Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Nazwa przedmiotu:

MIKROEKONOMIA

Prowadzący: dr Andrzej Graczyk

studia I stopnia – licencjackie

kierunek: zarządzanie i marketing

semestr I

rok akademicki 2006/2007

Wykład IV: Równowaga i nierównowaga na rynku

Pojęcie równowagi, punkt, ilość i cena równowagi

Równowaga rynkowa to sytuacja, w której przy danej cenie popyt i podaż równoważą się.

Równowaga na danym rynku oznacza, że nie występują impulsy, które by powodowały

zmianę ceny, ilości oferowanej i ilości nabywanej danego dobra. W ujęciu graficznym (zob.

rys. 4.1.) równowagę ilustruje punkt przecięcia krzywej popytu D i krzywej podaży S (punkt

równowagi E). Równowagę określa cena równowagi -P

E

i ilość równowagi Q

E

.

P

P

E

Q

E

Q

Rys. 4.1. Równowaga na rynku wybranego dobra

S

D

E

M

IKROEKONOMIA

wykład IV

strona 2

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Nierównowaga na rynku

Nierównowaga oznacza sytuację na rynku, w której przy danej cenie istniejącej na rynku

ilość oferowana nie równa się ilości nabywanej. Nierównowaga przy danej cenie może

występować jako nadwyżka podaży lub niedobór podaży.

Nierównowaga może być rozpatrywana w ujęciu statycznym (jako stan na dany moment) lub

dynamicznym (proces zachodzący w pewnym okresie).

W ujęciu statycznym nierównowaga może być spowodowana przez:

- "wytrącenie" rynku ze stanu równowagi wskutek zmiany popytu i/lub zmiany podaży bez

jednoczesnego dostosowania ceny, ceteris paribus,

- zastosowanie ceny minimalnej wyższej od ceny równowagi (wskutek czego powstanie

nadwyżka podaży) lub ceny maksymalnej niższej od ceny równowagi (co spowoduje

niedobór podaży), ceteris paribus.

Oddziaływanie tych czynników na powstanie niedoboru podaży ilustrują rys.4.2. i 4.3.

P

P

E2

P

E1

Q

S1

Q

E2

Q

D2

Q

Rys. 4.2. Wytrącenie rynku ze stanu równowagi wskutek wzrostu popytu, ceteris paribus

Rysunek 4.2. przedstawia wzrost popytu z D

1

do D

2

. Jeżeli cena pozostanie na poziomie P

E1

,

to na rynku powstanie niedobór podaży. Przy tej cenie ilość oferowana wyniesie Q

S1

,

natomiast ilość nabywana to Q

D2

. Na rynku zabraknie towaru w ilości równej różnicy Q

D2

minus Q

S1

. Na rysunku odpowiada to poziomemu odcinkowi między tymi punktami (co

przedstawia także odcinek E

1

B.

D

1

D

2

S

E

2

E

1

B

M

IKROEKONOMIA

wykład IV

strona 3

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Niedobór nie będzie jednak trwały. Jeśli cena wzrośnie (można oczekiwać, że

podwyższeniem ceny będą zainteresowani sprzedawcy, którzy w warunkach niedoboru bez

trudu sprzedają towar), to, zgodnie z prawem popytu, ilość nabywana spadnie, a zgodnie z

prawem podaży ilość oferowana wzrośnie. Niedobór będzie się zmniejszać. Gdy cena

osiągnie poziom P

E2

, to na rynku ustali się równowaga w punkcie E

2

, przy ilości równowagi

Q

E2

. Cechę rynku polegającą na tym, że rynek wytrącony ze stanu równowagi do równowagi

powraca, określa się stabilnością rynku.

Zastosowanie ceny maksymalnej niższej od potencjalnej ceny równowagi spowoduje

jednak niedobór o trwałym charakterze (zob. rys. 4.3.). Cena maksymalna oznacza, że

transakcje nie mogą być zawierane po cenach wyższych od ceny maksymalnej, ale mogą być

ustalane po cenach niższych lub równych cenie maksymalnej. Ponieważ potencjalna cena

równowagi jest niedostępna, na nierównowaga (niedobór o rozmiarach odpowiadających

odcinkowi AB) nie zniknie. Mechanizm rynkowy w tym celu musiałby wygenerować wyższą

celę, a to nie jest dozwolone.

Wyznaczanie ceny maksymalnej przez władze publiczne ma na celu ochronę

interesu nabywców. Często głównym motywem działania władz publicznych jest zapewnienie

dostępu do określonego dobra. Ceny maksymalne dotyczą, na przykład, wysokości czynszu w

wynajmowanych mieszkaniach, nośników energii (opału, benzyny), biletów na przejazdy

środkami komunikacji publicznej, podstawowych środków żywnościowych (chleb, mleko),

podstawowych lekarstw i lekarstw ratujących życie.

