Słowniczek logopedyczny

• przedrostek a- oznacza brak danej czynności (np. brak mowy na skutek uszkodzenia pewnych struktur korowych nazywamy afazją, niemożność tworzenia głosu - afonią)

• przedrostek dys- wskazuje na fakt zniekształcenia danej czynności (np. dyslalia, dysartria)

Logopedzi pracujący z dziećmi, które mają problemy w zakresie komunikacji werbalnej, poziom rozwoju mowy każdego dziecka oceniają według systemów:

- system leksykalny języka - zasób słownictwa biernego i czynnego

- system gramatyczny języka :

• morfologiczny - odmiana wyrazów (fleksja), budowa wyrazów (słowotwórstwo)

• składniowy - budowa grup wyrazowych i zdań

- system fonologiczny - artykulacja głosek, wymowa wyrazów (wzorce kinestetyczno - ruchowe wyrazów)

PODSTAWOWE POJĘCIA STOSOWANE W LOGOPEDII:

1. logopedia (gr. logos = słowo, paideia = wychowanie) - nauka
   o kształtowaniu prawidłowej mowy, usuwaniu wad wymowy oraz nauczanie mowy w przypadku jej braku lub utraty,

2. surdologopedia (łac.surdus = głuchy) - zajmuje się kształtowaniem mowy osób z uszkodzonym narządem słuchu,

3. fonetyka - dział logopedii zajmujący się stroną fizjologiczną procesu mówienia i rozumienia, a więc ruchami narządów mowy, czyli stroną akustyczną,

4. fonologia - ustala i bada tylko cechy istotne (dystynktywne) dla procesu komunikacji,

5. fonacja - wydawanie głosu przez człowieka,

6. fonem - najmniejszy element języka, który jest abstrakcyjny, wymawia się i słyszy jego realizację - głoskę,

7. głoska - realizacja fonemu w żywym słowie, najmniejszy element wymawianiowy, słyszany,

8. słuch mowny (fonematyczny) - ogólnie - różnicowanie
   i identyfikowanie dźwięków mowy ludzkiej, a także dokonywanie ich analizy i syntezy; szczegółowo - różnicowanie głosek różniących się tylko jedną cech artykulacyjną, a więc dźwięcznych i bezdźwięcznych, np.: p-b, k-g, dentalizowanych, np.: s-sz, s-ś, s-c, twardych i miękkich; wyróżnia się słuch fonemowy (niedokształcony lub zaburzony przy substytucji) i fonetyczny (niedokształcony przy deformacji),

9. kinestezja - czucie ułożenia; kinetyka - ruch,

10. dyslalia (syn. zaburzenia artykulacyjne, zaburzenia wymowy, wady wymowy, wady artykulacyjne, nieprawidłowe realizacje fonemów, zniekształcenia substancji fonicznej w płaszczyźnie segmentalnej) - to nazwa kategorii zaburzeń, których istotą jest nieprawidłowa realizacja dźwięków mowy,

11. metateza (przestawka) - przestawienie fonemów wewnątrz wyrazu (np.: lokomotywa = mokolotywa, Inka = Nika - przyp. autorki) lub zmiana szyku wyrazów w słowie i w piśmie,

12. elizja (mogilalia) - brak osobnej realizacji jakiegoś elementu, całkowite opuszczenie głoski, np. yba (ryba),

13. substytucja (paralalia) - zamiana jakiejś głoski przez inną prawidłowo wymawianą, np. kula ( kura),

14. asymilacja - upodobnienia głosek w zależności od sąsiedztwa fonetycznego (wsteczna, postępowa), np.: noga = goga, zęby = memby - przyp. autorki,

15. deformacja - zachodzi wówczas, gdy realizacja jakiegoś fonemu wykracza poza właściwe normie pole realizacji tego fonemu - głoski nietypowe dla danego systemu fonetycznego (np.: seplenienie lateralne, międzyzębowe),

16. afazja - częściowa lub całkowita utrata umiejętności posługiwania się językiem (czyli systemów znaków i reguł gramatycznych), spowodowana uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych,

17. oligofazja - niedokształcenie mowy na skutek upośledzenia umysłowego,

18. dysartia (anartia) - zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania w wyniku uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowne (artykulacyjne, fonacyjne, oddechowe); zaburzenia dysartryczne u dzieci towarzyszą najczęściej dziecięcemu porażeniu mózgowemu,

19. schizofazja - mowa osób z zaburzeniami myślenia wynikającymi
    z zaburzeń psychicznych,

20. jąkanie - zaburzenie płynności mowy (rytmu i tempa), przejawiające się skurczami mięśni artykulacyjnych, fonacyjnych, oddechowych,

21. logoneurozy (nerwice mowy: mutyzm, afonia) - polega na całkowitym braku mowy lub zaburzeniach tempa, modulacji, siły czy wysokości głosu, charakterystyczna u osób chorujących na nerwice,

22. dysfonia - według foniatrii jest określeniem wielopostaciowych zaburzeń głosu dotyczących częstotliwości natężenia, czasu trwania i barwy, afonia jest skrajnym stanem zaawansowania dysfonii,

23. dysglosja - zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania na skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy (nieprawidłowości zgryzu, rozszczepy podniebienia), ankyloglosja - krótkie wędzidełko,

24. opóźnienie rozwoju mowy (ORM) (syn. niedorozwój mowy, mowa opóźniona w rozwoju, opóźniony rozwój języka) - to najogólniejszy termin służący nazwaniu zjawiska występującego u dzieci, polegającego na wolniejszym niż u rówieśników wykształcaniu się zdolności ekspresyjnych lub/i percepcyjnych, co powoduje, że dynamika ich rozwoju jest odmienna od normalnej,

25. alalia (słuchoniemota, niemota pochodzenia centralnego, afazja rozwojowa) - charakteryzuje się brakiem rozwoju języka i w konsekwencji opóźnieniem w rozwoju mowy,

26. palatolalia - termin ten jest stosowany do określenia sprzężonych zaburzeń mowy, tj. dyslalii (wielorakiej, złożonej) oraz rynolalii (nosowania), występujących w przypadkach roszczepów podniebienia,

27. autyzm - (z grec. autos - sam) polega na zamykaniu się we własnym świecie i nie odpowiadaniu na płynące z zewnątrz bodźce,

28. echolalia - automatyczne powtarzanie zasłyszanych dźwięków, słów, zwrotów (bezpośrednia, odroczona),

29. dysfunkcja połykowa (syn. infantylne połykanie, niemowlęca pozycja języka) - brak pionizacji języka, w czasie połykania język w pozycji poziomej z napięciem mięśni warg; z tym zaburzeniem współwystępuje najczęściej zgryz otwarty i artykulacja międzyzębowa wielu głosek.

Literatura:

1. Logopedia, pod red. T. Gałkowskiego i G. Jastrzębowskiej, Opole 2001.

2. I. Styczek: Logopedia, Warszawa, PWN 1980.

3. L. Kaczmarek: Nasze dziecko uczy się mowy, Wyd. Lubelskie, Lublin 1966.

4. Słownik wyrazów obcych, Warszawa, PWN 1980.

4

---