Pojęcie dojrzałości szkolnej
Rozważając problematykę gotowości dziecka do podjęcia nauki często spotykamy pojęcie dojrzałość szkolna. Określenie dojrzałość dotyczy poziomu rozwoju człowieka, natomiast sformułowanie szkolna pozwala nam zrozumieć, że chodzi tu o taki poziom rozwoju, który czyni dziecko gotowym do przekroczenia progu szkoły i sprostaniu stawianym przed nim w szkole zadaniom i obowiązkom.
Dojrzałość szkolną określa się jako moment rozwoju dziecka, kiedy jest ono już zdolne sprostać wymaganiom szkoły, a więc moment równowagi między wymaganiami szkoły a możliwościami dziecka.
Psycholog Stefan Szuman uważa, że dojrzałe do podjęcia nauki szkolnej jest dziecko - które osiągnęło taki stopień rozwoju umysłowego, społeczno - moralnego oraz fizycznego, jaki umożliwia mu przystosowanie do wymagań szkoły
i kontynuowanie z powodzeniem nauki w klasie pierwszej.
Szkoła stawia przed kandydatem do klasy pierwszej wiele nowych i trudnych zadań. Sprostanie im wymaga osiągnięcia przez dziecko odpowiedniego poziomu ogólnego rozwoju psychofizycznego, w którym wszystkie zakresy dojrzałości szkolnej łączą się w integralną całość.
Zakres pojęcia dojrzałość szkolna.
Fakt pójścia do szkoły stanowi dla dziecka wielkie przeżycie. Razem z dzieckiem fakt ten przeżywają rodzice. Dla większości rodziców najważniejsze wydaje się, aby dziecko nauczyło się czytać i pisać. Fakt ten tak ich absorbuje, że poza czynnikiem intelektualnym nie dostrzegają innych, które dziecku ułatwiają start szkolny. W wieku 7 lat zachodzą u dziecka bardzo istotne zmiany ilościowe i jakościowe w całym rozwoju fizycznym i psychicznym. W polskim systemie szkolnym zmiany te łączą się z faktem rozpoczęcia nauki i jest wtedy wymagana dojrzałość szkolna. Określając stopień dojrzałości szkolnej bierzemy pod uwagę trzy aspekty:
1. ROZWÓJ FIZYCZNY - czyli prawidłowe i stosowne do wieku takie ukształtowanie kości, mięśni, narządów wewnętrznych, układu nerwowego, narządów zmysłów, które zapewnia odpowiednią odporność na zmęczenie, wysiłek fizyczny, choroby, a także dobrą sprawność we wszystkich zakresach motoryki. Diagnozowane jest to i orzekane przez lekarza.
2. ROZWÓJ UMYSŁOWY - czyli taki poziom rozwoju funkcji poznawczych, który umożliwia osiągnięcie dobrych wyników w nauce szkolnej. Jest to umiejętność spostrzegania i różnicowania spostrzeżeń, wymagana do realizacji programu nauczania w klasie I. Dostateczne wykształcony poziom wyobraźni
i uwagi dowolnej, zdolność do intencjonalnego zapamiętywania i odtwarzania podanych treści. Prawidłowy rozwój mowy, zarówno pod względem artykulacji dźwięków, jak również zasobu pojęć i słów oraz swoboda poprawnego wypowiadania myśli. Zdolność myślenia przyczynowo - skutkowego oraz wnioskowania określane są na poziomie przedszkola i przez pierwsze 3 miesiące w szkole (okres adaptacji dziecka). W programie wychowania w przedszkolu czytamy: - O umysłowej gotowości dziecka do nauki świadczy poziom aktywności poznawczej dziecka, jego zainteresowanie do wiedzy jako źródła informacji. Dziecko umysłowo dojrzałe do szkoły chce się uczyć, dobrze się orientuje
w najbliższym otoczeniu i w środowisku, w którym żyje. W związku z tym rozporządza zasobem doświadczeń i wyobrażeń będących podstawą do rozwoju pojęć. Potrafi uważnie i ze zrozumieniem słuchać tego, co mówi nauczyciel, rozumie i spełnia jego polecenia.
