SZCZEPIENIA OCHRONNE
Pierwsze szczepienie na świecie 14 maja 1776 r.
Edward Jenner zaszczepił przeciwko ospie prawdziwej Thomasa Phippsa
Sukcesy medycyny
1977 r. Całkowita eradykacja ospy prawdziwej na świecie
Eliminacja polio i odry na półkuli zachodniej
Finlandia - eliminacja odry, różyczki i świnki w latach 1982 - 93
USA - 95 % redukcji zachorowań na odrę, polio, różyczkę
W 1996 r. 80 % dzieci na świecie korzystało ze szczepień wg programu Światowej Organizacji Zdrowia
Na 2005 r. Światowa Organizacja Zdrowia zaplanowała eradykację polio a następnie odry, błonicy i krztuśca
Problem:
- wytworzenie szczepionki przeciw HIV
- rozpowszechnienie szczepionek przeciw WZW A, B, ropnym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, malari i niemowlęcym biegunkom
- istnieje nadzieja wytworzenia szczepionek przeciwko HCV, RSV, CMV, EBV oraz doustnych szczepionek przeciw Helicobacter pylori, Shigella, Salmonella typhi
Podstawowe zasady szczepienia dzieci
1/ Znajomość przeszłości chorobowej dziecka
2/ Ocena aktualnego stanu zdrowia
3/ Ocena spodziewanej korzyści ze szczepienia w porównaniu z zachorowaniem naturalnym
4/ Uwzględnienie możliwosci wystąpienia odczynów niepożądanych
5/ Znajomość rodzajów szczepionek
6/ Odpowiedzialne rozpowszechnianie i właściwe przechowywanie szczepionek
7/ Obserwacja dziecka po szczepieniu
do 24 godzin wstrząs anafilaktyczny
do 3 dni encefalopatia z drgawkami
do 15 dni zapalenie mózgu
Szczepienie obowiązkowe jest nakazem prawnym, ale wymaga wiedzy lekarskiej i bezbłędnego postępowania lekarsko-pielęgniarskiego, ponieważ może być przedmiotem oceny etyczno-zawodowej oraz prawno-sądowej.
Immunologia szczepienia
1/ Szczepienie zalicza się do czynnej immunizacji
- jest to wprowadzenie do organizmu swoistych antygenów zarazka o tak zmodyfikowanych właściwościach, że są one pozbawione zdolności chorobotwórczych
2/ Następstwo szczepienia - rozwój odporności humoralnej oraz komórkowej
odporność pierwotna - występuje po szczepieniu pierwszą dawką i jest krótka
odporność wtórna - występuje po szczepieniu przypominającym i zabezpiecza przed naturalnym zakażeniem
3/ Skuteczność szczepienia zależy od:
- rodzaju i dawki użytej szczepionki
- sposobu szczepienia
- cech indywidualnych osoby szczepionej
4/ Zbiorowa odporność populacji -
jeśli 80 % posiada swoiste p/ciała.
Jednak możliwe są sporadyczne zachorowania
osób nieuodpornionych.
Rodzaje szczepionek
A Bakteryjne
1/ żywe atenuowane np. BCG
2/ zabite komórki bakterii np. szczepionka p/krztuścowi, p/cholerze, p/tyfusowi
3/ złożone z określonych komponentów bakterii np. bezkomórkowa szczepionka p/krztuścowa = acelularna
4/ polisacharydowe np. szczepionka p/pneumokokom, p/Hemophilus influenze b (Hib) oraz przeciw- meningokowe A + C
5/ toksoidowe (anatoksyczne) złożone z anatoksyny błoniczej lub tężcowej
B Przeciwwirusowe
1/ żywa atenuowana doustna p/polio I, II, III, parenteralne p/odrze, różyczce, śwince, ospie wietrznej, żółtej febrze
2/ inaktywowane, parenteralne p/polio, p/wściekliźnie, p/wirusowemu zapaleniu wątroby A
3/ złożone z rozszczepionych składników wirusa p/grypie
4/ rekombinowane w wyniku hybrydyzacji i namnażania antygenu szczepionki np. p/WZW B
5/ w badaniach są inne szczepionki:
- genetycznie rekombinowane, ale żywe i atentowane
- zawierające cząsteczki DNA wszczepiane techniką molekularno-genetyczną
Inny podział szczepionek
monowalentne - zawierają jeden antygen
skojarzone lub kombinowane
Metody szczepienia
1/ W tym samym dniu lecz w inne miejsce lub inną drogą
2/ Po szczepionce zabitej wolno szczepić inną zabitą lub żywą po 4 tygodniach
3/ Po szczepionce żywej można stosować inną żywą po 6 tygodniach, a zabitą po 4 tygodniach
Polski program szczepień ochronnych (1997) odpowiada wymogom międzynarodowym
i zawiera:
A Szczepienia obowiązkowe, bezpłatne
B Szczepienia zalecane, płatne, wykonywane szczepionkami zarejestrowanymi w Polsce
Przeciwwskazania do szczepień
1/ Przeciwwskazania stałe:
- postępująca choroba o złym rokowaniu
2/ Przeciwwskazania czasowe
- ostra choroba infekcyjna
- wystąpienie niepożądanych objawów poszczepiennych przy poprzednim szczepieniu
Niepożądane odczyny poszczepienne
1/ Łagodne
- gorączka
- miejscowa bolesność i obrzęk
- odczyn węzłowy
2/ Poważne
- wstrząs anafilaktyczny
- zapaść, hypotonia i hyporeaktywność
- drgawki toniczno-kloniczne
- zespół ciągłego płaczu i nadpobudliwości
- encefalopatia
- porażenie wiotkie
Wszystkie odczyny niepożądane wymagają zgłoszenia w SanEpid.