Mikroekonomia
Wykład IV
Państwo w gospodarce mieszanej
Podstawowe pojęcia:
•Płatności transferowe,
•Cykl koniunkturalny,
•Zawodność rynku,
•Dobra publiczne i dobra prywatne,
•Problem „gapowicza”,
•Efekty zewnętrzne,
•Monopol,
•Dobra społecznie pożądane,
•Wybór społeczny,
•Paradoks głosowania,
•Preferencje jednoszczytowe
•Środkowy wyborca,
•Porozumienie wyborców,
•Problem „pana i sługi”.
Co robi państwo?
1.Państwo ustanawia prawa i przepisy szczegółowe,
2.Państwo kupuje i sprzedaje dobra i usługi,
3.Państwo dokonuje płatności transferowych,
4.Państwo nakłada podatki,
5.Państwo próbuje stabilizować gospodarkę,
6.Państwo wpływa na alokację zasobów.
1. Państwo ustanawia prawa i przepisy szczegółowe
Państwo kształtuje porządek prawny, z którego wynikają podstawowe zasady prawa własności i funkcjonowania rynków. Jeżeli państwo wyklucza prywatną własność przedsiębiorstw, mamy do czynienia z gospodarką socjalistyczną. Jeżeli jednak przedsiębiorstwa są własnością prywatną, a celem ich działania jest osiągnięcie zysku, mamy do czynienia z gospodarką kapitalistyczną. Prawa własności podlegają jednak pewnym ograniczeniom, co oznacza np. że nie każdy obywatel może posiadać broń, itp.
Ponadto władze na wszystkich szczeblach regulują zachowania gospodarcze, ustanawiając szczegółowe zasady działania przedsiębiorstw. Regulacje obejmują zezwolenia lokalizacyjne (określają one sposób, w jaki można wykorzystać grunty i miejsca, w których można lokalizować przedsiębiorstwa), przepisy związane ze zdrowiem i bezpieczeństwem, a także przepisy mające zapobiegać pewnym rodzajom działalności gospodarczej, takimi jak sprzedaż heroiny.
2. Państwo kupuje i sprzedaje dobra i usługi,
Państwo kupuje i wytwarza wiele dóbr i usług, takich jak obrona narodowa, oświata, parki i drogi, które są dostarczane przedsiębiorstwom i gospodarstwom domowym. Większość z nich, np.. Obrona narodowa i oświata, jest dostarczana użytkownikom, od których nie pobiera żadnej bezpośredniej opłaty. Niektóre zaś dobra i usługi, np. lokalne przejazdy autobusowe i publikacje rządowe, są jednak opłacane przez użytkowników.
Państwo, podobnie jak przedsiębiorstwa prywatne, musi decydować, co kupować, a co wytwarzać samodzielnie. Na przykład, rządy z reguły kupują komputery, lecz samodzielnie piszą programy niezbędne do ich wykorzystania. Chcąc to robić, rządy muszą występować w roli nabywców na rynkach programistów komputerów.
Ponadto państwo produkuje i sprzedaje dobra. W niektórych krajach przedsiębiorstwa telekomunikacyjne są własnością państwową, a w wielu państwach to ono jest właścicielem i zarządcą transportu miejskiego, takiego jak autobusy i metro.
3. Państwo dokonuje płatności transferowych,
Państwo dokonuje również płatności transferowych, takich jak ubezpieczenia społeczne czy zasiłki dla bezrobotnych, są to wypłaty, w zamian za które nie są świadczone żadne bezpośrednie usługi. Na przykład pensja strażaka nie jest płatnością transferową. Jest nią natomiast pokrywany przez ubezpieczenia społeczne, podobnie jak zasiłki dla bezrobotnych i odsetki od pożyczek państwowych.
Wydatki państwa to suma wartości dóbr i usług nabywanych przez państwo oraz płatności transferowych.
4. Państwo nakłada podatki
Państwo finansuje zakupy dóbr oraz płatności transferowe, nakładając podatki i zaciągając pożyczki. Podatki zbierane na poziomie państwa, takie jak podatek dochodowy czy VAT, są zwykle uzupełniane przez podatki lokalne, których wysokość zależy od wartości majątku lub rozmiarów gospodarstwa domowego.
Zasady podatkowe
Potężna rola państwa w sferze gospodarki oraz w sferze społecznej, jak też skutki, które mogą wynikać z działalności finansowej, w tym zwłaszcza z polityki podatkowej zmuszają do dogłębniejszego zgłębienia tego problemu.
W wyniku historycznego rozwoju państwa, budżetu i podatków wykształciły się pewne zasady podatkowe. Są ona rezultatem doświadczeń podatkowych. Jest to zestaw zaleceń formułowanych przez teorię ekonomii i finansów pod adresem państwa, tzn. Parlamentu, rządu, partii politycznych, itp.
Twórcą pierwszych zasad podatkowych był Adam Smith, który sformułował cztery podstawowe kanony podatkowe:
•Równość,
•Pewność,
•Dogodność,
•Tajność.
Podstawowa zasada ekonomiczna podatków
Polega na tym, że w wyniku ciężarów podatkowych nie może być naruszony majątek podatnika. Innymi słowy, podatek powinien być pokrywany z bieżących dochodów. Nie wyklucza to, oczywiście, przyjmowania majątku jako przedmiotu i podstawy opodatkowania. Wysokość podatku nie może jednak zmniejszać majątku podatnika, gdyż groziłoby to jego ruiną. W następnych okresach podatkowych taka polityka obróciłaby się przeciwko państwu, które mogłoby utracić wpływy z podatku wobec krach gospodarczego podatników.
Podatek a alokacja zasobów
Podatek - jest substytutem władzy, którym posługuje się ona do zebrania niezbędnych środków pieniężnych na działalność związaną z jej funkcjami. Znaczenie podatku wynika stąd, Ze jest on podstawowym rodzajem dochodu państwa. Inne rodzaje dochodów, zwłaszcza wpływy zwrotne, mają niewielki udział w zaspokojeniu popyt państwa na pieniądz. Państwo może też stawać przed dylematem: czy podnosić podatki, czy zaciągać pożyczki.
Pożyczki jednak zaciągnięte przez państwo muszą być spłacone wraz z kosztami ich obsługi. Źródłem zwrotu długów są więc w ostateczności i tak dochody podatkowe.
Charakteryzując rolę podatków w procesie alokacji zasobów musimy stwierdzić, że każdy podatek wywiera bezpośredni wpływ na alokację zasobów w gospodarce. Jest to prosta konsekwencja fiskalnej funkcji podatku, która polega na tym, że wraz, z zapłaceniem podatku następuje definitywny przepływ dochodów między podatnikiem a państwem.
Fiskalna funkcja podatku zawsze pozostaje w związku z alokacją zasobów, gdyż zmniejsza on dochody gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, co ogranicza ich możliwości konsumowania, oszczędzania oraz inwestowania. Z drugiej jednak strony, fakt przejmowania przez państwo dochodów daje finansowe podstawy alokowania przez państwo dóbr publicznych i dóbr społecznych.
5. Państwo próbuje stabilizować gospodarkę
Każda gospodarka cierpi z powodu cykli koniunkturalnych. Cykl koniunkturalny polega na wahaniach rozmiarów produkcji społecznej, czyli PKB, którym towarzyszą zmiany poziomu bezrobocia oraz stopy inflacji. Państwo często usiłuje wpływać na przebieg cyklu koniunkturalnego. Na przykład, może obniżyć podatki podczas recesji, mając nadzieję, że ludzie zwiększą wydatki i w ten sposób zwiększą PKB.