Konfederacja szlachecka, Humanistyczne

Odbywa się dyskusja na temat rozpoczęcia powstania, gdyż pojawiły się pogłoski, ze armia Napoleona się zbliża do Litwy. Głos zabiera Bartek zwany Prusem, gdyż „nienawidził okropnie Prusaków”. Był człowiekiem, który zwiedził dużą część świata i był na bieżąco poinformowany na temat polityki. Chwali on Napoleona i Francuzów: „Świat nie miał takiego geniusza wojennego jak wielki cesarz Bonaparte”. Twierdzi, że warto by było zacząć pokładać nadzieję właśnie w nim: „ Ja bym na Francuzów spuścił się w czasie wojny jak na czterech tuzów”. Opowiada o walce Napoleona z Niemcami. Z listu, który odczytał Grabowski (polował razem z Bartkiem, szef rejmentu). Dowiedział się, że Prusacy zostali pokonani pod Jeną w 1806 r: „Zbito Prusaków na łeb”. Oboje wybrali się do miasta , gdzie Niemcy po klęsce „drżą, blednieją”. Wielu Niemców uciekało: „Niemczyska jak mrowie pełzną, ciągną pojazdy”. Wkrótce wykorzystano sytuację i zorganizowano powstanie wielkopolskie: „ A jenerał Dąbrowski wpada do Poznania i przynosi rozkaz Do powstania”. Bartek namawia Macieja, że podobne powstanie można by zrobić na Litwie: „I u nas w Litwie sprawić Moskwie taką łaźnię”. Wkrótce, po chwili milczenia, głos zabiera Maciej, który pyta skąd u nich taka wieść, jak daleko są Francuzi , jaka liczebność armii etc. Nastała cisza, gdyż tak naprawdę nikt tego nie wiedział. Prusak zaproponował , aby czekać na bernardyna Robaka, gdyż to on jest źródłem tej oto nowiny. Proponuje, aby powoli sie zacząć szykować przygotowywać do bitwy i czynić to dyskretnie, aby plany nie wyszły na jaw wrogowi.: „A tymczasem ostrożnie cała rzecz prowadzić”. Wkrótce potem głos zabiera Maciej Kropiciel. Chwali się, że nie jest światowym człowiekiem, tylko zwykłym szlachcicem, który chce od razu przystąpić do walki: „Ja chcę żyć, bić”. Uznaje, że do rozpoczęcia walk nie jest potrzebna obecność Robaka: „Co mi tam Robak”. Jego życiem jest walka. Chrzciciela poparł Bartek Konewka krzycząc: „Wiwat chrzciciel z kropidełkiem”. Szlachta powoli zaczyna się dzielić na dwa odrębne obozy. Maciej zabrał głos i powiedział, że zna Robaka i nie warto czekać na niego. Ufa mu i skoro pochodzi ta informacja od bernardyna to nie wiadomo w jakim ona jest celu przekazana: „To kto wie w jakim celu bo to bies księżyna”. Wszyscy krzyknęli, że chcą wojny z Moskalami. Prusak doszedł do wniosku, że trzeba wiedzieć z kim ma być ta rzekoma wojna i o co trzeba walczyć, ażeby lud mógł ruszyć razem z nimi. Nawołuje do porządku oraz zawiązania konfederacji: „chcecie wojny, więc zróbmy konfederacyją”. Następnie głos zabiera Buchman (komisarz z Klecka) prosząc o głos. Zadaje sobie i zgromadzonym pytanie, jaki ma cel rewolucja. Poza tym trzeba by było ustalić najpierw władzę, gdyż jest ona podstawą do tego aby rewolucja miała jakiś cel. Kropiciel jednak twierdzi, że tylko walką można pokonać cara: „Kropidłem, plusk, cara zmoczyć” Bartek Konewka prosi, żeby mogli pobić Moskali. Wraz z chrzcicielem nie chcą żadnych nowych władz czy też konfederacji. Twierdzą, ze rząd jest już jest już z góry ustalony: „Jest marszałek nasz Maciej” . Buchman jest temu przeciwny. Do chaty przybyli kolejni szlachcice m.in. Stypułkowscy, Mickiewicze, Terajewicze, którzy wiedzieli, ze debatuje się w ważnych sprawach: „o całą szlachtę idzie”. Przyjechali wraz z inną zebrana szlachtą, aby wreszcie wyruszyć do boju: „ Jest tu nas ze dwieście” Chcą wybrać marszałka krzycząc: „wiwat równość”. Buchman jest cały czas przeciwny wyborowi Macieja. Szlachta rozdziela się na dwie grupy, które się kłócą miedzy sobą. W końcu waśnie minęły, gdyż rzucono rapier, który podniósł Gerwazy. Ten przeszedł przez tłum, „wkoło scyzorykiem błysnął” , podszedł do Macieja i przywitał się,