Rola rodziny w przeciwdziałaniu narkomanii
Środki odurzające były przyjmowane przez ludzi od zamierzchłych czasów. Nigdy wcześniej nie obserwowano tak masowego, jak dziś przyjmowania narkotyków.
Narkomania, czyli uzależnienie od narkotyków to choroba, która zagraża coraz większej ilości młodych ludzi. Jest postępująca, ciężka, śmiertelna i zbiera coraz większe żniwo.
Istotą narkomani jest fizyczne i psychiczne uzależnienie od różnego rodzaju środków zmieniających świadomość. Od lat 90- tych zjawisko to narasta. Polska cena narkotykowa upodobniła się do zachodnioeuropejskiej. Przestaje pokutować opinia, że narkomania dotyczy wyłącznie rodzin rozbitych, biednych czy też z tzw. marginesu. Środki odurzające zażywa młodzież z rodzin nauczycieli, lekarzy, adwokatów, znanych polityków i artystów, choć fakt ten jest skrywany, a także zamożni studenci, młodzi biznesmeni, czy też artyści.
Z problemem uzależnienia od narkotyków borykają się nie tylko osoby bezpośrednio nim dotknięte, ale także rodzina, partnerzy i przyjaciele, którzy przeżywają stan przygnębienia, lęku, stresu, rozczarowań i bezradności.
Nie można jednoznacznie określić przyczyn powstawania tego zjawiska, jak i rzeczywistych rozmiarów narkomanii. Wiadomo jednak, że wzrasta liczba osób uzależnionych, jak również nielegalnych laboratoriów produkujących środki odurzające. Wiadomo, że w Polsce umierają młodzi narkomani. Narkomania zbiera coraz obfitsze plony, z całą pewnością można stwierdzić, że jest chorobą, którą można i trzeba leczyć, której nie wolno się poddać odbierając sobie szansę na normalne życie.
Zjawisku narkomanii towarzyszy powszechne przekonanie o tym, że „ coś z tym problemem trzeba zrobić”. Ze względu na to , że wszelkie nałogi działają wyniszczająco i są zgubne dla człowieka, a jednocześnie szkodliwe dla całego społeczeństwa walką z nimi zajmuje się Światowa Organizacja Zdrowia.
Jest rzeczą oczywistą, że popadnięcie w nałóg jest szczególnie groźne dla młodzieży. Stale ulega rozciągnięciu granica wieku zarówno dolna jak i górna, a co za tym idzie - zwiększa się liczba nieletnich.
Zjawisko narkomanii bardzo często prowadzi do wzrostu liczby przestępstw kryminalnych, związanych w szczególności z produkcją i handlem środkami odurzającymi.
Bardzo negatywnym dla społeczeństwa jawi się fakt, iż coraz częściej w środowisko narkomanów wkraczają osoby karane w przeszłości za innego rodzaju przestępstwa, takie jak: chuligaństwo, rozbój, włamania, kradzieże. Osoby takie zażywając środki odurzające, a nawet je produkując i rozprowadzając liczą na osiągnięcie wysokich zysków. Zazwyczaj ich działanie doprowadza do powstania gangów przestępczych.
Poważnymi skutkami narkomanii dla społeczeństwa są kolizje i tragiczne wypadki drogowe spowodowane przez osoby zażywające środki odurzające. Bardzo istotnym problemem, stale nasilającym się jest prostytuowanie się w celu zdobycia narkotyków.
Zasadniczo każdy człowiek pod wpływem pewnych warunków może stać się narkomanem. Warunkami tymi są różne przyczyny i drogi prowadzące do nałogu. Są one w każdym przypadku inne. Bardzo często zdarza się, iż przyczyną jest wpływ grupy rówieśniczej, w której zażywanie narkotyków należy do dobrego tonu. Czasem nałóg staje się rezultatem panującej w danym kręgu młodzieży mody. Zazwyczaj jest to moda na „ćpanie”. Przyczyną ucieczki w narkotyki są także trudności życiowe wieku dorastania, kiedy młody człowiek przeżywa konflikty z rodziną, nauczycielami, lub też przez nieszczęśliwą miłość. (Górski 1985)
Bardzo istotnymi czynnikami w powstawaniu nałogu są również problemy i niepokoje egzystencjalne, często głęboko przeżywane przez młodzież, zwłaszcza w wieku dorastania. Stan psychiki na tym etapie rozwoju jest szczególnie podatny na powstanie nałogu.
