TPL - PROSZKI (PULVERES)

PROSZKI (Pulveres) - stała postać leku, którą tworzą sypkie, homogenne cząstki o odpowiednim stopniu rozdrobnienia, przeznaczone są do stosowania:

a) wewnętrznego przez połykanie (Pulveres perorales) oraz do sporządzania zawiesin lub roztworów:

• jeżeli zawierają substancje słabo działające (np. zobojętniające kwas solny w żołądku, przeczyszczające, przeciwbiegunkowe to mogą być pakowane w pojemniki wielodawkowe (proszki niedzielone),

• jeżeli zawierają substancje silnie i bardzo silnie działające to muszą być dokładnie dawkowane i umieszczone w osobnych opakowaniach, takich jak kapsułki skrobiowe, kapsułki żelatynowe lub papierowe (proszki dzielone),

b) zewnętrznego na skórę i błony śluzowe (Pulveres ad usum dermicum):

• stosowane są w celu działania miejscowego w formie zasypek lub pudrów (proszki niedzielone).

FPVI określa stopień rozdrobnienia proszków (poszczególne składniki proszków powinny być równomiernie sproszkowane):

• przesiewanie przez sita (w przypadku cząstek wielkości powyżej 80μm),

• przez pomiar pod mikroskopem (cząstki powyżej 0,5μm),

• na podstawie pomiaru szybkości sedymentacji w zawiesinie (cząstki 1-40μm).

W zależności od ilości składników wyróżnia się:

• proszki proste (jednoskładnikowe) - Pulveres simplices,

• proszki złożone (wieloskładnikowe) - Pulveres compositi (mixti).

Proszki proste:

• otrzymuje się przez sproszkowanie substancji leczniczej, surowca roślinnego lub zwierzęcego i przesianie przez odpowiednie sita,

• substancje wrażliwe na wilgoć lub tlen należy sproszkować ex tempore (przykłady substancji - podręcznik, s.243),

• substancje takie jak mentol, kamfora i tymol łatwiej sproszkować gdy doda się do moździerza niewielką ilość etanolu, który parując obniża temperaturę proszkowanej substancji.

Proszki złożone:

• sporządza się przez dokładne wymieszanie równomiernie sproszkowanych 2 lub więcej substancji leczniczych,

które po zmieszaniu nie zmieniają swoich właściwości w czasie przechowywania,

• składniki powinny być zmikronizowane tak, aby miały podobną wielkość cząstek (co zapobiega ich rozdzieleniu

podczas rozdozowywania do kapsułek).

Proszki rozcieńczone (Pulveres triturati):

• sporządza się przez roztarcie substancji leczniczych silnie lub bardzo silnie działających, a także substancji o właściwościach higroskopijnych z obojętnym proszkiem rozcieńczającym (laktoza, sacharoza),

• rozcieńczenie przygotowuje się w ściśle określonym stosunku (1+1, 1+9, 1+99),

• rozcieńczenia takie (trituracje) mają na celu ułatwienie odważania miligramowych ilości substancji wykazowych,

a także zabezpieczenie substancji higroskopijnych,

• przykładem jest farmakopealne rozcieńczenie: Extractum Belladonnae siccum 1+1 (wg FPIV), a także

Trituratio Atropini sulfatis (1+9) 1:10.

Trituratio Atropini sulfatis 1+9 => 10g trituracji zawiera 1g atropiny i 9g substancji obojętnej (laktozy)

W celu odważenia 1mg (0,001g) atropiny należy odważyć 10x większą ilość trituracji, czyli 10mg (0,01g).

Proszki mogą być przepisane w formie:

• proszków niedzielonych,

• proszków musujących (zarówno dzielone jak i niedzielone),

• proszków dzielonych.

1

1. PROSZKI NIEDZIELONE:

a) Do użytku zewnętrznego:

• stosowane są jako pudry lub zasypki w celu uzyskania miejscowego działania leczniczego, ochronnego lub profilaktycznego, mogą zawierać substancje o działaniu ściągającym, przeciwzapalnym, czy bakteriobójczym,

• substancje użyte do ich sporządzania powinny być co najmniej miałko sproszkowane (sito 0,16mm) i starannie wymieszane w moździerzu,

• mogą zawierać substancje pomocnicze, powinny one mieć dobrą przyczepność do skóry oraz zdolność pochłaniania wody, wydzielin, potu i tłuszczu,

• talk, stearynian magnezu i cynku, tlenek tytanu zapewniają dobrą przyczepność; wazelina i lanolina zwiększają przyczepność i służą do natłuszczania suchej skóry; właściwości adsorpcyjne mają skrobia, tlenek tytanu, węglan wapnia, krzemionka koloidalna, glinka biała,

• proszki do użytku zewnętrznego stosuje się też po rozpuszczeniu w wodzie do płukania jamy ustnej i gardła, okładów rozgrzewających, irygacji.

b) Do użytku wewnętrznego:

• nie powinny zawierać substancji silnie i bardzo silnie działających, co wynika z nieprecyzyjnego sposobu dawkowania proszków niedzielonych,

• zalecane jest odmierzanie łyżeczką od herbaty (tj. w ilości od 0,5 do 5,0g) lub „na koniec noża” (tj. od 0,1 do 1,0g),

w jednej dawce może znajdować się różna ilość substancji leczniczej (co może spowodować zatrucie substancjami

z wykazów), dopuszczalna jest więc tylko sytuacja gdy ilość substancji silnie działających w całej ilości leku jest

mniejsza od maksymalnej dawki dobowej!

