DYDAKTYKA

1. Świadomość hierarchiczna celów:

KaŻdY LuDeK SzUkA LuDkA KtÓrY W SeRcU CzYnI CuDkA =*

Hierarchiczną klasyfikację celów nazywamy taksonomią celów.

Hierarchiczność taksonomii polega na tym, że wyższe kategorie mieszczą w sobie kategorie niższe, a więc osiągnięcie celu wyższego mówi nam, że cel niższy został także osiągnięty.

2. Cele kształcenia ogólnego:

CELE KSZTAŁCENIA według Okonia- coś, do czego dążymy w procesie kształcenia, świadomie i założone efekty, które chcemy osiągnąć w procesie kształcenia.

Wincenty Okoń dzieli cele kształcenia na dwie grupy zależne od stron oddziaływania: rzeczową i osobowościową.

Strona rzeczowa wiąże się z poznawaniem świata obiektywnego i nabywaniem sprawności pomagających brać udział w jego kształtowaniu. Strona osobowościowa, zwana też podmiotową, wiąże się z poznawaniem samego siebie, kształtowaniem motywacji i zainteresowań oraz nabywaniem sprawności sprzyjających kształtowaniu samego siebie.

Strona rzeczowa	Strona podmiotowa
opanowanie ogólnej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce	ogólny rozwój sprawności umysłowej, zdolności poznawczych ze szczególnym uwzględnieniem myślenia oraz uzdolnień twórczych
ogólne przygotowanie do działalności praktycznej w świecie	rozwój potrzeb kulturalnych, motywacji i zainteresowań poznawczych, społecznych, estetycznych, technicznych
kształcenie świadomości oraz opartych na niej podstaw i naukowych przekonań	wrażenie do samokształcenia i pracy nad sobą przez całe życie

Komentarz: Postać hierarchiczna- od ogółu do szczegółu ( wszystko się łączy ze sobą w

poziomie i w pionie)

3. Co to jest cel ogólny, szczegółowy (operacyjny):

OPERACJONALIZACJA CELÓW to zamiana celu ogólnego na (równoważny) zbiór celów operacyjnych.
Operacjonalizacja celów kształcenia jest zabiegiem niezbędnym.
Cele ogólne są formułowane po to, aby wytyczyć kierunek pracy szkoły (programy nauczania, plany dydaktyczno-wychowawcze). Aby ich realizacja nie zawisła w próżni, trzeba je sprecyzować, uszczegółowić i skonkretyzować - te właśnie procesy składają się na operacjonalizację celów kształcenia, która jest zabiegiem trudnym - wymaga dobrej znajomości zewnętrznych i wewnętrznych warunków kształcenia oraz precyzji językowej i wyobraźni.
Procedura (poniżej) operacjonalizacji celów kształcenia może pomóc nauczycielowi w tym procesie i zwiększa jego samokontrolę.

Wg. Kruszewskiego

Cel operacyjny- opis wyników, które mają być uzyskane (określa sposób sprawdzenia wyników)

Elementy składowe wg. Magera:

Mager opublikował książkę, która rozpoczęła dyskusję nad najkorzystniejszą formą wyrażania celów dydaktycznych.

Ogólne przesłanie Magera było takie: aby znaczenie (sens) celów dydaktycznych było zrozumiałe, muszą być szczegółowe i jasno komunikować zamiar nauczyciela.

Cele napisane według schematu Magera nazwano celami operacyjnymi.

Składają się one z 3 części:

1. Opis zachowania ucznia- co uczeń wykona lub jakie działanie ucznia nauczyciel uzna za dowód osiągnięcia celu;

2. Sytuacja sprawdzania- warunki, w których należy się spodziewać działania ucznia lub w których będzie ono obserwowane;

3. Kryteria osiągnięć- standard lub poziom wykonania uznany za wystarczający.

Nauczycielom formułującym cele operacyjne według schematu Magera zaleca się używanie jednoznacznych słów, które nie otwierają pola dla rozmaitych interpretacji. Przykłady to: pisze, wymienia, wskazuje, porównuje.

Aby połączyć trzy części celu operacyjnego, zaleca się: zacząć od pisania sytuacji sprawdzania, następnie przedstawić zachowanie ucznia, a na koniec kryteria osiągnięć.

