, bo od razu roztwór

• Można podawać pozajelitowo

• Łatwe połykanie

• Stosunkowo łatwe dozowanie

• Prosta technologia

• Duża trwałość fizyczna

ROZPUSZCZALNIKI:

1) hydrofilowe (lubią wodę)= mają powinowactwo do wody = mieszają się z wodą = lipofobowe

- woda

- glicerol !!!!!

- glikol propylenowy

- alkohol etylowy = etanol

- alkohol izopropylowy

- markrogole = PEGi (polioksyetylegoglikole)

Różne rodzaje: PEG 400 jest płynnyi stosuje się je jako współrozpuszczalniki, a wyższe PEGi są maziste lub stałe i można je stosować jako podłoża do maści lub czopków

2) lipofilowe (lubią tłuszcz, nie lubią więc wody) = mają powinowactwo do tłuszczu, nie mają do wody = mieszają się z tłuszczem, nie mieszają z wodą = hydrofobowe

- oleje roślinne: rzepakowy, lniany, rycynowy = rącznikowy,

- parafina ciekła i stała

- olej silikonowy (syntetyczny)

- aceton

- eter etylowy

Czasami stosuje się współrozpuszczalniki (dodatek innego rozpuszczalnika do rozpuszczalnika wiodącego) = KOSOLWENTY, w celu zwiększenia rozpuszczalności substancji.

ZASADA : SIMILA SIMILIBUS SOLVENTUR

Rozpuszczalność:

Ile części masowych substancji [g] rozpuszcza się częściach objętościowych rozpuszcalnika [ml]

Np. g/ml lub g/L

FP podaje klasyfikację:

„b. łatwo rozpuszczalny” ->1 część masowa substancji rozpuszcza się w mniej niż 1 cz. rozpuszczalnika

„Łatwo rozpuszczalny” -> 1 cz. subst. rozpuszcza się w 1 - 10 częsci rozpuszczalnika

„rozpuszczalny” -> 1 cz. subst. rozpuszcza się w 10 - 30 częsci rozpuszczalnika

„dość trudno rozpuszczalny” -> 1 cz. subst. rozpuszcza się w 30 - 100 cz. rozpuszczalnika

„trudno rozpuszczalny” - 1 cz. subst. rozpuszcza się w 100 - 1000 cz. rozpuszczalnika

„b. trudno rozpuszczalny” -> 1 cz. subst. rozpuszcza się w 1000 - 10000 cz. rozpuszczalnika

„praktycznie nierozpuszczalny” -> 1 cz. subst. rozpuszcza się w więcej niż 10000 cz. rozpuszczalnika

Szybkość rozpuszczenia substancji zależy od:

1. Stężenia substancji w roztworze

2. Powierzchni rozpuszczania (wielkości cząstek)

3. Mieszania ( rozmycie warstwy dyfuzyjnej)

4. Temperatury (gdy ceplejsze, to cząsteczki bardziej ruchliwe

WODA DO CELÓW FARMACEUTYCZNYCH (Aqua)

• Aqua purificata = woda oczyszczona:

- czysta chemicznie: brak elektrolitów, metali ciężkich, kwasów, zasad, zw. Utleniających

- czysta mikrobiologicznie:

->jałowa : jeśli jest butelkowana i przechowywana; najczęsciej takiej wody używa się w praktyce recepturowej

->z bardzo małą ilością bakterii : jeśli w linni produkcyjnej produkowana i zużywana jest bieżąco; niektóre apteki (gł. Szpitalne) posiadają aparatu do produkcji wody oczyszczonej (obniża to oszty, jeśli apteka zużywa bardzo duże ilości wody

- wolna od zanieczyszczeń nierozpzuszczalnych

- bez środków konserwujących

Można ją stosowac do wytwarzania leków, którym nie stawia się wymagań jałowości i apirogenności.

Pojemniki mogą mieć pojemność nie większą niż 1 litr (1000 ml)

WODA BUTELKOWANA (W POJEMNIKU) UŻYWANA DO SPORZĄDZANIA LEKÓW ZDATNA JEST DO UŻYCIA PRZEZ 16 GODZIN PO OTWARCIU

NA POJEMNIKU PO OTWARCIU WODY NALEŻY KONIECZNIE ZAPISAĆ DATĘ I GODZINĘ OTWARCIA!!!