W tym przełomowym wieku, młody człowiek stara się rozluźnić więzi z rodzicami i zamyka się w sobie.
Czasami mogą się też pojawić zachowania agresywne. Młody człowiek staje się opryskliwy wobec dorosłych i przeciwstawia się ich woli. Bardzo intensywnie przeżywa ukrywane lęki, spowodowane pierwszymi kontaktami seksualnymi. U dorastającego pojawiają się cechy marzycielskie, a także wyraźna skłonność do wydawania skrajnych opinii i niedojrzałych zachowań.
Chociaż wszystkie te przejawy i zjawiska są prawidłowymi cechami rozwoju psychicznego, stanowią jednak poważny czynnik, powodujący duży stres u młodego człowieka.
Wszystkie przejawy tego wieku są bardzo przykro odczuwane przez młodzież, budzą poczucie winy i niezadowolenia z siebie, co nastolatek ukrywa pod maską obojętności i kpiny wobec dorosłych. Zdecydowanie można stwierdzić, iż wiek dorastania to najbardziej podatny grunt na powstanie nałogu narkotycznego, jeśli młody człowiek odkryje, że narkotyk łagodzi wszelkie nieprzyjemne doznania.
Nadużywanie środków odurzających może prowadzić do uzależnienia uniemożliwiającego bytowanie bez stałego ich stosowania i zwiększania dawek. Liczne spośród tych środków prowadzą z biegiem czasu do zaburzeń w sferze charakteru i psychiki. Występują osłabienie woli, zanik odpowiedzialności, osłabienie krytycyzmu, zmienności nastrojów, objawy otępienia i spadek sprawności umysłowej, nadmierne stany pobudzenia, ogólne rozdrażnienie i chwiejność emocjonalna, głębokie depresje i tendencje samobójcze. Najczęściej obserwujemy ogólne wyniszczenie psychofizyczne i alienację narkomana ze środowiska.
Narkomania powoduje zanikanie wartości społecznych, uderzając w podstawowe dla społeczeństwa stosunki. Obniża wartość moralną jednostki, czyniąc ją nieprzydatną społecznie. Niesie niebezpieczeństwo dla rodziny i przyszłego potomstwa. Przyczynia się do wzrostu liczby samobójstw i wypadków śmierci z powodu przedawkowania środków.
Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, „dlaczego nastolatek sięga
po narkotyki?”
Psychologowie jednak podają trzy główne powody, które mogą skłonić dziecko do wzięcia narkotyku:
Poszukiwanie nowych „przyjemnych wrażeń”
Chęć uwolnienia się do stresu, napięć, problemów
Chęć bycia zaakceptowanym przez grupę. (Pasek 1998)
Okres dorastania to czas gwałtownych zmian, zarówno fizycznych jak i psychicznych. Problemy wieku dojrzewania są niezwykle poważne i nie należy ich lekceważyć. Jeśli młody człowiek nie posiada odpowiedniej wiedzy i umiejętności potrzebnych, aby odmówić przyjęcia narkotyków, to potrzebna jest tu pomoc dorosłych.
Nastolatek bardzo często zna niebezpieczeństwo, jakie wiąże się z zażywaniem narkotyków. Problem jednak polega na tym, że w jego mniemaniu, to inni są
w niebezpieczeństwie, nie zaś on sam.( Górski 1985)
Profilaktyka opiera się na przekazywaniu dzieciom pewnej wiedzy, także o ryzyku związanym z braniem narkotyków i nauczaniu umiejętności rozwiązywania problemów, krytycznego myślenia czy też znajdowania przyjemności w naturalny sposób. Wszystkich tych rzeczy dziecko powinno nauczyć się w trakcie wieloletniego wychowania w domu
a także w szkole.
Wielu rodziców wyraża pogląd, że rozmowy na temat narkotyków prowadzą
do niepotrzebnego zainteresowania dzieci tym tematem. Nie jest jednak możliwe, aby odizolować dziecko od różnych źródeł informacji, tym bardziej, że mogą one zostać przekazane przez kolegów w taki sposób, że z pewnością zechce spróbować. Dlatego należy rozmawiać z dziećmi o środkach odurzających, o ryzyku i skutkach ich zażywania.