Np.: otrzymawszy układ okresowy pierwiastków uczeń będzie umiał wskazać przynajmniej 10 metali.

Zalety i wady operacjonalizacji (celów operacyjnych):

* Zalety:

1. Sposób ten jest praktycznie jednoznaczny

2. Wskazuje sposób zademonstrowania, iż cel został osiągnięty

3. Odnosi się wprost do ucznia

4. Mobilizuje ucznia i nauczyciela (cel jasny i uznany motywuje do wysiłku)

* Wady:

1. Względne ubóstwo znaczenia. Niemożność dołączenia własnych wartości i wyobrażeń przez jego adresata. Dominuje poprawność, a pole działalności twórczej jest ograniczone;

2. Rozłączenie poznania i motywacji. Cele ogólne obejmują aspekty poznawcze i motywacyjne opanowanych czynności. Cele operacyjne są formułowane osobno dla tych dwu dziedzin, gdyż sposoby rozpoznawania wyników w tych dziedzinach są odrębne;

3. Poszatkowanie przedmiotu;

4. Pracochłonność- zbudowanie zbioru celów operacyjnych jest znacznie trudniejsze niż sformułowanie pojedynczego celu ogólnego.

Półturzycki Józef: Cele kształcenia odnoszą się do uczniów (wychowanków) i opisują zamianę, jaką chcemy w nich uzyskać.

Ze względu na sposób formułowania, wyróżniamy dwa rodzaje celów: ogólne i operacyjne.

Cele ogólne wskazują kierunki dążeń, natomiast operacyjne są zwykle węższe i bardziej sprecyzowane. Cele operacyjne stanowią opis wyników, które mają być uzyskane.

Opis ten powinien być na tyle dokładny, by umożliwić rozpoznanie, czy cel został osiągnięty, a przynajmniej określenie sposobu sprawdzania wyniku.

Cele operacyjne

Forma nadawana celom kształcenia. Z operacyjnym formułowaniem celów kształcenia mamy do czynienia wówczas, gdy jest opisany wynik, jaki powinien zostać osiągnięty po odbytym kształceniu. W literaturze, dotyczącej operacjonalizacji celów kształcenia, wymieniane są trzy składniki, które powinny być spełnione, aby uznać, że cel został wyrażony operacyjnie:

1. dokładne określenie i nazwanie czynności, którą uczeń będzie musiał wykonać;

2. opisanie warunków, które powinny towarzyszyć tej czynności, którą uczeń będzie wykonywał (z czego może lub musi korzystać, na jakiej aparaturze będzie daną czynność wykonywał);

3. jaką zakładamy sprawność, którą uczeń powinien osiągnąć w odniesieniu sprawdzanej czynności.

Cele operacyjne można sformułować dla każdej jednostki lekcyjnej i dla każdego z jej elementów. Przykład celu sformułowanego w sposób operacyjny: uczeń powinien umieć odróżniać i prawidłowo nazywać elementy składowe silnika elektrycznego.

5. Taksonomia

Hierarchiczna klasyfikacja celów to taksonomia.
Polega ona na tym, że wyższe kategorie mieszczą w sobie kategorie niższe, a więc osiągnięcie celu wyższego mówi nam, że cel niższy został także osiągnięty.

Taksonomia jest narzędziem pomagającym klasyfikować rzeczy i ukazywać relacje między nimi. W szkole poznaje się rozmaite, np. klasyfikację roślin lub zwierząt.

Taksonomia celów nauczania - to wszelkie cele dydaktyczne dotyczące uczenia się w szkole opisane w kategoriach hierarchicznie uporządkowanego schematu klasyfikacyjnego.

Taksonomia Bloom'a

Obejmuje 3 kategorie : poznawcza, emocjonalna, psychomotoryczna

_________________________ Cele kształcenia _________________ ________________

↓ ↓ ↓

SFERA POZNAWCZA SFERA EMOCJONALNA SFERA PSYCHOMOTORYCZNA

1. Wiedza 1.Odbieranie bodźców 1. odruchy

2. Analiza 2. Reagowanie 2.Ruchy podstawowe

3. Synteza 3. Wartościowanie 3.Zdolności percepcyjne

4. Rozumienie 4. systematyzacja wartości 4. Zdolności fizyczne

5. Zastosowanie 5. internowizacja- uwewnętrznienie 5. Ruchy wyćwiczone

6. Ocena systemów wartości 6. Ruchowe środki wyrazu

Minusy !