Otrzymuje się ją z dobrej jakości wody pitnej metodą:

- destylacji: metoda bardzo dobra, ale kosztowna, otzrymuje się wodę o najwyższej czystości chemicznej;

- wymiany jonowej: nie zapewnia jałowości;

- odwróconej osmozy: małe jony też przechpodza przez błonę półprzepuszczalną, trudna jest kontrola szczelności błony;

- metodami łączonymi: bardzo dobre właściwości wody, jak po destylacji;

• Aqua pro iniectione (ad iniectabilia) = woda do wstrzyknięć

ZAWSZE otrzymuje się ją z zastosowaniem destylacji jako ostatniego etapu oczyszczania wody. Często uprzednio oszyszcza się wodę inną metodą.

Woda do wstrzyknięć MUSI BYĆ JAŁOWA (pozbawiona miktoorganizmów) i APIROGENNA (pozbawiona substancji gorączkotwórczych)

• Aqua pro usu ophtalmico = do sporzadzania leków do oczu

Osmoza

Błona półprzepuszczalna: mogą przez nią przechodzić malenkie cząsteczki (gł. Woda), a duże nie przochodzą, bo zbyt mała wielkość porów

BŁONY BIOLOGICZNE (WSZYSTKIE BŁONY W ORGANIZMIE ŻYWYM SĄ BŁONAMI PÓŁPRZEPUSZCZANYMI, tzn, że woda może się przez nie swobodnie przemieszczać .

Natura dązy do wyrównania stężeń, stąd bardzo ważne dla organizmów zjawisko różnicy ciśnienia osmotycznego (= gradientu steżeń), czyli ciśnienia jakie wywiarają cząsteczni rozpuszczone w plynach fizjologicznych (ustrojowych) na błony półprzepuszczalne.

Roztwór hipotoniczny= o mniejszym stężeniu substancji

Roztwór hipertoniczny = o większym stężeniu substancji

Roztwór izotoniczny = o jednakowym stężeniu substancji

Otrzymywanie wody metodą odwróconej osmozy: od strony, gdzie występuje większe stężenie jonów przykłada się ciśnienie i cząsteczki wody „przepychane” są przez półprzepuszczaną błonę niezgodnie z gradientem stężeń.

Roztwór nasycony - nie zmienia swojego stężenia w kontakcie z fazą rozpuszczoną, tzn, że rozpuściła się w nim taka ilość substancji, jaka w danych warunkach (ciśnienia i temperatury) może się maksymalnie rozpuścić.

Np. woda wapienna (Aqua calcis): roztwór nasycony wodorotlenku wapnia: przechowuje się go nad osadem (stos. W stłuczeniach lub do sporządzania mazideł w recepturze)

Roztwór przesycony - zawiera więcej substancji rozpuszczonej niż mówi o tym rozpuszczalność

Np. 25 % roztwór mannitolu do wlewu dożylnego (Solutio mannitoli): Czasami podczas przechowywania substancja krystalizuje. Należy KONIECZNIE przed podaniem dożylnym preparatu rozpuścić mannitol przez ogrzanie leku w ciepłej wodzie (nie gorącej).

Etapy sporządzania roztworów:

1. Rozpuszczanie substancji w części rozpuszczalnika

2. Uzupełnianie do wymaganej masy/objętości

3. Sączenie

4. Dozowanie

Towarzyszą często: mieszanie, ogrzewanie, chłodzenie, pomiar pH (szczególnie w przemyśle)

Sączenie: proces, który ma na celu usunięcie zanieczyszczeń mechanicznych lub w przypadku roztworów do oczu lub do podania pozajelitowego usunięcie bakterii.

Sączenie odbywa się przez różnego rodzaju sączki:

- z bibuły filtracyjnej: stosowane w recepturze: odpowiednio złożony sączek umieszcza się na lejku i przygotowany wcześniej roztwór (lek) sączy się bezpośrednio do butelki;

Sączki bibułowe zapewniają wyłącznie oczyszczenie roztworu z zanieczyszczeń mechanicznych!!

