Ocenianie uczniów w nauczaniu zintegrowanym

Wszelka ocena, odniesiona nie tylko do ucznia, stanowi czuły czynnik stymulujący i regulujący aktywność człowieka. To właśnie w szkole odbywa się ustawiczny proces oceniania - dyrektor ocenia pracę nauczyciela, nauczyciel ocenia rozwój ucznia, uczeń ocenia swoich nauczycieli, rodzice oceniają pracę szkoły, szkołę jest oceniana przez instancje wyższe.
W szkolnych warunkach ocena staje się znaczącym środkiem, który w zależności od sposobu posługiwania się nim przez nauczyciela, może wyzwalać aktywność ucznia, wzmacniać jego dążenia do pokonywania trudności, do wysiłku, prowokować do coraz lepszej pracy. Jednak przy nieprawidłowym stosowaniu oceny budzi urazy, poczucie niemożności pokonywania trudności i zniechęca ucznia do pracy. Ocena jest tym środkiem, który sięga do głębokich warstw psychiki dziecka i potrafi je burzyć lub budować i właśnie od wrażliwości i wyobraźni nauczyciela zależy, w którym kierunku będzie oddziaływała na dziecko.
Okres, w którym zaczęła się formalizować organizacja procesu dydaktyczno - wychowawczego i wprowadzenie systemu klasowo - lekcyjnego sięga czasów szkoły Sturma. Wówczas już istniał podział uczniów na klasy, promocja z jednej do drugiej, stosowanie oceny cząstkowej i końcowej jako podstawę do promocji. Kontrola i ocena stanowiły więc podstawę ówczesnego systemu dydaktycznego i pogłębianego przez kolejnych realizatorów jego idei (J. A. Komeński, J. H. Pestalozzi, J. F. Herbart), a głównym przedmiotem oceny były aktualnie posiadane wiadomości i umiejętności ucznia. Taki pogląd określony został oceną aktualistyczną. Ocena końcowa miała być efektem egzaminowania jako formy kontroli i miała tworzyć się z cząstkowych ocen stawianych za poszczególne osiągnięcia.

W systemach nowego wychowania zasadniczy kierunek oceniania dotyczył ujmowania jej biorąc pod uwagę dziecko i jego potrzeby, zamiłowania, warunki, w których żyje. Nie należało więc oceniać aktualnych osiągnięć lecz dyspozycje psychiczne i fizyczne, dynamikę postępów. Tak rozumianą ocenę nazywano oceną dyspozycjonalną. Pogląd ten budził wiele wątpliwości ze względu na to, iż ocena odnosiła się do całego syndromu zjawisk wewnętrznych, przejawiających się w procesie kształcenia i wymagała od nauczyciela dużej wnikliwości psychologicznej, znajomości "wnętrza" dziecka z zachowań zewnętrznych.
Podobnie dokonywały się zmiany funkcji oceny szkolnej. Już od początku istniała funkcja dydaktyczna (dotycząca wyników pracy ucznia) i społeczna (wyników współzawodnictwa w uzyskiwaniu rangi w klasie). W okresie nowego wychowania wyłoniona została jeszcze funkcja wychowawcza, rozumiana jako element ułatwiający dobór odpowiednich metod wychowawczych, oddziaływujących na uczniów.

Zmiana funkcji oceny szkolnej wymaga od nauczyciela świadomości w dążeniu do racjonalnej równowagi uwzględniania dziecka, jego wewnętrznych potrzeb, cech indywidualnych, stosunku do wykonywanych zadań, jak i materiału rzeczowego w formie wiadomości i umiejętności ujętych w programach kształcenia, ale realizowanych z zastosowaniem zasady indywidualizacji, twórczości i zainteresowań dziecięcych. Zmiana funkcji oceny wobec ucznia jest wynikiem zmian myślenia nauczyciela o dziecku, o jego zaangażowaniu w toku pracy, włożonym wysiłku, uczeniu się przez dostrzeganie, analizę i poprawę własnych błędów, samoocenę, samokontrolę. Rozporządzenie MEN z 19 kwietnia 1999 roku dotyczące oceniania zobowiązuje nauczycieli do rozpoznawania poziomu postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności, w stosunku do wymagań edukacyjnych, wynikających z programów nauczania oraz do formułowania oceny. Zgodnie z tym rozporządzeniem, klasyfikowanie końcoworoczne w klasach I - III szkoły podstawowej polega na podsumowaniu osiągnięć edukacyjnych uczniów oraz oceny z zachowania w danym roku szkolnym, przy czym obie oceny są ocenami opisowymi. Rozporządzenie w nowym systemie edukacji narzuciło formę opisu, ale jedynie w klasyfikacji końcoworocznej. Nie wskazuje, jak ma wyglądać ocenianie w trakcie całego roku szkolnego

System oceniania obejmuje ocenę bieżącą, semestralną i końcoworoczną.
1. Ocena bieżąca - wskazuje dobre i słabe strony ucznia i sposoby poprawy. Wyrażona jest słownie lub pisemnie w formie znaków i komentarza.
2. Ocena semestralna - jest wynikiem półrocznej obserwacji, zawiera zalecenia i wskazówki dla ucznia dotyczące postępów w nauce jak i rozwoju społeczno - emocjonalnego. Ocena jest skierowana do dziecka i jego rodziców w formie pisemnego komentarza.
3. Ocena końcoworoczną - podkreśla zmiany w rozwoju dziecka wynikające ze stosowania wskazówek zawartych w ocenie semestralnej. Ma ona charakter diagnostyczno - informacyjny, aby rodzice po zapoznaniu się z jej treścią mogli jak najlepiej wspomagać dziecko w dalszym jego rozwoju. Ocena roczna również jest wyrażona w postaci komentarza słownego.