Brak myślenia problemowego Brak przeżywania wartości Brak części -PSYCHO-

Brak podejmowania decyzji BRAKI EMOCJONALNE

i działania; pomijanie

umiejętności sprawnościowych

pomija myślenie twórcze

(dywergencyjne) pomija

zainteresowania, motywy,

uwagę, wyobraźnię

POMIJA ZDOLNOŚCI

POZNAWCZE

Taksonomia ABC

*taksonomia nauczania

POZIOM	KATEGORIA
I Wiadomości	A. zapamiętanie wiadomości B. zrozumienie wiadomości
II Umiejętności	C. stosowanie wiadomości w sytuacjach trudnych D. stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych

Minus ! brak umiejętności sprawnościowych

*taksonomia celów wychowania

POZIOM	KATEGORIA
I Działania	A. uczestnictwo w działaniu B. podejmowanie działania
II Postawy	C. nastawienie na działanie D. system działań

Ontodydaktyka - nowy kierunek poszukiwań, który umożliwia przekazywanie uczynią większych zasobów wiedzy w sposób skondensowany i w przyswajalnej formie. Treść ma być ułożona strukturalnie, hierarchicznie, ma mieć charakter wiedzy zintegrowanej

1. TREŚCI KSZTAŁCENIA:

Rodzaje układu treści kształcenia:

1. Liniowy - w liniowym partie materiału tworzą nieprzerwany ciąg warunkujących się wzajemnie ogniw- uczniowie przerabiają dany materiał jeden raz podczas nauki szkolnej.

2. Koncentryczny- dwu lub trzy- krotny kontakt z danym zagadnieniem, każde zetknięcie powoduje rozszerzenie zakresu omawianych treści.

3. Spiralny- uczniowie nie tracą z pola widzenia danego problemu (wyjściowego), stopniowo rozszerzają zakres informacji, pogłębiają treść (przykładem są lekcje wiedzy o kulturze.

Treść kształcenia to zbiór wiadomości odebranych przez ucznia i wytworzonych przez niego w trakcie uczenia się.

Treść kształcenia jest zbiorem planowanych czynności ucznia wyznaczonych przez materiał nauczania i zaplanowaną zmianę psychiczną.

Kryteria doboru treści:

• naukowe- treść odpowiada wymaganiom nauki;

• społeczno-polityczne - treść ma odpowiadać potrzebom społecznym i zasadom politycznym (regionalizacja);

• tradycja kulturowa- ujęcie symboli kultury;

• rozwój psychofizyczny uczniów- możliwości dziecka;

• aksjologiczno-teleologiczne- wartościowująco celujące treści mają być zgodne z wartościami i celami.

Teorie doboru treści kształcenia:

1. Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)- celem materializmu było przyswojenie jak najwięcej wiadomości, materiału. Nauka wszystkiego (zwolennik Komeński).
Teoria krytykowana za sposób przyswajania wiedzy przez ucznia.
Brak kształtowania umiejętności oraz stosowania wiedzy w praktyce.
Zarzucano lekceważenie metod nauczania (nauka werbalna).

Minusy- programy nauczania są przeważnie niedostatecznie ze sobą skorelowane, obejmują materiał bardzo obszerny, a w pewnych przypadkach są wręcz przeładowane wiadomościami.
Realizacja zmusza nauczyciela do pośpiechu i powierzchowności w pracy, a także do przerabiania z uczniami wielu tematów na zajęciach pozalekcyjnych.

Praca uczniów w tym wypadku jest mało efektywna.

Treść kształcenia- to zbiór wiadomości, pojęć naukowych itp. (J. A. Komeński)

Encyklopedyzm- wiedza erudycyjna.