P

P

E

P

max

Q

S

Q

D

Q

Rys. 4.3. Wpływ ceny maksymalnej na niedobór podaży

S

D

E

B

A

M

IKROEKONOMIA

wykład IV

strona 4

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Zastosowanie ceny minimalnej wiąże się natomiast z ochroną interesu oferentów. Ma

zapewnić pewien niezbędny poziom przychodów. Ceny minimalne często wyznacza się dla

niektórych artykułów rolnych po to by rolnicy nie rezygnowali z ich produkcji, zastępując ją

inną. Ceną minimalną jest także płaca minimalna. Jeśli ceny minimalne ustanowione będą

powyżej potencjalnej ceny równowagi, to na rynku może powstać względnie trwała

nadwyżka podaży (w przypadku pracy - bezrobocie).

Model pajęczyny

Dynamiczne podejście do równowagi rynkowej przedstawia tzw. model pajęczyny. Jest to

model rynku, na którym nabywcy reagują na cenę w tym czasie, dla jakiego cena obowiązuje.

Natomiast oferenci dostosowują ofertę z opóźnieniem. Oznacza to, że ich oferta jest w istocie

rezultatem ceny z poprzedniego okresu. Takie uzależnienie ilości nabywanej i ilości

oferowanej od ceny spotyka się często na rynkach rolnych. Producenci ustalają powierzchnię i

rodzaj zasiewów jesienią na podstawie ceny aktualnej wówczas ceny, czyli ceny równowagi

wyznaczonej dla zebranych już produktów. Natomiast efektem ich decyzji jest produkcja,

która pojawi się w następnym roku. Wtedy jednak cenę równowagi wyznaczy aktualny popyt.

Ilustracją tego mechanizmu jest rysunek 4.4.

P

t

P

E

t

7 6 5 4 3 2 1

Q

1

Q

3

Q

5

Q

7

Q

6

Q

4

Q

2

Q

Rys. 4.4. Model pajęczyny

S

D

E

1

E

2

E

3

E

4

E

5

E

7

E

6

P

2

M

IKROEKONOMIA

wykład IV

strona 5

Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.

Model przedstawiony na rysunku 4.4. opisują dwie funkcje:

- Popytu o postaci Q

Dt

= D(P

t

), co oznacza, że ilość nabywana w okresie t jest funkcją ceny

z tego okresu

- podaży o postaci Q

St

= S(P

t-1

), co oznacza, że ilość oferowana jest funkcją ceny z okresu

poprzedniego.

Punktem wyjściowym równowagi jest E

1

. Sprzedaż ilości Q

1

wymaga ceny P

1

(wyższej od

ceny równowagi). Na podstawie tej ceny oferenci ustalą ilość w okresie t=2 na poziomie Q

2

(Q

S2

= S(P

2-1

)). Tę ilość mogą jednak sprzedać po takiej cenie, jaką dla tej ilości zaakceptują

nabywcy - P

2

. Ceną równowagi jest więc P

2

. Punktem równowagi w okresie t=2 jest więc E

2

,

wyznaczony przez ilość równowagi Q

2

oraz cenę P

2

.

W okresie t=3 oferenci ustalają ilość na poziomie Q

3

na podstawie ceny P

2

. Tę ilość mogą

jednak sprzedać po cenie wyższej P

3

- wyznaczonej na funkcji popytu dla dostarczonej ilości .

W ten sposób w kolejnych okresach cena będzie wykonywać oscylacje wokół potencjalnego

poziomu ceny równowagi P

E

. Na wydruku na osi P

t

oznacz kolejne poziomy ceny i nanieś na

lewą stronę rysunku krzywą (amplitudę) zmian poziomu cen dla kolejnych okresów. Coraz

mniejsze odchylenia od ceny równowagi świadczą o tym, że model jest stabilny - powraca do

poziomu ceny równowagi z upływem czasu.

Literatura uzupełniająca

1. Rekowski M.: Wprowadzenie do mikroekonomii. Wydawnictwo AKADEMIA, Poznań,

1997 , r. 2

2. Begg D., Fisher S., Dornbusch R.: Ekonomia tom 1. PWE, Warszawa, 1993, r. 3,4

3. Samuelson P.A., Nordhaus W.D.: Ekonomia tom 1, PWN, Warszawa 1995 i 1996, r.3,4

4. Klimczak B.: Mikroekonomia. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu,

Wrocław, 1998, r. 7,10