3. ROZWÓJ UCZUCIOWO SPOŁECZNY , którego poziom wyznacza dziecku możliwość pod względem podporządkowania się wymaganiom szkoły, stopień wrażliwości na ocenę, umiejętność panowania nad sobą, dostateczną motywację do wykonywania zadań, umiejętność współpracy i współdziałania z rówieśnikami. Bardzo istotną sprawą jest odpowiednia motywacja i zainteresowanie nauką, szkołą. Brane są tu pod uwagę takie cechy jak: wytrwałość, obowiązkowość, systematyczność. Ważna jest też dojrzałość emocjonalna, dzięki której dziecko staje się bardziej opanowane i potrafi sobie poradzić w sytuacjach poważniejszych. Nie należy pominąć gotowości wolicjonalnej, która objawia się wytrwałością w pracy, celową działalnością, podejmowaniem inicjatyw, doprowadzaniem podjętych zadań do końca. Rozwój ten diagnozuje nauczyciel wychowawca lub psycholog w poradni psychologiczno - pedagogicznej.
Umiejętności nabyte w wieku przedszkolnym to:
1. Ogólna sprawność ruchowa - siła, szybkość, zręczność, utrzymanie równowagi, pokonywanie przeszkód
2. Sprawność ręki - umiejętności manipulacyjne, stopień psychomotoryki, zręczność palców i dłoni
3. Umiejętność dokonywania analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej oraz orientacja przestrzenna
4. Logiczna poprawność w rozumieniu, myślenie przyczynowo - skutkowe
5. Poziom funkcji mowy
6. Pamięć
7. Umiejętność koncentracji i uwagi
8. Tempo i sposób wykonywania poleceń oraz reagowania na sukces i niepowodzenie
9. Stosunek dziecka do siebie i otoczenia
10. Zakres wiadomości dziecka, aktywność poznawcza
11. Ekspresja, uzdolnienia i zamiłowania
Dziecko pod koniec okresu przedszkolnego prawidłowo rozpoznaje i różnicuje zarówno kształty konkretnych przedmiotów, jak i kształty figur geometrycznych. Rozwijają się spostrzeżenia słuchowe, wzrasta wrażliwość słuchowa dziecka. Następuje rozwój słuchu werbalnego i muzycznego. Spostrzeżenia dziecka stają się bogatsze, zróżnicowane. Zmianom rozwojowym podlega również wyobraźnia., dziecko zdolne jest do oddzielenia fikcji od rzeczywistości.
Dojrzałość szkolną należy traktować jako -rezultat celowego kierowania rozwojem dziecka. Dzieci chodzące do przedszkola mają znacznie łatwiejszą sytuację w przystosowaniu się do nowych warunków. Potrafią dłużej skupić uwagę, koncentrować się, czytać. Nie znaczy to jednak, że wszystkie dzieci mające za sobą staż przedszkolny od razu czują się dobrze w szkole i nie mają kłopotów z zaakceptowaniem nowych warunków. W stosunku do dziecka wstępującego do szkoły zmieniają się wymagania, zmienia się również stosunek rodziców i domowników. Bardzo często żądamy, aby z pierwszym września dziecko spoważniało, zachowywało się dojrzale. Przygotowanie psychiczne dziecka do szkoły należy rozpocząć dużo wcześniej i nie należy żądać zmiany jego postawy z dnia na dzień. Rodzice nie doceniają tego i popełniają wiele błędów wychowawczych.
Dbając o to, by postawa dziecka do szkoły była prawidłowa powinniśmy:
- unikać okazywania dziecku współczucia z powodu rozpoczęcia nauki
- unikać akcentowania przykrych zdarzeń z naszej edukacji (klasówki, dwójki,
niepowodzenia)
- unikać straszenia dzieci szkołą, wychowawcą, przedstawiania szkoły jako
miejsca, w którym panuje atmosfera bezwzględnej surowości, dyscypliny,
gdzie nauczyciel nieustannie stawia złe oceny i stosuje ostre kary
- unikajmy zabierania zabawek dziecku, co ma być symbolem dorastania
Oczywiście nie tylko rodzice mogą popełnić błędy wychowawcze. Również nauczyciele, którzy stosują tradycyjny sposób nauczania, nie uwzględniający specyfiki wieku. Nadal podstawową formą aktywności dzieci 7 - letnich jest zabawa. Ułatwieniem, a nawet wyjściem naprzeciw rozwojowi dziecka są nowe rozwiązania wprowadzone przez reformę:
- ocena opisowa - informowanie o postępach ucznia w nauce i jego wzrastaniu
w rozwoju, dodaje wiary w możliwości dziecka, wskazuje na możliwość do
konania zmian w jego postępowaniu
- odejście od sytuacji klasowo - lekcyjnych i dostosowanie organizacji pracy do
możliwości rozwojowych dzieci 7 - 10 letnich
- aktywnych metod nauczania, które dają szansę prowadzenia prawdziwego,
wielostronnego kształcenia
- redagowanie i realizowanie własnych programów
Rodzice w swoich wypowiedziach na temat szkoły, przyszłej nauki
powinni dążyć do tego, by:
- dziecko rozpoczynało naukę chętnie, pragnęło zostać uczniem
- było zainteresowane nowymi rzeczami, których nauczy się w szkole
- miało świadomość, że czekają je nowe, zwiększone obowiązki, ale że jest
w stanie sprostać wymaganiom i pokonać trudności
- starało się tak pracować w szkole, by uzyskiwać jak najlepsze wyniki (ale nie
wyłącznie same oceny bardzo dobre).