- saczki membranowe: wykonane z polimerów, gł. Pochodnych ; zazwyczaj umieszczone są w odpowiednich oprawkach, jedno - lub wielorazowego użytku, czasami wbudowane w strzykawki;

O zastosowaniu decyduje wielkość porów (otworów) w sączku:

-> Do usuwania zanieczyszczeń nierozpuszczalnych: 0,8 - 8 µm

-> Do wyjaławiania roztworów: 0,2 µm (bakterie nie przechodzą przez pory o takiej średnicy)

Sączki używane do sporządzania leków jałowych (do oczu lub pozajelitowych) muszą też być jałowe!!

Dawniej roztwory w praktyce aptecznej cedzono przez gazę lub zwitek waty. Obecnie należy je sączyć przez bibułę filtracyjną.

Sączeniu NIE PODLEGAJĄ roztwory koloidalne!! Wyłącznie roztwory wodne rzeczywiste!!

Filtr HEPA (high efficiency particulate air) - filtry służące do wyjaławiania powietrza: stosuje się je w lożach lub boksach aseptycznych.

Opakowania do roztworów:

Butelki szklane, z tworzyw sztucznych, ampułki, butelki z zakraplaczem (dla kropli).

Krople (guttae) - preparat, który ma być podawany kroplami

Dla roztworu wodnego: 1ml=20 kropli

Dozowanie roztworów - miary domowe

	Rozcieńczone roztwory wodne	Nalewki i roztwory olejowe	syropy
Łyżka stołowa	15 g	12 g	20 g
Łyżka deserowe	10 g	9 g	13 g
Łyżeczka od herbaty	5 g	4 g	6 g
Łyżeczka od kawy	2,5 g

ROZTWORY GALENOWE

• WODNE:

+ Woda wapienna (Aqua calcis)

+ Woda utleniona (Hydrogenii peroxydum 3%= Hydrogenium peroxydatum)

PERHYDROL jest 30% roztworem nadtlenku wodoru, stosowanym do sporządzania 3% roztworu = wody utlenionej, więc :

WODA UTLENIONA jest 10-krotnym rozcieńczeniem perhydrolu

UWAGA!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!perhydrol jest DRAŻNIĄCY dla tkanki (można się poparzyć!!), więc praca w rękawiczkach!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

W zetknięciu z uszkodzoną tkanką (raną) lub błoną śluzową (a dokładnie pod wpływem enzymów w nich zawartych) nadtlenek wodoru rozkłada się z wydzieleniem tlenu:

2 H₂O₂ -> 2 H₂O + O₂

Wydzielony tlen cząsteczkowy działa przeciwbakteryjnie bo niszczy(utlenia) białka komórek bakteryjnych. Dodatkowo wydzielający się tlen powoduje „spienienie” i w ten sposób rana się oczyszcza

Zastosowanie wody utlenionej:

->odkażanie ran

-> odkażanie błon śluzowych: zazwyczaj stosuje się jeszcze 10-krotne rozcieńczenie wody utlenionej, czyli roztwór nadtlenku wodoru o stężeniu 0,3 % (rzadziej 1,5% ) do płukania jamy ustnej

-> w połączeniu z innymi środkami antyseptycznymi do odkażania skóry dłoni

Roztwór nadtlenku wodoru (woda utleniona) jest stosunkowo nietrwały w roztworze wodnym (szczególnie wrażliwy na zanieczyszczenia organiczne i światło), więc wymaga szczególnych warunków przechowywania:

- naczynie zamknięte, nieprzezroczyste, w chłodnym miejscu, często zawierają stabilizatory.

Obecnie dostępna też woda utleniona w postaci tabletek do przygotowania roztworu (Pertlenon)

+ Wodny roztwór jodu (Iodi solutio aquosa) = PŁYN LUGOLA!!!

Rp.

Kalii Iodati 2,0

Iodum 1,0

Adua purific. 97,0

Jod nie rozpuszcza się w wodzie, ale można go rozpuścić w wodnym roztworze jodku potasu, bo powstaje jon kompleksowy:

I₂ + I^- I₃^-

Jest to roztwór solubilizowany!!

W niewielkiej ilości wody rozpuszcza się przepisaną ilość jodku potasu i do roztworu dodaje jod. Powstaje brunatny roztwór.