2. Formalizm dydaktyczny (kształcenie formalne)- celem było pogłębienie i rozszerzenie zdolności poznawczych, zainteresowań. Odwrócenie tego co było w encyklopedyzmie.
Treści kształcenia były nieważne. Wysunięto teorię transferu dodatniego, który polegał na przenoszeniu nabytej wprawy na inną czynność. W teorii tej krytykowano przecenianie znaczenia matematyki i języków dla rozwoju zdolności. Lekceważono nauki przyrodnicze i rozumowe poznawanie rzeczywistości. Główną zaletą teorii było zwrócenie uwagi na potrzeby rozwoju zdolności i zainteresowań ucznia oraz na pamięć, wyobrażenie, uwagę i myślenie.

Transferem nazywamy przenoszenie się skutków jednego procesu uczenia się na inny (wg. B. Nawroczyńskiego)

Zwolenników formalizmu można wskazać już w starożytności- Heraklit, Cycero.

Niewątpliwą zasługą formalizmu dyd. Było zwrócenie uwagi na potrzebę rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów, tzn. ich uwagi, pamięci, wyobraźni, myślenia, itd.

Słabość polegała na tym, iż w programach nauczania eksponowano przede wszystkim przedmioty instrumentalne (języki, matematyka).

Treść kształcenia- środek do rozwijania zdolności poznawczych, celem jest pogłębienie, rozszerzenie i uszlachetnienie.

3. Utylitaryzm dydaktyczny- głównym celem było osiągnięcie poziomu wiedzy i działalności jako narzędzi do operowania środowiska (praktyczne przygotowanie do życia)

Główne założenia: - uczeń powinien stosować metody naukowe w działaniu takie same które uczyniły cywilizacje tym czym ona jest. W związku z tym uczniowie mieli się koncentrować na zajęciach ekspresyjnych i konstruktywnych oraz na rekonstruowaniu społecznych doświadczeń ludności poprzez zajęcia praktyczne.

Wady teorii to:- faworyzowanie uczenia się przez działanie i nabywanie umiejętn. praktycznych, - lekceważenie treści naukowych wiedzy i sprawności intelektualnych, - taki dobór treści prowadzi do jednostronności wykształcenia, utrudnia zdobycie nowoczesnego poglądu na świat, ogranicza rolę wiedzy do praktyczno życiowych umiejętności.

Uczeni, przedstawiciele esencjalizmu zarzucali Deweyowi i jego zwolennikom iż doprowadzili do znacznego obniżenia poziomu pracy dydaktycznej w szkolnictwie amerykańskim.

Utylitaryzm- działanie, filozofia pragmatyczna (użyteczna), rozwijanie nowych nastawień i zachowań, rekonstrukcja doświadczeń cywilizacyjnych.

4. Materializm funkcjonalny- twórca W. Okoń. Gł. celem i założeniem jest aktywne poznawanie otaczającej rzeczywistości uczniów i wdrażanie ich do przekształcania tej rzeczywistości. Poznanie ma służyć usprawnieniu i udoskonaleniu działalności ludzkiej natomiast działanie ma służyć jako wolny sposób poznania rzeczywistości. Kryteria doboru treści wg tej teori miały opierać się na światopogladzie, na ideach przewodnich i wszechstronnej działalności uczniów o charakt. przyrodniczym, społecznym, kulturowym i technicznym.

Należy więc w materiale eksponować idee przewodnie, np. w biologii ideę ewolucji.

Sprzyja to samokształceniu i samodzielnemu myśleniu.

Jest to połączeniem encyklopedyzmu, formalizmu i utylitaryzmu.

Treść kształcenia- wykorzystanie wiedzy, aby rozwijać umiejętności za pomocą doświadczenia + przeżycia i nawyki.

5. T. problemowo-kompleksowa- twórca B. Suchodolski. Celem było ułatwienie uczniom poznania rzeczywistości i należało uczyć poszczególnych przedmiotów nie odrębnie lecz kompleksowo czyniąc przedmiotem działalności poznawczej ucznia problemy których rozwiązanie wymaga posługiwania się wiedzą z dziedziny różnych przedmiotów.

Treści powinny dotyczyć problemów współczesnego świata, a mianowicie problemów z zakresu techniki, socjologii, ekonomii, sztuki, kultury estetycznej, itd.

Natomiast układ dla szkół podstawowych powinien być jednolity, a zróżnicowanie wprowadzić na poziomach ponad podstawowych.