Rozmowy na temat narkotyków, by przyniosły oczekiwany efekt muszą być prowadzone we właściwy sposób. Wymagają dużego wyczucia, spokoju, mądrości
i konsekwencji. Rozmowa taka może być trudna i dlatego warto dobrze się do niej przygotować.
W momencie pojawienia się narkomanii w rodzinie, rodzice często są bezradni.
O tym, że ich dziecko bierze narkotyki, że jest uzależnione lub, że przebywa
w nieodpowiednim środowisku rówieśniczy rodzice dowiadują się zazwyczaj jako ostatni.
Gdy dotrze to do ich świadomości, że ich dziecko jest narkomanem, popadają a panikę,
nie potrafią poradzić sobie w nowej dla nich sytuacji i zabronić dziecku dalszego brnięcia
w nałóg. Następuje wówczas poczucie winy u rodziców i niemożność odwrócenia tragicznej dla nich sytuacji.
Osobowość i zachowanie każdego człowieka kształtują się pod wpływem otaczającego środowiska. Bardzo istotnym elementem jest właśnie środowisko rodzinne. Na środowisko rodzinne i klimat wychowania w dużej mierze ma wpływ subkultura rodziny, jak; rodzina pełna, niepełna, rozbita, zgodna, skłócona. ( Cekiera 1985)
Aby uchronić dzieci przed niebezpieczeństwem narkomanii, należy je starannie wychowywać od najwcześniejszych lat życia na ludzi mających świadomość, co to obowiązek, mających cel w życiu, uznających pewne normy moralne, umiejących się mobilizować do trudnych wysiłków, aby spełniać obowiązek i osiągnąć cel.
Mądra miłość rodzicielska polega nie tylko na dawaniu i ochranianiu dziecka, lecz także na umiejętności wymagania od dziecka- stosownie do jego siły i wieku. Nie da się uchronić dziecka od trudności, jakie stwarza życie, można je tylko nauczyć, jak te trudności pokonywać. ( Paner 1987)
Bardzo często zdarza się, że wielu rodziców obowiązek wychowania własnych dzieci nakłada na szkołę. Ponadto rodzice niechętnie współpracują ze szkołą, nie interesują się losami dziecka w szkole.
Rodzicom brakuje odpowiedniego przygotowania do wychowania dziecka. Tacy rodzice nie wiedzą, jak pomóc dziecku, jak korygować jego postępowanie, jak mądrze kochać i patrzeć na nie obiektywnie. Z takich przyczyn dziecko zaczyna uciekać w inny, lepszy świat oraz w krąg swoich rówieśników.
Każde dziecko ma swoje problemy, kłopoty, zmartwienia czy smutki i w żadnym razie nie można ich bagatelizować. Należy z nim rozmawiać i traktować jego sprawy z powagą
i zrozumieniem. Bardzo istotne jest stwarzanie w domu takiej atmosfery, żeby dzieci miły pełne zaufanie do obojga rodziców.
Dzieci oczekują od matki i ojca opieki moralnej, miłości, przyjaźni, pomocy i zrozumienia ich trudnych spraw, zainteresowania ich nauką, sukcesami i niepowodzeniami. Jest to nie tylko osobisty ale i społeczny obowiązek rodziców. Zdarza się jednak, że rodzina stanowi zespół obcych dla siebie ludzi, dzieci stają się trudne wychowawczo, mają problemy w nauce
a następnie popadają w konflikt z normami społecznymi i z prawem.
Niewłaściwe wychowanie rodzinne prowadzi do zaburzeń osobowości i braku poszanowania norm społecznych. Z wielu badań wynika, że rodzice przyszłych narkomanów nie potrafią właściwie spełniać swoich powinności wychowawczych. Wychowują dziecko intuicyjnie, nie dają mu wsparcia emocjonalnego, poczucia bezpieczeństwa, nie dostarczają też właściwych wzorców osobowościowych.