Zastosowanie:

-> w terapii jodowej ( przy znaczących niedoborach jodu, rzadziej w niedoczynności - małe dawki - lub nadczynności tarczycy- większe dawki)

-> jako antyseptyk, do odkażania błon śluzowych, najczęściej jkao krople do płukania gardła

• ETANOLOWE:

Etanol (Ethanolum) = alkohol etylowy

Jako substancja do receptury występuje etanol o stężeniu 96% (V/V) roztwór => zwyczajowo mówi się o nim jako 96° (stopniowym)

Etanol wykazuje zjawisko kontrakcji, czyli zmniejsza się mieszaniny wody z etanolem.

FP zawiera tabelę, która pozwala na obliczenie ilości etanolu 96° potrzebnej do sporządzenia etanolu o niższej stopniowości. Tabela ta uwzględnia zjawisko kontrakcji. (będziemy póżniej przeliczać etanol ;) )

Etanol o tej stopniowości stosowany jest jako środek dezynfekujący (do powierzchni) i antyseptyczny (do tkanek). Jest to najlepsze stężenie etanolu pod względem skuteczności antyseptycznej, ponieważ wyższe stężenia powodują denaturację białek w tkance(skórze)!!! Dodatkowo w tym stężeniu wykazuje najlepsza penetrację wgłąb tkanki, więc też najlepsze działanie przeciwbakteryjne już w tkance.

Etanol bywa też stosowany jako promotor wchłaniania, tzn, że zastosowany na skórę powoduje, że inne cząsteczki łatwiej mogą pokonywać barierę skórną.

NIE WOLNO STOSOWAĆ ETANOLU NA USZKODZONĄ TKANKĘ!!!!!!!!!!!!!!!!

Ponieważ powoduje to denaturację białka w miejscu zetknięcia w ranie i przez to zwiększenie ilości kanki martwiczej!!!!!

Spirytusy lecznicze => gdy zawartość Et-OH jest większa niż 40%

+ Spirytus kamforowy (Camphorae spiritus, Spiritus camphoratus)

Rp.

Camphorae 10,0

Spir. Vini 65,0

Aquae purif. Ad 100,0

Sporządza się przez rozpuszczenie kamfory w etanolu 96° i dodanie pozostałej ilości wody.

Zastosowanie:

-> jako antyseptyczne

-> do nacierań - powoduje przekrwienie skóry więc działa rozgrzewająco

+ Spirytus salicylowy (spiritus salicilatus)

2% roztwór kwasu salicylowego w etanolu 70 °

+ Spirytusowy roztwór jodu (Iodi solutio spirituosa, Tinctura Iodi) = JODYNA

Zawiera 3% jodu w 90° etanolu

Zawiera również dodatek KI, który stabilizuje roztwór

+Kolodium (Collodium) - płyn na odciski:

Jest to roztwór koloksyliny (mieszanina azotanów celulozy, m.in. tri nitroceluloza ;)) w mieszaninie etanolu z eterem etylowym. Eter jest bardzo lotny, więc przechowuje się szczelnie zamknięte. NIE MOŻNA SILNIE WSTRZĄSAĆ !!

+ płyn na odciski: zawiera mieszaninę kwasu mlekowego, kwasu salicylowego i Collodium.

• GLICERYNA=GLICEROL (Glycerolum)

Jest to 86% roztwór glicerolu w wodzie, bo sam glicerol jest higroskopijny.

-> jako samodzielny rozpuszczalnik :dla kw.borowego, boraksu - tetra boranu sodu, ichtiolu, kwasu cytrynowego, kw. Askorbinowego = Wit. C

-> częściej jako kosolwent

-> (w zawiesinach)

• GLIKOL PROPYLOWY (Propylenoglikol)

Stos. Jako kosolwent w r-rach doustnych, pozajelitowych, zewnętrznych, aerozolach - tylko w przemyśle.

ROZTWORY OLEJOWE (Solutiones oleosae):

Roztwory, w których jako rozpuszczalniki stosuje się oleje = trójglicerydy kwasów tłuszczowych (nasycowych + nienasyconych-> nadają płynność)

Oleje:

-Repae - rzepakowy

- Lini - lniany

- Arachidis - arachidonowy

- Ricini - rącznikowy =rycynowy = castor oil: miesza się z etanolem!! i nie miesza się z parafiną ciekłą!!