Teoria postępowa- wykorzystanie wiedzy i powiązanie z innymi przedmiotami

6. Strukturalizm- celem było zaznajomienie uczniów ze strukturą różnych dziedzin wiedzy, rozbudowanie i pogłębienie znajomości tych struktur w miarę rozwoju myślenia i podzielenie treści każdego przedmiotu nauczania na elementy podstawowe i wtórne.
Twórcą jest K. Sośnicki- próbował sprecyzować założenia dotyczące doboru i układu treści programowych szkoły socjalistycznej.

Przy budowie takich programów pomocne może być uwzględnienie zasad:

Zasady strukturalności, nowoczesności, życiowości i kultury logicznej a zwłaszcza zasady łączenia teorii z praktyką.

Sośnicki uważał, że powinno podzielić się treści każdego przedmiotu nauczania na elementy podstawowe, o trwałej wartości naukowej i kształcącej oraz na elementy wtórne, niekoniecznie potrzebne uczniom szkoły ogólnokształcącej.

7. Egzemplaryzm - celem miało być ułożenie materiału nauczania nie tyle w sposób systematyczny co raczej w sposób wzrostowy.
Opracował Hans Scheuerl, wyszedł on z założenia, że bezwzględnie konieczna jest redukcja materiału nauczania przewidzianego w dotychczasowych programach dla różnych typów szkół.

W obrębie wybranych treści i dziedzina

• nauczanie paradygmatyczne- przykład, wzór (wzorce)

• egzemplaryczność układu treści (wyspowość) - wiedza ma być przekazywana egzemplarzami- działami wiedzy, np. biologia.

Teoria nauczania programowanego- porównanie do programu komputerowego

Plan nauczania- obejmuje pełny rejestr realizowanych przedmiotów, ich rozkład na poszczególne lata nauki, a także liczbę godzin nauczania przeznaczonych dla każdego przedmiotu zarówno w pełnym cyklu pracy szkoły, jak i w określonych klasach. Tego rodzaju plan stanowi podstawę do opracowania programów nauczania poszczególnych programów

Program nauczania- to przedstawienie celów, treści oraz metod nauczania i uczenia się danego przedmiotu, niekiedy wyników, które powinny być osiągnięte przez uczniów. Oznacza dokument oraz cele, treści, metody i wyniki kształcenia.

ustala, jakie wiadomości, umiejętności i nawyki i trwałych walorach poznawczych i wychowawczych oraz w jakiej kolejności uczniowie mają sonie przyswoić

Składa się on z:

- uwagi wstępne (cele i założenia nauczania przedmiotu),

- materiał nauczania (prawa, pojęcia, teorie, zasady danego przedmiotu),

- uwagi o realizacji przedmiotu (są to wskazówki umożliwiające skuteczną
realizację przedmiotu) Oprócz obowiązkowych przedmiotów są jeszcze
fakultatywne które rozwijają indywidualne potrzeby i zainteresowania.

3 modele programowe:

1. analityczny- obiektywna wiedza i sposób przekazania ucznia ma bardzo szeroki zakres;

2. krytyczny- nastawiony jest na krytyczne przekazanie wartości, wiedza nie jest ważna;

3. hermeneutyczny- obejmuje wiedzę i wartości, koncentruje się na zachodzących między nimi interakcjach, podkreśla się rolę komunikacji i języka w procesie współtworzenia się świata.

• MATERIAŁ NAUCZANIA

Materiał nauczania- materiał wiadomości o poznawanym obiekcie, fakcie, procesie itd.

Przygotowanie materiału nauczania:

1. Ułatwienia mnemotechniczne (pamięciowe, zrozumienie informacji przez system skojarzeń)- np. wierszyki o funkcjach trygonometrycznych;

2. Układ logiczny i związki merytoryczne- zasada od ogółu do szczegółu, np. nauka województw na zasadzie położenia

3. Tworzenie kontekstu- wiadomość obrasta w kontekst, którego składnikiem są inne wiadomości, towarzyszące jej i wzbudzone przez nią w systemie poznawczym ucznia. Określa co będzie znaczyć wiadomość dla danego ucznia.
   