Jeżeli w rodzinnym domu panuje chłód uczuciowy, a rodzice nie potrafią porozumieć się ze swoim dzieckiem, wówczas szuka ono wsparcia i odpowiedzi na swoje dylematy poza domem. Dzieje się tak dlatego, iż czuje się ono akceptowane i rozumiane przez rówieśników. ( Dimolf, Corper 1993)
Narkomania często nazywana jest chorobą całej rodziny. Nie zawsze wystarczające jest leczenie samego narkomana, często niezbędna jest sytuacja, gdy cała rodzina musi zmienić pewne nawyki, normy, sposób komunikowania. Dopiero wtedy można mówić
o nadziei na trwałe wyzdrowienie.
Życie osoby współuzależnionej jest równie ciężkie i zagrożone jak życie każdego narkomana. Dlatego, bardzo istotną rzeczą jest zajęcie się sobą, własnym życiem i uczuciami, nawet, jeżeli dziecko nie zgadza się na leczenie, próbuje kształtować własne normy
i wprowadzić uczuciowy chaos.
Moment, w którym rodzice zdecydują się nie grać dalej w swoją grę bywa często przełomowym. Znika komfort brania narkotyków, a narkoman zaczyna ponosić coraz większe koszty.
M. Kotański twierdzi, iż „trzeba chcieć i umieć pomóc tym ludziom aby móc dźwignąć ich z mogił, do których wchodzą za życia. Aby tego dokonać, musimy głęboko ich rozumieć. (Kotański 1984)
Poglądy rodziców na środki odurzające są dla dziecka punktem odniesienia. Nawet, jeśli nastolatek mówi, że się z tym nie zgadza, to jednak jasne stanowisko ojca i matki
w różnych sprawach daje mu poczucie bezpieczeństwa. Ważne jest, aby sami dorośli stosowali się do głoszonych zasad. To rodzina stwarza dziecku warunki spokoju i odgrywa najważniejszą rolę w profilaktyce narkomanii. Dlatego nie zostanie narkomanem dziecko, które:
czuje silne więzi z rodziną,
umie myśleć samodzielnie, nie ulega wpływom otoczenia,
zna swoją wartość,
ma kolegów, których rodzice jasno stawiają sprawę narkomanii,
potrafi odróżnić narkotyczne mity od faktów. (Pasek 1998)
Stwierdza się, iż obecna rodzina polska ulega dezintegracji, obniża się więź rodzinna, rosną zagrożenia przejawami patologii społecznej.
Przywrócenie rodzinie właściwej struktury i funkcji wychowawczo- twórczych staje się podstawowym wymogiem czasu i najlepszą psychoprofilaktyką w zapobieganiu patologiom społecznym. (Cekeira 2001)
Sądzę, iż prawidłowo funkcjonująca rodzina może odegrać bardzo znaczącą rolę
w zapobieganiu narkomanii. Jest ona, bowiem dla człowieka jedną z najważniejszych wartości. Przynależność do niej powinna dawać poczucie szczęścia i bezpieczeństwa. Bardzo ważnym elementem wychowania jest przekazanie wartości, norm moralnych oraz prawidłowych wzorców zachowań, nauczanie podejmowania decyzji i odpowiedzialności za nie, jak też umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych.
Zawierają się w tym także informacje o zagrożeniach, jakie niesie ze sobą współczesny świat.
M. Kotański twierdzi, iż narkomania jest wynikiem braków wychowawczych domu
i szkoły, młodzież traktuje ją jako wypełnienie pustki życiowej. Wielu młodych ludzi pragnie przeżyć coś innego, w ich naiwnym mniemaniu fascynującego, coś, co pozwoli im oderwać się do codzienności. Nie wiedzą, że narkotyk stanie się pułapką. (Kotański 1988)
Bibliografia
Cekiera C. Toksykomania: narkomania- lekomania- alkoholizm- nikotynizm. Warszawa 1985. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
DimoffT., Corper S. Jak rozpoznać czy dziecko sięga po narkotyki. Warszawa 2000. „Elma Books”
Górski S. Uwaga rodzice- narkomania. Warszawa 1985. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych
Kotański M. Daj siebie innym. Warszawa 1988. Młodzieżowa Agencja Wydawnicza
Kotański M. Ty zaraziłeś ich narkomanią. Warszawa 1984
Paner J.L. Dramaty ludziego życia: O zjawiskach patologii społecznej. Warszawa 1987. Wydawnictwo Książka i Wiedza
Pasek M. Narkotyki?- na pewno nie moje dziecko. Warszawa 1998. „TORET”