ESTRY, związki org., pochodne kwasów i alkoholi lub fenoli; znane są estry kwasów karboksylowych o ogólnym wzorze RCOOR'', np. octan etylu CH₃COOC₂H₅, estry kwasów sulfonowych — RSO₂R'', np. benzenosulfonian metylu C₆H₅SO₂CH₃, oraz estry tlenowych kwasów nieorg., np. siarczany. Największą grupę stanowią estry kwasów karboksylowych, ciecze lub ciała stałe o przyjemnym zapachu, zwykle dobrze rozp. w rozpuszczalnikach org. i słabo w wodzie; reaktywne; w obecności katalizatorów kwasowych i zasadowych ulegają hydrolizie, z aminami tworzą amidy kwasowe, ich katalityczne uwodornienie prowadzi do alkoholi pierwszorzędowych; ulegają reakcjom kondensacji z ketonami i estrami. Estry są b. rozpowszechnione w przyrodzie; należą do nich tłuszcze roślinne i zwierzęce, woski naturalne, np. pszczeli, naturalne substancje zapachowe — składniki olejków eterycznych; estry kwasu fosforowego są kwasy nukleinowe i fosfoglicerydy, nukleotydy (np. ATP lub NADP).

Ogólną metodą otrzymywania estrów jest estryfikacja, czyli bezpośrednia reakcja między alkoholem lub fenolem i kwasem, katalizowana przez mocne kwasy:

metoda ta wymaga usuwania wody ze środowiska reakcji, mniej kłopotliwe są reakcje halogenków albo bezwodników kwasowych z alkoholami, fenolami, alkenami; hydroksykwasy w wyniku wewnątrzcząsteczkowej estryfikacji tworzą estry wewnętrzne, zw. laktonami.

Estry są stosowane w syntezie org. jako środki alkilujące, rozpuszczalniki, plastyfikatory, składniki kompozycji zapachowych (octany: benzylu, izobornylu, geranylu; salicylany: metylu, benzylu; benzoesan benzylu), materiały wybuchowe (triazotan gliceryny, azotan celulozy), środki lecznicze, insektycydy (fosforany org.); poliestry są stosowane jako żywice lakiernicze, polimery włóknotwórcze, m.in. poli(tereftalan etylenu), octan celulozy i polimery termoplastyczne, np. poli(octan winylu), poliwęglany.

BENZOESAN SODU, farm. związek o działaniu przeciwbakteryjnym, stosowany do konserwacji artykułów spoż.; drażni śluzówkę żołądka, spożycie pokarmów zawierających benzoesan sodowy może powodować dolegliwości bólowe, zwł. u chorych na chorobę wrzodową; bywa stosowany jako środek wykrztuśny; istnieje obowiązek deklarowania na opakowaniu obecności benzoesanu sodu w artykułach spożywczych.

SALICYLOWY KWAS, kwas orto-hydroksybenzoesowy, C₆H₄(OH)COOH; biały krystal. proszek o temp. topn. 158°C, sublimuje; trudno rozp. w wodzie, rozp. w eterze i chloroformie; wykazuje słabe właściwości bakteriobójcze, używany w roztworach etanolowych do odkażania skóry; drażni śluzówkę; w syntezie org. stosowany gł. do produkcji (w reakcji z bezwodnikiem octowym) kwasu acetylosalicylowego (aspiryna, polopiryna), kwasu p-aminosalicylowego (PAS — środek przeciwgruźliczy); kwas acetylosalicylowy oraz inne pochodne kwasu salicylowego, gł. sole i estry (salicylany), są stosowane w lecznictwie i przemyśle perfumeryjnym.

---