Sprawiedliwość społeczna
Sprawiedliwość to filozoficzna i prawna koncepcja , która oznacza równe, uczciwe i moralne traktowanie wszystkich ludzi, szczególnie w relacjach społecznych, ale także rodzinnych i osobistych.
Pojęcie sprawiedliwości w ujęciu historycznym jest przede wszystkim trudne do zinterpretowania. Na przestrzeni dziejów bowiem można doszukać się wielu zdarzeń, które były nie tylko niesprawiedliwe, ale godziły także w podstawowe wartości człowieka i były niemoralne.
Przykładem tzw. sprawiedliwości był Kodeks Hammurabiego (XVIII/XVII w. p.n.e.). Zakładał on że każdy kto wyrządził krzywdę powinien ponieść karę lecz w większości przypadków kara ta nie była proporcjonalna do wyrządzonej krzywdy. Sprawiedliwość Hammurabiego była określana mianem „barbarzyńskiej” sprawiedliwości, gdyż np. za zniewolenie czy gwałt groziła kara śmierci. Oto kilka przykładów z kodeksu:
§ 129. Jeśli żona obywatela na spaniu z innym mężczyzną została przyłapana, zwiąże się ich i do wody wrzuci.
195: Jeśli syn ojca swego uderzył, rękę utną mu.
196: Jeśli obywatel oko obywatelowi wybił, oko wybiją mu.
1: Jeśli obywatel obywatela oskarżył i morderstwo mu zarzucił, a nie udowodnił mu [tego], oskarżyciel zostanie zabity.
Kolejną osobą która rozwinęła pojęcie sprawiedliwości był Arystoteles.
Wg. starożytnych filozofów zasada sprawiedliwości była najważniejsza.
Arystoteles twierdził, że organizacja ustroju powinna zmierzać do zagwarantowania sprawiedliwości w stosunkach między ludźmi oraz między władzą a poddanymi.
Filozof wyróżnił dwie postacie sprawiedliwości:
Ogólną, czyli formalną, oraz szczegółową czyli materialną.
Sprawiedliwość ogólna jest przewidziana i zagwarantowana normami prawnymi, polega na przestrzeganiu obowiązującego prawa.
Natomiast sprawiedliwość szczegółowa czyli materialna, odpowiada poczuciu obywatela w zakresie słuszności podziału praw i obowiązków przypadających każdemu.( obowiązki i prawa są sprawiedliwie podzielone)
Podział sprawiedliwości szczegółowej (materialnej):
sprawiedliwość „wyrównująca” - tzn. przyznającej każdemu pewne prawa i obowiązki w sposób równy, i to niezależnie od walorów i zasług konkretnej jednostki czyli powinny być równe dla każdego.
sprawiedliwość „wymierzająca” (proporcjonalna) - biorąca za podstawę wartości indywidualne jednostki i wkład, jaki wnosi ona w ramach użytecznego działania, odpowiadającego interesom całego społeczeństwa, grupom ludzkim czy poszczególnym obywatelom.
Arystoteles wprowadził jeszcze pojęcie sprawiedliwości politycznej. Opiera się ona na rządach prawa. Każdy obywatel w jednakowym stopniu powinien być podporządkowany prawu, i każdy powinien czuwać nad tym aby prawo to było przestrzegane.
Arystoteles uważał, że człowiek z natury jest istotą, która pragnie żyć i realizować siebie w społeczeństwie. Ta prawda powinna ułatwić rządzącym wychowanie każdego obywatela do cnoty, zwłaszcza tej najważniejszej, jaką jest sprawiedliwość. Najważniejsza władzą człowieka jest rozum, dzięki niemu człowiek odróżnia zło od dobra, to, co sprawiedliwe od tego co niesprawiedliwe.
Sprawiedliwość często kojarzona jest z równością, np. z równością wobec prawa, z równym traktowaniem obywateli. W historii możemy doszukać się przykładów, w których obywatele byli traktowani równo i nierówno. Nierównego traktowania możemy doszukać się wtedy gdy wyniszczono naród żydowski, dlatego, że byli mniejszością narodową. Sam fakt, że byli żydami powodował, że nie mieli żadnych praw, że musieli podporządkować się tym którzy „stali nad nimi”.