Rozmowy z dzieckiem na temat szkoły, kształtowanie jego uczniowskiej postawy to ważne zadanie dla najbliższego otoczenia dziecka.
D o j r z a ł o ś ć Charakterystyka dziecka
1. Dojrzałość fizyczna Dziecko jest ogólnie sprawne ruchowo, posiada sprawność manualną, nie ma zaburzonej koordynacji wzrokowo ruchowej. Charakteryzuje się poprawnym funkcjonowaniem organów zmysłowych, jest odporne na choroby i zmęczenie.
2. Dojrzałość emocjonalno - społeczna Jest w dużym stopniu samodzielne, chętnie i łatwo nawiązuje kontakt z nauczycielem i rówieśnikami, posiada zdolność podporządkowania się niezbędnym wymaganiom dyscypliny, chce i potrafi uczestniczyć w pracach społeczno - użytecznych. Dziecko jest obowiązkowe, wytrwałe w pracy i wrażliwe na opinię nauczyciela, cechuje je taki stan równowagi nerwowej, która umożliwia opanowanie reakcji emocjonalnych.
3. Dojrzałość umysłowa. Dziecko jest aktywne poznawczo, chce się uczyć. Interesuje się najbliższym otoczeniem i środowiskiem, w którym żyje. Rozporządza zasobem doświadczeń i wyobrażeń będących podstawą do rozwoju pojęć. Potrafi uważnie i ze zrozumieniem słuchać tego, co mówi nauczyciel. Rozumie i spełnia polecenia nauczyciela. Posiada umiejętności swobodnego i zrozumiałego dla otoczenia wypowiadania się, opowiadania, wyraża życzenia, pyta, ocenia i osądza.
4. Dojrzałość do czytania i pisania. Dziecko umie dokonywać analizy syntezy wzrokowej i słuchowej, która jest niezbędna w procesie różnicowani kształtów, dźwięków, ich porównywania, rozpoznawania i odtwarzania. Rozumie znaczenie wyrazów jako graficznych odpowiedników słów. Posiada orientację przestrzenną, która umożliwia mu rozpoznawanie i odtwarzanie kierunków położenia i proporcji wymiarów odwzorowanych form graficznych. Ma pamięć ruchową, czyli umiejętność przetwarzania obrazu graficznego na
obraz ruch. Umiejętność kontrolowania wzrokiem własnych ruchów pozwala mu świadomie nimi kierować.
5. Dojrzałość do matematyki. Dziecko rozumie i umie określić stosunki przestrzenne, czasowe i ilościowe w praktycznym działaniu. Potrafi sklasyfikować przedmioty według przeznaczenia, wielkości, kształtu, materiału i koloru. Umie dokonywać na konkretach dodawanie i odejmowanie w zakresie 10.
Jakościowo zmiany nie dokonują się równomiernie. Jedne wyprzedzają i przerastają inne, drugie natomiast nie nadążają za nimi. A to właśnie wzajemna zgodność wszystkich poziomów rozwoju umożliwia dziecku sprostanie wymaganiom stawianym przez szkołę. Stąd potrzeba wyrobienia w przedszkolu gotowości dzieci sześcioletnich do podjęcia nauki szkolnej przez odpowiednie przygotowanie i nabycie określonych umiejętności.