Każdy uczeń klas młodszych chce, aby jego wysiłek został doceniony przez nauczyciela, a praca pochwalona i nagrodzona.

Wprowadzenie oceny opisowej ma na celu między innymi przywrócenie szkole takich cech jak:
- kształtowanie właściwego nastawienia do nauki,
- motywowanie do pracy,
- rozwijanie aktywności twórczej,
- sprzyjanie tworzeniu się w klasie swobodnej atmosfery pracy,
- partnerstwa w stosunkach nauczyciel - uczeń.

Ocena opisowa to ustne lub pisemne poinformowanie o postępach ucznia. Ma ona dostarczyć informacji: uczniowi - rodzicom - nauczycielowi.
- uczniowi - dostarcza informacji o efektach jego szkolnej aktywności, wskazówek jak pokonywać napotkane trudności, motywuje do wysiłku, umacnia wiarę we własne możliwości;
- rodzicom - dostarcza rzetelnej, szczegółowej informacji o ich dziecku, na podstawie której będą mogli w porę podejmować właściwe działania na rzecz jego dalszego, prawidłowego rozwoju.
- nauczycielowi - dostarcza informacji na jakim poziomie rozwoju znajduje się uczeń w danym momencie edukacji oraz o tym czy stosowany przez nauczyciela system pracy z uczniem jest efektywny.

Ocenianie uczniów nie jest czynnością łatwą. Wymaga od nauczycieli dużego doświadczenia, rzetelnej, celowej obserwacji opartej na systematycznej kontroli pracy uczniów, jak również obserwacji ich rozwoju, a także ogromu pracy pisemnej wykonywanej nie tylko w szkole ale i w domu.

Wg. A. Brzezińskiej przed ocenianiem ucznia stawiamy następujące cele:
- edukacyjne - zastanawiamy się, czy stawiane przez nas wymagania i oczekiwania nie są zbyt wysokie, niskie, czy uczeń spełnia je w oczekiwanym czasie;
- rozwojowe - dają odpowiedź na pytania o to, jak daleko jest dziecko względem swoich możliwości, czy dokonują się jakieś zmiany w dziecku oraz jakie jest ich tempo i dynamika.

Ocenę można traktować jako:
- miarę tego, jak daleko w rozwoju jest dziecko względem wymagań stawianych przez nauczycieli,
- wskaźnik tego, jak odbiera i myśli o dziecku nauczyciel,
- wskaźnik wysiłku dziecka i efektów pracy,
- czynnik, który uruchamia samoocenę ucznia.

Ocenianie powinno służyć dziecku oraz pozwalać mu korygować swe postępowanie. Ocena ucznia powinna być efektywna oparta na konkrecie, ukazująca autentyczne zainteresowania, nagrodzona za osiągnięcia i wysiłek. Musi dostarczać uczniom maksimum informacji o wartości jego pracy, ma zachęcać i uwzględniać stopień trudności dla każdego ucznia. Kryteria oceny muszą być znane obu stronom i przez uczniów akceptowane. W związku z tym powinna ona spełniać następujące funkcje:
- diagnostyczną - dając odpowiedź na pytanie, jak daleko w rozwoju jest uczeń względem wymagań stawianych przez nauczyciela.
- informacyjną - przekazując informacje, co dziecku udało się poznać, zrozumieć, opanować, nauczyć, jakie dziecko zdobyło umiejętności, co już potrafi, jaki jest wkład jego pracy.
- korekcyjną - odpowiadając na pytanie, co uczeń ma już opanowane, co robi dobrze, nad czym musi jeszcze popracować, co poprawić, zmienić, udoskonalić.
- motywacyjną - zachęcając dziecko do samorozwoju, dalszego wysiłku, dodając wiary we własne siły i nadzieję na osiągnięcie sukcesu.
- rozwojową - odpowiadając na pytania, czy dokonują się zmiany w samym dziecku, jakie jest tempo i dynamika tych zmian.

Jakie ocenianie jest ocenianiem wspomagającym rozwój dziecka, służące i dziecku i nauczycielowi? Tylko takie, przedmiotem którego jest zakres, kierunek, tempo i dynamika zmian. Nauczyciel kładzie wówczas szczególną uwagę na mocne strony dziecka: co dziecko wie, umie, potrafi. To z kolei wymaga od nauczyciela umiejętności:
- rozpoznawania bieżącego poziomu osiągnięć dziecka,
- określenia osiągnięć konkretnego dziecka,
- rozpoznawania szczególnie uzdolnionych uczniów,
- rozpoznawania specjalnych potrzeb edukacyjnych,
- systematycznego mierzenia postępów,
- stosowania różnych form i sposobów wyrażania ocen na temat osiągnięć ucznia.
Zreformowana szkoła potrzebuje właśnie takiego sposobu oceniania i tylko takie ma rację bytu, ponieważ swą ofertą zaspokoi potrzeby dzieci, rodziców i nauczycieli oraz innych zainteresowanych jakością pracy szkoły.

---