W ciągu wieków kobiety walczyły o swoje prawa, w końcu w XIX w. kobiety uzyskały prawo wyborcze, możliwość pracy, nastąpiło równouprawnienie. Mimo wszystko w dzisiejszych czasach zdarza się, że sytuacja kobiet i mężczyzn jest w społeczeństwie nie jednakowa. Przykładami działającymi na niekorzyść kobiet są:
Praca kobiet jest przeciętnie o 20-30% gorzej opłacana niż praca mężczyzn o tych samych kwalifikacjach i na tych samych stanowiskach.
Kobiety są częściej bezrobotne niż mężczyźni. Stanowią też większość wśród długotrwale bezrobotnych z nikłymi szansami na znalezienie ponownego zatrudnienia.
Kobiety rzadziej niż mężczyźni zajmują stanowiska kierownicze o dużych kompetencjach decyzyjnych
Jednym z przykładów niesprawiedliwości traktowania kobiet jest przykład absolwentki prawa.
Młoda absolwentka prawa stara się o pracę w zespole adwokackim. Ma narzeczonego, zna trzy języki obce, ma dyplom z wyróżnieniem i ukończony kurs prawa angielskiego. O pracę tę również stara się młody absolwent prawa. Ma narzeczoną, dyplom z oceną dostateczną i nie zna języków. Lepsze kwalifikacje ma absolwentka, do pracy przyjęty zostaje absolwent.
Pracodawca z żalem informuje, że przeszkodą jest młody wiek, narzeczony obawa, że absolwentka zajdzie w ciążę i urodzi dziecko.
Przykładami działającymi na niekorzyść mężczyzn są:
Mniejsze szanse na uzyskanie praw opieki nad dzieckiem w przypadku rozwodu.
Wyższy wiek przejścia na emeryturę (choć to wiąże się jednocześnie z wyższymi świadczeniami emerytalnymi).
Mniejsza tolerancja dla mężczyzn popełniających wykroczenia
Sprawiedliwość społeczna to traktowanie obywateli w jednakowy, równy sposób oraz zapewnienie każdemu człowiekowi minimum egzystencji życiowej. Sprawiedliwość społeczna wymaga zapewnienia wszystkim możliwości realizacji szans życiowych, przynajmniej w odniesieniu do podstawowych wartości. W sprawiedliwym państwie zachowany jest w miarę równy dostęp do podstawowych dóbr materialnych dla wszystkich jego mieszkańców.
Wyróżniamy pięć rodzajów sprawiedliwości społecznej (wg Chaïma Perelmana).
każdemu to samo - czyli pogląd zakładający, że wszyscy obywatele społeczności powinni być traktowani jednakowo, bez względu na ich uwarunkowania.
każdemu według jego zasług - każdy członek społeczności powinien być traktowany według swoich zasług.
każdemu według jego dzieł - pod uwagę brane są efekty działalności jednostki, (to co stworzy jest efektem)
każdemu według potrzeb - jest to zasada oparta na poczuciu solidarności, zakłada równość w zaspokajaniu przynajmniej podstawowych potrzeb jednostki.
każdemu według pozycji - Zakłada podział dóbr według pozycji społecznej.
Dwie zasady sprawiedliwości wg Rawlsa:
Zasada wolności gwarantuje wszystkim jednostkom równy dostęp do zbioru podstawowych swobód (wolność myśli i sumienia, wolności polityczne, wolność zrzeszania się, wolność wypowiedzi, prawo do posiadania osobistego majątku, wolność do zachowania integralności osoby, prawa i swobody związane z regułami prawnymi). "Każda osoba ma mieć równe prawo do jak najszerszej podstawowej wolności możliwej do pogodzenia z podobną wolnością innych". Każdemu należy więc zezwolić na taki rodzaj życia, którego on zapragnie ale równocześnie nie może to szkodzić bezpośrednio lub choćby pośrednio innym.
Zasada różnicy głosi, że nierówności społeczno-ekonomiczne powinny być ustalone w taki sposób, aby były zarówno:
z największą korzyścią dla najmniej uprzywilejowanych,
i w taki sposób by osoby które mają predyspozycje do uzyskania danej pozycji w społeczeństwie miały do tego równe prawo bez względu na pochodzenie społeczne.
Sprawiedliwość jest pojęciem wieloznacznym i każdy może ją rozumieć inaczej. Jedni mogą kojarzyć ją z równością, inni moralnością czy tolerancją, a jeszcze inni z uczciwością. Jednak w życiu codziennym trudno jest ocenić czy coś jest sprawiedliwe czy nie, popełniając błędy oceny często prowadzimy do niesprawiedliwości.
1