2. PROSZKI MUSUJĄCE (Pulveres effervescentes):

• oprócz substancji leczniczych zawierają w składzie kwasy organiczne (kwas cytrynowy, winowy) oraz wodorowęglany

lub węglany (węglan wapnia, wodorowęglan sodu),

• po rozpuszczeniu w wodzie następuje wydzielenie dwutlenku węgla,

• stosowane są zarówno wewnętrznie jak i zewnętrznie (w formie dzielonej i niedzielonej),

• niedzielone powinny być pakowane w torebki papierowe, szklane słoiki szczelnie zamknięte lub pudełka tekturowe.

3. PROSZKI DZIELONE:

• 2 sposoby zapisu proszków dzielonych na recepcie:

a) Praescriptio multiplicata - w recepcie zapisano ilość substancji na 1 proszek (skrót: d.t.d. - dentur tales doses),

b) Praescriptio divisa - przepisano całą ilość substancji na podaną liczbę proszków z zaznaczeniem podzielenia całej masy na

równe części (div. in part.aeq. - divide in partes aequales).

• proszki dzielone o masie mniejszej od 0,1g należy uzupełnić np. laktozą (do 0,1g),

• proszki takie mogą być rozdzielane do kapsułek skrobiowych (capsulae amylaceae), żelatynowych otwieranych

(capsulae gelatinosae operculatae) lub do saszetek,

• przed wykonaniem proszków należy dobrać odpowiednią wielkość kapsułek, wybiera się możliwie najmniejsze kapsułki tak, żeby były całkowicie wypełnione,

• w przypadku kapsułek skrobiowych zalecane jest wykonanie wzorca (masa jednego proszku) według którego należy dokonać podziału pozostałej masy proszkowej,

• w przypadku proszków dla dzieci lub zawierających substancje silnie i bardzo silnie działające dzielenie ich wymaga odważania pojedynczych dawek i umieszczenie ich w jak najmniejszych kapsułkach (aby były całkowicie wypełnione masą proszkową),

• kapsułki żelatynowe mają lepsze właściwości: nie kruszą się, nie otwierają, lepiej chronią substancje lecznicze przed światłem i wilgocią, są także łatwiejsze do połykania.

2

SPOSÓB WYKONANIA:

• przed wykonaniem leku należy sprawdzić dawki jednorazowe i dobowe substancji silnie i bardzo silnie działających,

a w przypadku proszków do użytku zewnętrznego stężenie substancji leczniczych,

• sporządzanie proszków obejmuje:

* sproszkowanie,

* dokładne wymieszanie składników,

* podzielenie na dawki,

• rozdrabnianie i mieszanie odbywa się w moździerzach z porcelany, wewnątrz niepolerowanych (większe tarcie),

przy pomocy odpowiednio dopasowanego pistla,

• wypełnienie moździerza nie powinno być nadmierne (ilość proszków nie większa od promienia głowicy pistla),

• nie należy wsypywać wszystkich proszków od razu do moździerza, należy zacząć do składnika najsilniej działającego,

następnie dodaje stopniowo pozostałe składniki (ułatwia to uzyskanie homogennej mieszaniny),

• składniki wilgotne, miękkie lub płynne należy dodać do częściowo wypełnionego moździerza (w razie potrzeby można dodać obojętnych substancji osuszających - talk, laktoza),

• rozcieranie i mieszanie (po dodaniu każdej porcji substancji) należy rozpocząc od środka moździerza, prowadząc pistel ku jego brzegom, co jakiś czas masę proszkową należy zgarniać ze ścian moździerza oraz pistla kartą celuloidową

(aż do uzyskania jednorodnej mieszaniny),

• do sporządzania proszków zawierających substancje z wykazu A oraz silnie zabarwionych używa się osobnych

moździerzy,

• jeżeli w skład proszków wchodzą substancje lecznicze niedostępne w postaci recepturowej tylko leku gotowego należy obliczyć odpowiednią ilość tabletek jaka będzie potrzebna do wykonania recepty (na podstawie deklarowanej przez producenta zawartości), nie koryguje się natomiast nadwyżki masy wynikającej z obecności w tabletkach substancji pomocniczych,

• tabletki w otoczkach dojelitowych nie powinny być rozdrabniane (jeżeli ilość substancji na 1 proszek jest równa ilości leku w tabletce należy ją w całości dodać do pojedynczego proszku),

• z tabletek drażowanych należy usunąć powłoczkę cukrową.

3

---