- Jeconis Aselli - wątłuszowy= tran = cool liver oil

-migliol: półsyntetyczny

- olej parafinowy (oleum paraffini = Paraffinum liquidum) = parafina ciekła: jest to mieszanina węglowodorów

Oleje ulegają jełczeniu, czyli utlenieniu -> powst kwasy krótkołańcuchowe, dlatego przechowuje się je w chłodnym miejscu i ciemnym szkle.

+ olej kamforowy (oleum camphoratum): roztwór kamfory w oleju rycynowym

+ roztwór vit.A lub E

+ olej z nagietka(Oleum callendulae) lub z dziurawca (oleum Hyperici)

+ olej wiesiołkowy (Oleum oetotaerae)

+olej z rekina grenlandzkiego

Czasmi konieczne jest przygotowanie roztworu ex tempore, czyli tuż przed podaniem/użyciem. Mamy wtedy do czynienia zazw ze stałą postacią leku przeznaczoną do przygotowania doztworu, np.:

Proszek dzielony (zazw w saszetkach) lub niedzielony (w fiolce, butelce)

Granulat do przygotowania roztworu

Tabletka rozpuszczalna

Kiedy??

-gdy subst. lecznicza jest nietrwała w roztworze np. altacet= octanowinian glinu (obecnie też w żelu)

- zapobieganie miejscowemu działaniu drażniącemu tabletki (ASA)

- zmniejszenie objętości opakowań (doustne r-ry nawadniające)

- tworzenie roztworów musujących, które są nietrwałe, np. witaminy

- dla niektórych subst. leczniczych, bo lepiej podać w roztworze: np. leki przeciwwymiotne, psychiatryczne, przeciwbólowe

Rozpuszczalnikiem do takich leków powinna być zawsze świeżo przegotowana i ostudzona woda. Dotyczy to też popijania wszuystkich leków!!

NIGDY jako rozpuszczalnik nie stosuje się soku grejfrutowego.

Dla niekt. leków można w sokach owocowych, ale to tylko kilka wyjątków.

SUBSTANCJE POMOCNICZE W ROZTWORACH:

• Kosolwenty = współrozpuszczalniki

• Solubilizatory:

Solubilizacja hydrotropowa: sposób zwiększania rozpuszczalności przez utworzenie asocjatów, czyli nietrwałych połączeń

Solubilizacja micelarna: Sposób zwiększania rozpuszczalności przez utworzenie za pomocą związków amfifilowych ukłądów micelarnych (miceli)

• Buforujące

• Środki konserwujące

ZAWSZE GDY W POSTACI LEKU JEST WODA, MUSZĄ ONE ZAWIERZAĆ ŚRODKI KONSERWUJĄCE!!!!!

Metylparaben (Nipagina M ), Etylparaben (Nipagina A); propylparaben (Nipagina P) , Fenol, Krezol, Octan fenylortęciowy, chlirek benzalkoniowy, Tiomersal, glukonian chlirheksydyny (Hibitan);

Muszą one zapewniać trwałosć mikrobiologiczną preparatu podczas przechowywania i używania postaci leku.

• Przeciwutleniacze:

Hamują one reakcje utleniania (jełczenia lub rozkładu subst. czynnej pod wpływem drobnoustrojów)

• Słodzące i smakowe: sacharoza, mannitol, sorbitol, ksylitol;

Syntetyczne: sacharyna, aspartam, acesulfam

• Aromatyzujące:

Naturalne olejki eteryczne, wanilina, estry syntetyczne;

dobiera się je w zależnosci od grupy docelowej

Sposoby wyrażania stężeń:

1. % masowo/masowy!!!!! (= wagowo/wagowy)

Ile g substancji znajduje się w 100 g roztworu

Cp= masa substancji * 100%/m. r-ru

m. r-ru = m. subst. +m. rozpuszczalnika

2. % objętościowo/objętościowy

Ile części objętościowych substancji znajduje się w 100 częsciach objętościowych roztworu

C= ilość ml substancji *100%/ ilość ml roztworu

Ten sposób wyrażania stężenia dotyczy wyłącznie cieczy i gazów!!!

Zjawisko kontrakcji: objętość roztworu nie musi być równa sumie objętości poszczególnych składników mieszaniny

---