   Nauczyciel może wpłynąć na to, żeby kontekst miał charakter emocjonalny- np. Oświęcim;
   
   

4. Kontekst funkcjonalny nazwy albo faktu bierze się z wiedzy o tym, do czego dany fakt albo nazwa ma posłużyć lub jakie zadania z jej pomocą rozwiązywał uczeń w przeszłości. (do czego będzie mu to przydatne w przyszłości);
   
   Kontekst merytoryczny- tworzy go nauczyciel, wiążąc świadomie elementy materiału nauczania w całość i tak dobierając elementy tego materiału, żeby z dużym prawdopodobieństwem wywołały z pamięci uczniów te, a nie inne wiadomości.

5. Wzrokowe środki- opanowane fakty można zaopatrzyć w ryciny, mapy, wykresy, schematy, obrazki.

FUKCJE PODRĘCZNIKÓW

Podręcznik stanowi podstawową pomoc i jest najważniejszym środkiem w procesie uczenia się.

Podręcznik wg Okonia pełni następujące funkcje:

* informacyjna- może on być przewodnikiem ucznia w poznawaniu świata;

* badawcza- pobudza ucznia do samodzielnego rozwiązywania problemów, samodzielnie podejmuje badania;

* praktyczna- ukazuje praktyczne konsekwencje poznawania rzeczywistości, jest materiałem do ćwiczeń i zadań;

* samokształceniowa- budzenie i rozwijanie zdolności poznawczych, technicznych i artystycznych człowieka, jego zainteresowań i pozytywnej motywacji w uczeniu się.

Podręcznik przede wszystkim powinien dostarczać informacji i zapewnić ich przyswojenie.

O zaletach podręcznika świadczy funkcja samokształceniowa.

Kontekst emocjonalny
Treści emocjonalnie nieobojętne są dla ucznia bardziej interesujące. Stąd budzenie emocji w związku z niektórymi treściami programowymi (np. na temat istnienia Boga) może sprzyjać ich przyswojeniu sobie przez uczniów. Posługiwanie się emocjami jako środkiem metodycznym jest jednak ryzykowne. Nadmierne natężenie emocji usztywnia bowiem stanowiska stron zajmujących odmienne stanowiska, znieczula je na krytykę i argumenty strony przeciwnej. Dobrym przykładem jest stan debaty publicznej sprzed kilku lat na temat prawa do aborcji. Dlatego nauczyciel, który decyduje się na tworzenie kontekstu emocjonalnego powinien dysponować środkami chłodzenia atmosfery i umieć rozpoznawać moment, w którym należy je zastosować.

Kontekst funkcjonalny
Treści powiązane funkcjonalnie są łatwiej przyswajalne. Powiązanie funkcjonalne polega na pełnieniu jednego elementu treści jakiejś funkcji (służeniu czemuś) względem drugiego: argumentacyjnej, wyjaśniającej, interpretacyjnej itp. Powiązanie funkcjonalne wyraża się w zdaniu jako "jako". Większość treści zapisanych w podstawie programowej jest już umieszczona w kontekście funkcjonalnym. Na przykład: "natywizm jako środek odparcia argumentu sceptycznego z regresu w dowodzeniu".

Kontekst merytoryczny
Kontekst merytoryczny tworzy wszelkie zorganizowanie treści w jakąś całość. Nie wszystkie elementy kontekstu muszą wchodzić w skład wymagań programowych. Niektóre treści mogą pełnić funkcję czysto pomocniczą, mogą służyć tylko ułatwieniu przyswojenia sobie treści podstawowych, same zaś, po spełnieniu swego zadania, mogą zostać zapomniane.

. Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm

. Formalizm dydaktyczny (kształcenie formalne

. Utylitaryzm dydaktyczny John Dewey

. Materializm funkcjonalny Twórca: W. Okoń

. T. problemowo-kompleksowa Twórca: B. Suchodolski

. Strukturalizm K. Sośnicki

. Egzemplaryzm Twórcy: M. Dagenschein

Cele ogólne

Cele pośrednie

Cele szczegółowe

Wyrażają to co ma być produktem finalnym szkoły

Stanowią podstawę programu nauczania

Formułowane z punktu widzenia ucznia ( postać operacyjna)

3

3

---